Ενώ το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών διευρύνεται «αισχρά» αναζητούν «υπεύθυνη ηγεσία» κατά του… λαϊκισμού καθώς γεγονότα που σημάδεψαν το 2016 διαμορφώνουν προϋποθέσεις για ανατροπές και στο μέλλον
του Παύλου Δερμενάκη
Τα γεράκια της παγκοσμιοποίησης πραγματοποιούν αυτές τις μέρες – το τετραήμερο 17-20 Ιανουαρίου – μία ακόμα από τις ετήσιες συναντήσεις τους στο Νταβός της Ελβετίας. Το κλίμα όμως για τη φετινή συνάντηση είναι τελείως διαφορετικό συγκριτικά με τα, δύο τουλάχιστον, τελευταία χρόνια. Η ευφορία και η απόλυτη ικανοποίηση ότι όλα πάνε καλά έχει δώσει τη θέση της στον προβληματισμό για τη μελλοντική πορεία της παγκοσμιοποίησης και κατ’ επέκταση των κερδών τους. Γεγονότα που σημάδεψαν το 2016, και ανέτρεψαν τους σχεδιασμούς της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ, ρίχνουν τη σκιά τους στις εξελίξεις και τις προοπτικές για το 2017 και μετά. Διαμορφώνουν προϋποθέσεις συνέχισης αντίστοιχων η ακόμα και μεγαλύτερων ανατροπών και για το μέλλον.
Το 2016 στις μεγάλες αναμετρήσεις, που η παγκοσμιοποίηση θεωρούσε ότι πηγαίνει χωρίς αντίπαλο, τα αποτελέσματα ήταν κόλαφος για τους σχεδιασμούς και τις επιδιώξεις της. Γι’ αυτό και δεν απασχόλησαν επί της ουσίας το Φόρουμ του Νταβός στην αρχή του 2016. Η πορεία αποδείχθηκε ανατρεπτική. Το Brexit, η εκλογή Τραμπ, το «όχι» στο ιταλικό δημοψήφισμα ήταν ηχηρά χαστούκια σε μια ελίτ που θεωρούσε ότι θα συνεχίζει απρόσκοπτα τη λεηλασία της ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων χωρίς αντίδραση. Και το μέλλον δείχνει πλέον αρκετά άδηλο για τις επόμενες εξελίξεις καθώς, πέρα από τα αποτελέσματα που δημιουργούν στην εξέλιξή τους τα παραπάνω γεγονότα, έρχονται νέες αναμετρήσεις σε χώρες όπου υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις που αντιστρατεύονται την παγκοσμιοποίηση και ταυτόχρονα διακρίνονται για τις ακροδεξιές απόψεις τους.
Οι αναμετρήσεις αυτές θα γίνουν στην ΕΕ που αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα σε όλους τους τομείς της ολοκλήρωσής της. Ταυτόχρονα η ΕΕ έχει πλέον να αντιμετωπίσει τον «πονοκέφαλο» του τι ακριβώς πολιτική θα εφαρμόσει, όχι μόνο στον οικονομικό τομέα, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και πως θα πρέπει να αντιδράσει η ίδια. Συνεπώς οι εκλογές κατά σειρά σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία και ενδεχομένως Ιταλία αποτελούν εν δυνάμει κινδύνους τόσο για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όσο και ευρύτερα για την παγκοσμιοποίηση.
Οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν τι έγινε το 2016 και να αντιμετωπίσουν στη συνέχεια αντίστοιχους κινδύνους, διαμόρφωσαν τη θεωρία του «λαϊκισμού». Στο μοτίβο αυτό κινείται και η ανάλυσή τους στο πλαίσιο του Νταβός 2017, προσπαθώντας παράλληλα να προσδιορίσουν και κάποια θεσμική αλλά όχι ουσιαστική λύση. Ενώ διαπιστώνουν διαχρονικά, όπως θα αναφερθούμε παρακάτω, τις τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες ανάμεσα στην παγκόσμια ελίτ και όλη την υπόλοιπη ανθρωπότητα η πρόταση της λύσης, στη φετινή συνάντηση του Νταβός, περιγράφεται ως η «υπεύθυνη ηγεσία».
