Ο Ιταλός μαρξιστής Αντόνιο Λαμπριόλα, επέμενε πως οι ιδέες δεν πέφτουν από τον ουρανό, και είχε δίκιο. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι και τα κινήματα δεν πέφτουν από τον ουρανό. Όσο κι αν ισχύει ότι δεν μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια και σαστίζουν πολλούς όταν κάνουν την ορμητική τους εμφάνιση.
Σίγουρα πάντως, αποκλείεται να πέφτουν από τον ουρανό τα παγκόσμια κινήματα, οι παγκόσμιες εκρήξεις που συμβαίνουν στον ίδιο χρόνο. Σε διαφορετικές συνθήκες, αλλά με εσωτερική επίγνωση ότι υπάρχει κάτι που τα συνδέει, τα καθιστά επίκαιρα και τμήμα μιας παγκόσμιας κίνησης.
Παγκόσμιο συμβάν
Ο Μάης του 68 αγκάλιασε πολλά διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Ανακάτεψε, έφερε σε επαφή ή και σε σύγκρουση διαφορετικά ρεύματα και αντιλήψεις. Ήταν, όπως σωστά λέει ο Σάββας Μιχαήλ, το «μέγιστο επαναστατικό Συμβάν του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα» με «παγκόσμιο ορίζοντα».
Για να γίνει κατανοητός ως παγκόσμιο συμβάν ο Μάης, πρέπει να εκτιμηθεί το πριν, δηλαδή η πορεία του τότε κόσμου. Γιατί πριν καν τελειώσουν τα 30 ένδοξα χρόνια του καπιταλισμού (1945-1975) σημειώθηκε αυτή η έκρηξη; Γιατί αγκάλιασε και τη Δύση και την Ανατολή; Γιατί την εχθρεύτηκαν τα υποτιθέμενα ή πραγματικά αντίπαλα στρατόπεδα της εποχής, οι πρωταγωνιστές του ψυχρού πολέμου; Γιατί εκφράστηκαν, και μάλιστα σε τέτοια έκταση, κινήματα και εξεγέρσεις έξω, πέρα και σε αντίθεση με το οργανωμένο, και ισχυρό τότε, κομμουνιστικό κίνημα;
Οι δεκαετίες που προηγήθηκαν της έκρηξης, είναι χρόνια προσαρμογής στο καπιταλιστικό μοντέλο, είναι χρόνια που πλέκεται η αμερικανοσοβιετική συνεννόηση και συνύπαρξη, είναι χρόνια που κερδίζει έδαφος και κυριαρχεί το τεχνοκρατικό και ωφελιμιστικό μοντέλο στην οικονομία, είναι χρόνια που διακηρύσσεται η ουδετερότητα των παραγωγικών δυνάμεων και όλοι προσκυνούν την «ανάπτυξη» με όλους τους τρόπους.
Οικοδομείται εκείνη την εποχή, παρά τις φραστικές αντιπαραθέσεις, ένα ενιαίο σύστημα κοινωνικών σχέσεων σε Δύση και Ανατολή. Τα βασικά στοιχεία αυτού του μοντέλου είναι:
α) Η παραγωγή για την παραγωγή και το κυνήγι του κέρδους,
β) η παραγωγή κράτους και η διάχυσή του
γ) η παραγωγή αλλοτρίωσης και η εισδοχή του κεφαλαίου σε περιοχές που δεν θεωρούσε κρίσιμες πριν, και
δ) η παραγωγή καταστροφής, μέσα από οπλικά συστήματα και διαρκείς πολέμους.
Η διεθνής συνεννόηση και το ενιαίο μοντέλο κοινωνικών σχέσεων, ερχόταν σε αντίθεση με την αυξημένη διάθεση πλατιών στρωμάτων να ζήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο, αποτινάσσοντας παλιά δεσμά, τρόπους ζωής, μορφές εκμετάλλευσης και ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.
Η συγχρονικότητα γεγονότων που συμβαίνουν σε διαφορετικά μέρη και με διαφορετικά αιτήματα, αμφισβητείται από πολλούς. Από όσους τονίζουν, περισσότερο από τα κοινά χαρακτηριστικά, μια εγγενή ετερογένεια που τα διακρίνει. Εντούτοις, είναι λογικό να συνδέσουμε με ένα κόκκινο νήμα:
α) τις εξεγέρσεις της νεολαίας σχεδόν όλου του κόσμου (παράλληλα με διεργασίες που γίνονταν και στο εκπαιδευτικό σύστημα),
β) τον ξεσηκωμό της εργατικής τάξης σε βασικά καπιταλιστικά κέντρα ενάντια στον ταιηλορισμό και τους ρυθμούς που αυτός επέβαλλε,
γ) τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε Ασία, Αφρική, Λατινική Αμερική, αλλά και το τεράστιο κύμα συμπαράστασης με επίκεντρο την καταγγελία του πολέμου των ΗΠΑ στο Βιετνάμ,
δ) την εξέγερση νεολαίας και εργατικής τάξης σε μια μεγάλη περιοχή του κόσμου, την Κίνα του Μάο, και
ε) τη μαζική καταγγελία της εισβολής των σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία, απέναντι στις μπρεζνιεφικές θεωρίες της «περιορισμένης κυριαρχίας».
