«Ο λαός έχει βαθμιαία κατακτηθεί από τη μπουρζουαζία, έχει διαποτιστεί από τη σκέψη της, και το μόνο που θέλει τώρα είναι να της μοιάσει. Αν ποθείς μια τέχνη του λαού, άρχισε δημιουργώντας ένα λαό!»
Ρομαίν Ρολάν, «Le Théâtre du peuple» (1903)
Ο βασιλιάς ήταν ο επί γης εκπρόσωπος του θεού, πάνω κι απ’ τους δεσπότες και τους πατριάρχες. Και μετά τη Γαλλική Επανάσταση και το Διαφωτισμό εκσυγχρονίστηκε, προσαρμόστηκε και έγινε ο εγγυητής της ενότητας και του μεγαλείου του έθνους. Και ξένος να ήταν, όπως ήταν οι εγκάθετοι στις αποικίες και ημιαποικίες, το βασιλικό του αίμα, η ανωτερότητά του, εγγυόταν αυτό το ρόλο. Αυτοί που έβγαιναν από πολλών αιώνων καθεστώτα και κουλτούρες που περιστρέφονταν γύρω από έναν ηγεμόνα, αυτοκράτορα, βασιλιά, σουλτάνο, πρίγκιπα, δούκα, βαρόνο, σεΐχη, πασά, αγά, φύλαρχο, κοτζαμπάση, κονκισταδόρ, δικτάτορα ή πατριάρχη, πάπα, δεσπότη και καρδινάλιο, ήταν πολύ δύσκολο να απαγκιστρωθούν οριστικά από την εξάρτηση και να αγωνιστούν για την ελευθερία τους μέχρι το τέλος. Συχνά, πολλοί απ’ αυτούς, όταν έφταναν στο αμήν, ανέτρεπαν κάποιον αποτυχημένο ηγεμόνα μόνο και μόνο για να τον αντικαταστήσουν με έναν άλλο. Η προσπάθεια για την αλλαγή του τρόπου σκέψης και ύπαρξης, για την απελευθέρωση των λαών ήταν και παραμένει πολύ δύσκολη γιατί πρώτα-πρώτα προσκρούει στο γεγονός ότι οι απλοί άνθρωποι που αποτελούν το λαό έχουν εμποτιστεί με την κουλτούρας της εξάρτησης και υποταγής αν και είναι τα θύματα της καταπίεσης, εκμετάλλευσης και ταπείνωσης που αυτή συνεπάγεται.
Οι αστοί, κατά περίπτωση εκούσια ή ακούσια, κατάργησαν πολλούς βασιλιάδες ή συμβιβάστηκαν με την έκπτωσή τους, γιατί τους έβλεπαν σαν εμπόδιο και γιατί τους αντικατέστησαν με ένα σύστημα διακυβέρνησης που στη θέση του ατομικού μονάρχη τοποθέτησαν τον συλλογικό τοποτηρητή της τάξης τους, το πολιτικό προσωπικό το οποίο αντί για την ελέω θεού αίγλη των βασιλιάδων ενδύθηκε το κύρος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κι ας έχει αυτή ελάχιστη σχέση με την άμεση δημοκρατία την οποία κατά κόρον επικαλούνται ως πρότυπο του αστικού πολιτεύματος. Κι αυτό ήταν πιο εύκολο και πειστικό αφού αναγνώριζε στους υπηκόους ορισμένα δικαιώματα, εν μέρει πραγματικά και εν μέρει εικονικά, τα οποία ήταν ανύπαρκτα στους καιρούς των απόλυτων μοναρχιών.
Έτσι, η κουλτούρα της εξάρτησης από την ηγεμονία των ανώτερων τάξεων συνεχίστηκε μετά την ελέω θεού βασιλεία από την ελέω αστικής δημοκρατίας κυρίαρχη μπουρζουαζία. Το χριστιανικό ιερατείο πάνω σε δύο-τρεις φράσεις που αποδίδονται χωρίς αποδείξεις στον Χριστό έχτισε σταδιακά ένα τεράστιο, πολύπλοκο και πολυδύναμο ιδεολογικό πλέγμα με το οποίο δεσμεύει το ποίμνιο υποσχόμενο τον παράδεισο στους υποταγμένους και απειλώντας με την κόλαση τους ανυπότακτους. Η μοναρχία το συμπλήρωσε και το επέβαλε χρησιμοποιώντας -εκτός από την εξαγορά και επιβράβευση των υποτελών- την ψυχολογική και σωματική βία σε βάρος των απείθαρχων αντιρρησιών.
Όλοι αυτοί οι Ευρωπαίοι, οι θαυμαστές του Διαφωτισμού, «τα παιδιά του» όπως αρέσκονται να αποκαλούνται, ορκίζονται στη δημοκρατία στο όνομα του θεού! Και δεν παύουν να διατρανώνουν ότι ο πολιτισμός της Ευρώπης είναι ο ιουδαιοχριστιανικός! Δηλαδή, ό,τι πιο θεμελιακά αντίθετο στο πνεύμα του Διαφωτισμού και της αθηναϊκής δημοκρατίας. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που διατηρούν ως συνεκτικά σύμβολα των καθεστώτων τους βασιλιάδες και μάλιστα στην καρδιά της μητροπολιτικής Ευρώπης: Αγγλία, Σουηδία, Βέλγιο, Ολλανδία, Δανία, Νορβηγία, Μονακό, Λιχτενστάιν, Λουξεμβούργο και Ισπανία. Άλλο ένα κατάλοιπο διαμετρικά αντίθετο με το Διαφωτισμό και τη δημοκρατία.