Δηλαδή ενώ εδώ και 4 χρόνια στο φόρουμ αναλύονται τα αποτελέσματα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, οι δραματικές ανισότητες, η συνεχής διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών και οι κίνδυνοι για την κοινωνική συνοχή σαν αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, η λύση δεν είναι η αντιμετώπιση του προβλήματος στη ρίζα του. Η λύση δεν είναι η άμεση εφαρμογή πολιτικών που μειώνει το χάσμα. Η λύση είναι η «υπεύθυνη ηγεσία». Μια ηγεσία που θα εμπνεύσει τις λαϊκές μάζες και θα τις αποτραβήξει από τον κακό δρόμο του λαϊκισμού.
Με άλλα λόγια αναζητούνται πολιτικοί που θα συνεχίζουν τις ίδιες καταστροφικές πρακτικές για τους λαούς, αυτές οι πολιτικές δεν μπαίνουν σε αμφισβήτηση, αλλά θα «εμπνέουν» τους λαούς τους καθώς θα είναι «υπεύθυνοι». Προφανώς βέβαια δεν εννοούν ότι οι προηγούμενοι ήταν ανεύθυνοι. Αυτό που ζητούν επιπλέον είναι περαιτέρω συρρίκνωση της δημοκρατίας στο όνομα του ρεαλισμού και της υπευθυνότητας για να «πείθονται» οι ατίθασοι λαοί.
Η σημασία του Φόρουμ
Στην ετήσια έκθεση του Φόρουμ, η οποία περιγράφει και τους βασικούς άξονες των επιμέρους συζητήσεων, καθορίζονται οι σημαντικότεροι κίνδυνοι – απειλές που αντιμετωπίζει ο «σύγχρονος κόσμος». Ανεξάρτητα από τον διαφορετικό τρόπο που μπορεί κάποιος να προσεγγίζει τα θέματα και να περιγράφει λύσεις, έχει σημασία να γνωρίζουμε πώς η παγκόσμια ελίτ αξιολογεί τα πράγματα και τι συζητά.
Σύμφωνα με την έκθεση η οικονομική ανισότητα αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο καθώς μπορεί να δρομολογήσει εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο την ερχόμενη δεκαετία. Λαμβάνοντας δε υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις στο γενικότερο κλίμα της «παγκοσμιοποίησης – αντιπαγκοσμιοποίησης» θεωρείται ότι ο οικονομικός προστατευτισμός αποτελεί, επίσης, σημαντική μακροπρόθεσμη απειλή. Ειδικότερα για το 2017 οι άλλες σημαντικές παγκόσμιες απειλές συνοψίζονται α) στα μεταναστευτικά ρεύματα μεγάλης κλίμακας β) στις τρομοκρατικές επιθέσεις, γ) τα ακραία καιρικά φαινόμενα, δ) τις μεγάλες φυσικές καταστροφές, ε) τις κυβερνοεπιθέσεις και στ) στην άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής, με την επέκταση της αυτοματοποίησης σε μια σειρά κλάδους και δραστηριότητες, που συνιστά απειλή για τους εργαζόμενους.
Βέβαια όλα τα παραπάνω, αν και αποτελούν αποτελέσματα των δικών τους αποφάσεων και της ανεξέλεγκτης οικονομικής και πολιτικής τους δραστηριότητας, προσεγγίζονται ως ουδέτερα θέματα που αφορούν όλη την ανθρωπότητα και φυσικά η συζήτηση επ’ αυτών, οι προτάσεις και οι αποφάσεις που θα ληφθούν σε κλειστά δωμάτια, όχι μόνο δεν θα αντιμετωπίζουν τα θέματα αλλά θα αποτελούν παράγοντα για την ακόμα μεγαλύτερη επιδείνωσή τους. Ένα χαρακτηριστικό της υποκρισίας που τους διακρίνει αφορά π.χ. το νερό. Μιλούν για τη λειψυδρία, την ξηρασία και τις ανάγκες σε πόσιμο νερό ειδικά στις πλέον φτωχές περιοχές του πλανήτη. Αφιερώνουν ειδική συνεδρίαση για το θέμα, με προσκαλεσμένο τον ηθοποιό Ματ Ντέιμον που ενισχύει τέτοιες προσπάθειες ως ακτιβιστής στην Αφρική. Την ίδια στιγμή όλοι τους, με επικεφαλής το ΔΝΤ, έχουν στην ατζέντα τους, που είναι για «κάθε νόσο», και επιβάλλουν την ιδιωτικοποίηση του νερού.