Όλα αυτά, δίνουν την αίσθηση αλλά και την πραγματικότητα μιας εξέγερσης απέναντι στον παλιό κόσμο, όπως αυτός οικοδομούνταν τότε σε Δύση και Ανατολή.
Γιατί πριν καν τελειώσουν τα 30 ένδοξα χρόνια του καπιταλισμού (1945-1975) σημειώθηκε αυτή η έκρηξη; Γιατί αγκάλιασε και τη Δύση και την Ανατολή; Γιατί την εχθρεύτηκαν τα υποτιθέμενα ή πραγματικά αντίπαλα στρατόπεδα της εποχής, οι πρωταγωνιστές του ψυχρού πολέμου; Γιατί εκφράστηκαν, και μάλιστα σε τέτοια έκταση, κινήματα και εξεγέρσεις έξω, πέρα και σε αντίθεση με το οργανωμένο, και ισχυρό τότε, κομμουνιστικό κίνημα;
Ο κόσμος πριν και μετά το ‘68
Η παγκόσμια έκρηξη κράτησε πάνω-κάτω μια δεκαετία. Για την αντιμετώπισή της, επιστρατεύτηκαν παλιές μέθοδοι και εφευρέθηκαν νέες. Το καρότο πήγε μαζί με το μαστίγιο. Δεν μπορούμε στα πλαίσια αυτού του σημειώματος να αναλύσουμε τις αιτίες της υποχώρησης και ήττας. Πολύ γενικά μιλώντας, σημαντικά ελλείμματα στη θεωρία και την οργάνωση, στην κίνηση και τον συντονισμό αυτών των αγώνων, έπαιξαν το ρόλο τους. Η ετερογένεια και τα διαφορετικά προβλήματα που αντιμετώπιζε κάθε τμήμα της παγκόσμιας έκρηξης, προστίθενται επίσης στους λόγους της υποχώρησης.
Πάντως, είναι δεδομένο ότι ο κόσμος μετά το ‘68, δεν μοιάζει με τον κόσμο πριν από αυτό. Το γεγονός αυτό έχει πολλές αναγνώσεις, αλλά δεν μπορεί να απαλειφθεί εκείνη που επισημαίνει πως μετά το ‘68 ο καπιταλισμός δεν μπορούσε να παραμείνει ίδιος, αν ήθελε να αντιμετωπίσει αυτήν την «εισβολή» στο προσκήνιο των μαζών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο καπιταλισμός δεν έδειξε καθυστερημένα ανακλαστικά και προχώρησε σε μια μεγάλη σε έκταση και βάθος αναδιάρθρωση, ξεκινώντας από το εργοστάσιο και φτάνοντας μέχρι τα μύχια της ψυχής των ανθρώπων. Μια τεράστια εκστρατεία ενσωμάτωσης και απόρριψης τέθηκε σε λειτουργία.
Η αναδιάρθρωση αυτή δεν αφορούσε απλά τον καπιταλιστικό κόσμο, την Δύση, αλλά ολόκληρο τον κόσμο: Ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν υπάρχει πλέον, η παγκοσμιοποίηση ενοποίησε περισσότερο τον πλανήτη με διάφορα δίκτυα, ενώ στο ιδεολογικό επίπεδο έπρεπε να κτυπηθούν, και κτυπιούνται ακόμα, οι μεγάλες αφηγήσεις. Κυριαρχεί ο μεταμοντερνισμός, αλλά όλο και πιο συχνά οι εξουσίες φοβούνται «ουτοπίες», «λαϊκισμούς» και «εκρήξεις».
Ο λόγος είναι απλός. Κυριάρχησαν μεν ιδεολογικά, αλλά το «μηχάνημα» διαρκώς παρουσιάζει προβλήματα, αφού έχει βυθιστεί σε μια δομική κρίση. Επομένως, παραμονεύει διαρκώς ο κίνδυνος των εκρήξεων παντού, σε όλες τις μεριές του κόσμου.
Η ματαίωση της ελπίδας, της εναλλακτικής, αποτελεί το πυρηνικό όπλο της αστικής ιδεολογίας. Έτσι, αν 50 χρόνια πριν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη εξεγείρονταν για να αλλάξει ο κόσμος, και πίστευαν ότι αυτό μπορεί να γίνει και μάλιστα σύντομα, το ιδεολογικό πρόσημο της εποχής μας είναι ακριβώς το αντίθετο.
