Συμπληρώνονται 82 χρόνια από την ημέρα που ο ελληνικός λαός είπε ένα στεντόρειο «Όχι» στον ιταλικό φασισμό, ο οποίος κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα. Είχαν προηγηθεί πολλά σημάδια για την επικείμενη επίθεση ενάντια στη χώρα μας από τις δυνάμεις του Άξονα. Ο τορπιλισμός της Έλλης στο λιμάνι της Τήνου τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 ήταν το πιο ηχηρό από αυτά.
«Υπάρχει τριγύρω μου ένα ανώνυμο θαύμα, που κανείς πριν δεν το υποψιαζόταν». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Σεφέρης αυτό που συνέβαινε εκείνες τις μέρες, σε αντίθεση με τον επίσημο τότε κόσμο: «Ο κόσμος ο δικός μας, δεν έχει αλλάξει: παλιές συνήθειες, παλιοί τρόποι… Ένας κόσμος χαλασμένος…».
Το παλλαϊκό «Όχι» γέννησε νέες αντιστασιακές σελίδες του ελληνικού έθνους – εκτός από μια μειοψηφία που συνεργάστηκε με τους κατακτητές και φυσικά με τη «συνέχειά» τους μετά το τέλος του πολέμου. Γέννησε το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, γέννησε ένα από τα μεγαλύτερα αντιστασιακά κινήματα τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο της χώρας.
Γράφει πάλι ο Σεφέρης, που δεν ανήκε σε αυτό το κίνημα: «Ζούμε μεγάλες ώρες. Ο ελληνικός λαός είναι στις μεγάλες του ώρες – τις αψηλές. Και φυσικά είναι σπουδαίος. Ξεχνάει κανείς πόσο χαμηλά πέφτουμε κάποτε.[…] Όλος ο κόσμος κοιτάζει την Ελλάδα, αυτή τη μικρή γωνιά, αυτό τον ξερό βραχότοπο. Ας αφήσουμε τους νεκροθάφτες».
Σήμερα, ο σπόρος του θανάτου, ο πόλεμος, πάλι γίνεται κύρια επιλογή της δήθεν «σωστής πλευράς της Ιστορίας». Η Δύση εξαπολύει σπονδυλωτούς πολέμους που μοιάζουν με προθάλαμο ενός Γ΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η διαφορά με τον Β΄ Παγκόσμιο είναι ετούτη: τότε ένας ανερχόμενος ιμπεριαλιστικός άξονας διεκδικούσε μια νέα θέση στο παγκόσμιο συσχετισμό, και το έκανε δια του πολέμου. Σήμερα η Δύση βρίσκεται σε αποδρομή, έχει ξεκινήσει μια διαδικασία «δύσης της Δύσης» και έχουν ξεπροβάλλει άλλα ισχυρά κέντρα που αμφισβητούν την ηγεμονία της. Επιλέγει λοιπόν αυτή η ηγεμονική μέχρι τώρα δύναμη τον πόλεμο ώστε να σταματήσει, να καθυστερήσει, να εμποδίσει τους ανταγωνιστές της. Τότε εμπρηστής του πολέμου ήταν ο χιτλερικός Άξονας, σήμερα είναι η συλλογική Δύση.
Το «Όχι» των λαών σήμερα αποκτά μια μεγάλη επικαιρότητα. Το όχι στην επιλογή του πολέμου, το όχι στην παγκοσμιοποίηση (ένοπλη και «ειρηνική», που δημιουργεί εκατόμβες και διάλυση κοινωνιών, πολιτισμών και φύσης), το όχι στην γενοκτονία και την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων, το όχι στο να μετατραπεί ξανά η Ευρώπη σε πεδίο ενός παγκόσμιου πολέμου, το όχι στον πυρηνικό όλεθρο (που παραμένει κι αυτός μια επιλογή στα στρατιωτικά δόγματα…), το όχι στην οικονομία του πολέμου, το όχι στη μετατροπή των ανθρώπων σε ανδράποδα μέσα σε σύγχρονα στρατόπεδα συγκέντρωσης: αυτό το συνολικό «Όχι» αποκτά ζωτική σημασία για την ίδια την επιβίωση της ζωής, της ανθρωπότητας και της φύσης.
Το «Όχι» των λαών είναι σπέρμα ζωής κι όχι θανάτου. Το «Όχι» των λαών είναι προϋπόθεση ειρήνης, αξιοπρέπειας, χειραφέτησης. Ο νέος τάχα φιλελεύθερος ολοκληρωτισμός της συλλογικής Δύσης, που συμπεριφέρεται ως μια ανώτερη ράτσα και επιχειρεί να επιβάλει την κυριαρχία της επί δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη, είναι ένα τερατώδες και άκρως κτηνώδες σχέδιο. Ξεπερνά τον χιτλερισμό και τον κλασικό φασισμό, και σκοπεύει ό,τι βαθύτερο υπάρχει μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Ο άνθρωπος ως καύσιμη ύλη, ως εξάρτημα της μηχανής τους, ως «κατσαρίδα» προς εξόντωση. Τότε ο Αντόρνο είχε γράψει πως «μετά το Άουσβιτς, είναι βαρβαρότητα να γράψει κανείς ποίηση». Ο Πρίμο Λέβι, Ιταλός διανοούμενος που είχε εγκλειστεί στο Άουσβιτς, συγγραφέας του περίφημου έργου «Εάν αυτό είναι άνθρωπος», τόνισε με τον τρόπο του ότι η ποίηση δεν πρόκειται να πεθάνει, και αντιστρατεύτηκε την ηθική κατάρρευση.
Μας περιμένουν απρόσμενα σκληρές δοκιμασίες. Το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας θα ενταθεί και μέσα στις συμπληγάδες του πολέμου. Η σοβαρότητα των καταστάσεων θα απαιτήσει αυξημένο θάρρος, αυξημένη αποφασιστικότητα.
Το «Όχι» των λαών, το «Όχι» μικρών και μεσαίων χωρών, το «Όχι» των καταπιεζόμενων εθνών, είναι η βασική προϋπόθεση για να υπάρξουν «ανώνυμα θαύματα», τα οποία θα ανοίξουν δρόμους προαίσθησης των όρων χειραφέτησης της ανθρωπότητας: τις ελεύθερες πατρίδες και την πανανθρώπινη ελευθερία!