Η σημασία που αποδίδουν στο φετινό φόρουμ διάφορες ελίτ από διαφορετικές μεριές του πλανήτη είναι ενδεικτική από τις συμμετοχές. Ο απερχόμενος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, 12 από τους 27 Επίτροπους της ΕΕ, ο πρόεδρος της Κίνας Ξι Ζινπίνγκ, η πρωθυπουργός της Βρετανίας Τερέζα Μέι, η διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ, εκπρόσωποι του περιβάλλοντος Τραμπ κλπ.
Ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για τη σύνοδο του 2017 είναι η συμμετοχή του Κινέζου προέδρου. Απόντος του Τραμπ και λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές θέσεις του για την παγκοσμιοποίηση ο Ξι Ζινπίνγκ εμφανίστηκε στην ομιλία του, η οποία καταχειροκροτήθηκε, ως ο υπερασπιστής της παγκοσμιοποίησης. Χαρακτηριστικά μία από τις ατάκες του, απευθυνόμενος ουσιαστικά προς τον Τραμπ ήταν: «Κανείς δεν θα είναι νικητής, σε έναν εμπορικό πόλεμο».
Το «αισχρό» χάσμα διευρύνεται
Στα συμπεράσματα των αναλύσεων του 2016 στο Νταβός περιλαμβάνονταν και η διαπίστωση ότι «Η αναπότρεπτη ανισότητα έχει δημιουργήσει έναν κόσμο, όπου 62 άτομα κατέχουν τόσο πλούτο όσο το φτωχότερο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού» (έκθεση Oxfam 2016). Επίσης, μεταξύ άλλων, θίγονταν το πρόβλημα με τους φορολογικούς παράδεισους και τη φορολογική ασυλία των πολυεθνικών και της παγκόσμιας ελίτ. Περιέγραψαν το οικτρό, για την ανθρωπότητα, αποτέλεσμα του έργου τους, και μετά τι έκαναν; Απλά συνέχισαν το πάρτι της αύξησης των κερδών για λογαριασμό τους και της επιδείνωσης των συνθηκών φτώχειας για τους λαούς.
Η νεότερη έκθεση της Oxfam που δόθηκε στη δημοσιότητα πριν λίγες μέρες αποτυπώνει με νούμερα δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτο η εικόνα που υπήρχε το 2016 δεν ήταν ακριβής. Η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη. Δεύτερο, το 2017 η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο, όπως επιδεινώνεται συνεχώς από το 2010 και μετά που υπάρχουν δημόσια διαθέσιμα στοιχεία.
Ειδικότερα τα αναθεωρημένα στοιχεία 2016 δείχνουν ότι όχι 62 αλλά μόλις 9 άτομα κατέχουν όσο τα 3,6 δισεκατομμύρια ανθρώπων, που αποτελούν το μισό του φτωχότερου πληθυσμού της Γης. Και το 2017 τα άτομα αυτά μειώθηκαν σε 8. Πηγαίνοντας πίσω στο 2010 σε αυτό το τμήμα του φτωχότερου πληθυσμού αντιστοιχούσε η περιουσία των 43 πλουσιότερων ατόμων. Δηλαδή εν μέσω κρίσεων η υπερσυσσώρευση πλούτου κάθε άλλο παρά ανακόπηκε για την παγκόσμια ελίτ.