Ακριβώς αντίθετο, αλλά σε συνθήκες που η παγκόσμια «πλέμπα», οι υποτελείς τάξεις και στρώματα του πλανήτη συνωθούνται και αποκλείονται αλλά, ταυτόχρονα και αντικειμενικά, έρχονται πιο κοντά από ποτέ. Κι εδώ αρχίζουν τα επικίνδυνα: Ο ορίζοντας που άνοιξε ο Μάης του ‘68, ή μάλλον οι ορίζοντες που άνοιξε, αγκάλιασαν πολλά πεδία για τα οποία αδιαφορούσαν ο οικονομισμός και ο κρατικισμός. Τώρα, σε μια νέα σύνθεση, όταν γεννιέται η συνείδηση πως το 99% κτυπιέται από το 1% της παγκόσμιας χρηματιστικής ολιγαρχίας, γίνεται εφικτό να διαπεραστούν οι ιδεολογικές μπάρες που έχει στήσει ο μεταμοντέρνος παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός. Αυτό μπορεί να νοηθεί και ως «αυτοκριτική του Μάη» γιατί μια πλευρά του άνοιξε τις θύρες για την κυριαρχία του μεταμοντέρνου και υπερατομικοποιημένου ατόμου.
Κοινό παρόν και κοινό μέλλον
Αυτές οι ιδεολογικές μπάρες, δεν θα πέσουν αυτόματα ούτε εύκολα. Ούτε με μια «θεία φώτιση». Ας δούμε λίγο την γειτονιά μας, με πιο ευρεία έννοια. Μέσα στα χρόνια της κρίσης, είχαμε σοβαρές αναστατώσεις και αλλαγές συσχετισμών στον ευρωπαϊκό Νότο (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία) και μεγάλες αναταραχές και εξελίξεις σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή («Αραβική Άνοιξη», πόλεμος στη Συρία, Προσφυγικό, επεκτατισμός Τουρκίας, διάλυση της Λιβύης). Τώρα, ανοίγουν ξανά οι ασκοί του Αιόλου στα Βαλκάνια, ενώ πολεμικές μηχανές όλων των δυνάμεων συνωστίζονται στα διάφορα «οικόπεδα». Η ευρωκράτια ούτε καν διανοείται να αλλάξει γλώσσα και μαζί με ΔΝΤ και «αγορές», επιβάλλουν τελεσίγραφα όπου μπορούν.
Η ιδεολογική κυριαρχία της μεταμοντέρνας παγκοσμιοποίησης, δεν μπορεί να διασφαλίσει μια «κανονικότητα». Γιατί αντικειμενικά συσσωρεύονται τόσες εκρηκτικές ύλες και αντιθέσεις που θα αλλάξουν αυτό τον ιδεολογικό ορίζοντα. Αυτή η αλλαγή του ιδεολογικού και πολιτικού ορίζοντα, δεν οδηγεί σε επαναλήψεις του Μάη ‘68, αλλά σπάει, ραγίζει, αδυνατίζει την ιδεολογία του «δεν μπορεί να γίνει τίποτα».
Στην ιδεολογική κυριαρχία της μεταμοντέρνας παγκοσμιοποίησης, δεν θα αντιταχθεί η κυριαρχία μιας άλλης τάξης που είναι επαναστατική καταστατικά και κάποιου πολιτικού εκπροσώπου της, αλλά ο «λαός» ως σύνθεση τάξεων και στρωμάτων που αντιλαμβάνονται ένα κοινό παρόν και κοινό μέλλον, μέσα από τη δραστηριοποίησή του ίδιου ως υποκειμένου και πρωταγωνιστή.
Οι λαοί ως πληθυντικό και ιδιαίτερο υποκείμενο σε κάθε χώρα, σε κάθε περιφέρεια και ήπειρο, θα βρουν κοινά στοιχεία ενότητας και συνεργασίας, θα οικοδομήσουν μια νέα οικουμενικότητα ως δι-εθνισμό, θα συνεχίσουν την πορεία μακράς μετάβασης σε ένα νέο κοινωνικό σύστημα όπου η χειραφέτηση θα πάρει την θέση της γενικευμένης αλλοτρίωσης.
Όχι, δεν είναι παραλήρημα, είναι ανάγκη. Κυρίως δεν θα πέσει από τον ουρανό, θα φτιαχτεί από απλούς καθημερινούς και αλλαγμένους ανθρώπους. Για να θυμηθούμε ένα σύνθημα του Μάη: «Τρέξε σύντροφε, ο παλιός κόσμος είναι πίσω σου!».