Πάνω σ’ αυτό το προηγούμενο πολιτικοϊδεολογικό μίγμα, παίρνοντας και ενσωματώνοντας τα υλικά που της ήταν χρήσιμα, η αστική τάξη καλλιεργεί το δικό της φαντασιακό για να ναρκώνει τις μάζες -κατά προτίμηση με τη συναίνεσή τους- και όπου δεν το καταφέρνει με την απροκάλυπτη ωμή βία.
Ιδιαίτερα στη μεταπολεμική περίοδο, αφενός με τη φασιστική εκδοχή του καπιταλισμού ηττημένη και πλήρως απαξιωμένη εξαιτίας του τεράστιου μακελειού που προκάλεσε και αφετέρου υπό το βάρος του πελώριου κύρους της Σοβιετικής Ένωσης που όχι μόνο σάρωσε για λογαριασμό όλων τον φασιστικό άξονα, αλλά έφερε και τα φιλεργατικά και εξισωτικά της συστατικά μέσα στην Ευρώπη, η αστική τάξη με μια μεγάλη στροφή εφάρμοσε -αντισταθμιστικά στο σοσιαλιστικό μοντέλο- μέτρα και θεσμούς για να συγκρατήσει τους λαούς και να διατηρήσει τον έλεγχό τους. Αυτή η υπό το δέος της επιρροής του σοσιαλιστικού μπλοκ κωλοτούμπα έσωσε αναίμακτα την αστική κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης. Κι αυτή η σοσιαλίζουσα κωλοτούμπα με το κοινωνικό κράτος και τη μαζικότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου ως κοινωνικό ηρεμιστικό, σταδιακά αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό την κουλτούρα της εξάρτησης των κάτω από τους πάνω που είχε σοβαρά κλονιστεί από τον πόλεμο.
Αυτή η κουλτούρα της εξάρτησης, ιδιαίτερα μετά τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ με τις διαψεύσεις που επέφερε, με τη χρήση των νέων τεχνολογιών εξελίχτηκε σε επιστήμη. Εμβάθυνε τη διάβρωση των κοινωνιών σε σημείο που ακόμα και σήμερα που τα αστικά καθεστώτα βρίσκονται σε βαριά παρατεταμένη κρίση, η κουλτούρα της εξάρτησης και υποταγής να συνεχίζεται σχεδόν αμείωτη.
Παρακολουθώντας τις πολιτικές επιλογές, αλλά και τις πολιτιστικές κλίσεις των κοινωνιών, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πόσο έχει υποχωρήσει η αυτοτελής λαϊκή κουλτούρα και έχει αντικατασταθεί από την κατασκευασμένη κουλτούρα που προάγεται από τα μέσα επικοινωνίας. Πολλοί φτωχοί ξεγελιούνται αναζητώντας και ζώντας κάτι πιο ευχάριστο μέσα από τις ζωές των άλλων, των διάσημων, των πετυχημένων, των πλουσίων, των ισχυρών! Από τα παιδικά βίντεο με τους πρίγκιπες και τις Σταχτοπούτες αλλά και τα σίριαλ τύπου «Δυναστεία» μέχρι το δέος και το θαυμασμό για τους αληθινούς προνομιούχους, σταρ του σινεμά, παίκτες του ποδοσφαίρου, εφοπλιστές με τάνκερ, ολιγάρχες με δισεκατομμύρια, σεΐχηδες με πετρέλαια και βασιλιάδες με παλάτια! Κι αν δεν μπορούν να έχουν τα χαρίσματα ή τα χρήματά τους, μπορούν τουλάχιστον να μοιράζονται τις απόψεις και τις ιδεολογίες τους! Είναι κι αυτή μια ωραία παρηγορητική ψευδαίσθηση σε μια ζωή κατά τ’ άλλα φτωχή και άχαρη.
Κάπως έτσι εξηγείται αυτό που στα χρόνια τα φοιτητικά το είχα στα ανεξήγητα. Το γιατί και πώς ένας άνθρωπος που δεν έχει στον ήλιο μοίρα, που τον εκμεταλλεύονται, τον κοροϊδεύουν και τον περιφρονούν, που ακόμα κι αν επιβιώνει κάπως ικανοποιητικά δεν έχει καμία ελπίδα να γίνει σαν τα γυαλιστερά είδωλά του, εφοπλιστής ή σεΐχης, ή μάλλον έχει τόση όση η πιθανότητα να του πέσει ο πρώτος λαχνός, μπορεί να υπερασπίζεται ένα σύστημα που η βάση του είναι η ανισότητα, ο διαχωρισμός σε προνομιούχους και μη, σε πλούσιους και φτωχούς, σε ισχυρούς και υποτελείς. Σκεφτόμουν τους άκληρους Έλληνες που ψηφίζανε βασιλιά και χειροκροτούσαν τους Άγγλους του Τσόρτσιλ από φόβο μήπως νικήσουν οι κομμουνιστές! Τι θα έχαναν άραγε; Την ελευθερία, τα δικαιώματα και την μεγάλη ιδιοκτησία που δεν είχαν; Ή φοβόντουσαν μήπως χάσουν την εξάρτηση που είχαν από τους πλούσιους και τους ξένους;