Η Oxfam χαρακτηρίζει, στην τελευταία έκθεσή της, αυτό το χάσμα ως «αισχρό», όπως με ανάλογο τρόπο είχε χαρακτηρίσει το χάσμα και κατά το 2016. Πάνω σε μια τέτοια έκθεση είχε συζητήσει η παγκόσμια ελίτ στο Νταβός τότε. Το αποτέλεσμα όμως όχι μόνο δεν άλλαξε αλλά η κατάσταση επιδεινώθηκε.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ μιλούν παγκοσμίως συνεχώς για την κρίση και την ανάγκη λήψης μέτρων, τα μέτρα που παίρνουν έχουν τελικά ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Τη μεγέθυνση των κερδών της παγκόσμιας ελίτ σε όλες τις συνθήκες, κρίσης και μη, με την παράλληλη φτωχοποίηση λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων.
Είναι δε ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι ενώ οι εκθέσεις διαπιστώνουν πως η υπερσυσσώρευση πλούτου είναι μεταξύ άλλων και λόγω της φορολογικής τους ασυλίας, των offshore και των φοροαπαλλαγών, δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο για να φορολογηθούν. Αντίθετα τους δίνουν, σε παγκόσμια κλίμακα, όλο και μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές ενώ αυξάνουν άμεσα και έμμεσα τη φορολογία λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων.
Η ετήσια συνάντηση του Νταβός και η «ενασχόλησή» της με το θέμα των ανισοτήτων αποτελεί έναν δείκτη όσον αφορά το μέγεθος της υποκρισίας όσων συμμετέχουν σε αυτό το «πανηγύρι» έκφρασης φιλανθρωπίας. Ειδικότερα 4 πάνελ του φόρουμ θα ασχοληθούν με το θέμα. Σημαντικές «προσωπικότητες» όχι μόνο της οικονομικής ελίτ παρελαύνουν, εκφράζουν τη συμπάθειά τους προς τους αναξιοπαθούντες ανά τον κόσμο, περιγράφουν τον ακτιβισμό τους επί του θέματος, λαμβάνουν τιμητικές διακρίσεις και μετά συνεχίζουν στο δρόμο τους… για να έρθουν κάποιοι άλλοι αντίστοιχοι την επόμενη χρονιά. Επί της ουσίας οι χορτάτοι συζητούν για τα προβλήματα των πεινασμένων έχοντας όμως αποφασίσει ότι δεν θα συζητήσουν ποτέ κατ΄ ουσία για τη λύση του προβλήματος.
Μεταξύ αυτών που συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή του 2017 είναι και ο Μπιλ Γκέιτς, που ταυτόχρονα είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Μπορεί να έχει δωρήσει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του για την πραγματοποίηση φιλανθρωπικού έργου, όμως αυτό δεν λύνει το πρόβλημα. Όπως αναφέρει και η Oxfam η μεγάλη φιλανθρωπία δεν μπορεί να προσφέρει λύση. Η ανισότητα δεν αντιμετωπίζεται με φιλανθρωπίες όταν π.χ. μόνο στον φορολογικό τομέα οι δισεκατομμυριούχοι πληρώνουν συστηματικά χαμηλότερους αναλογικά φόρους από τους εργαζόμενους που απασχολούν.
Και η Ελλάδα;
Τα προηγούμενα χρόνια, λόγω των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων συστημικών / τραπεζικών κινδύνων που ήταν συνδεδεμένοι με την Ελλάδα και το χρέος της, η παγκόσμια ελίτ είχε το θέμα «Ελλάδα» ψηλά στην ατζέντα. Φέτος η Ελλάδα λείπει παντελώς από την ατζέντα. Είναι και αυτό ένα από τα «αποτελέσματα» της διαχείρισης όλων των μνημονιακών κυβερνήσεων. Απεμπόλησαν όποια δυνατότητα υπήρχε να τους πιέσουμε, υποτάχθηκαν σε ό,τι τους ζήτησαν με αποτέλεσμα να μείνει η χώρα «γυμνή» από κάθε άποψη και φυσικά να της συμπεριφέρονται ανάλογα οι κάθε λογής δανειστές και η παγκόσμια ελίτ.
