Οι εταιρίες έρευνας, εξόρυξης και εμπορίας πετρελαίου είναι οι πιο δολοφονικές. Με την ισχύ τους, που απορρέει από το πολύτιμο «προϊόν», τις πλάτες των μεγάλων δυνάμεων και το δικό τους τεράστιο οικονομικό, επικοινωνιακό και πολιτικό παγκόσμιο δίκτυο, καθορίζουν τους όρους της συναλλαγής τους με τις κυβερνήσεις των χωρών απ’ όπου προμηθεύονται την πρώτη ύλη. Όροι που διαφέρουν από χώρα σε χώρα ανάλογα με την ισχύ που διαθέτει η κάθε πλευρά στη δεδομένη στιγμή. Όροι οι οποίοι είναι διαπραγματεύσιμοι μόνο με τοπικές αρχές που έχουν αυτοδιάθεση και πραγματική εξουσία. Με τις υπόλοιπες, δηλαδή τις χώρες εκτός μητροπολιτικού πυρήνα, οι διαπραγματεύσεις είναι τυπικές και οι συμβάσεις λεόντειες. Όπου προβάλλεται αντίσταση, κάμπτεται με εξαγορές πολιτικών, δημοσιογράφων, επιστημόνων και επιχειρηματιών, αλλά και με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης βίας, πριν και μετά τη σύναψη και εν συνεχεία την έναρξη εφαρμογής των συμφωνιών. Πραξικοπήματα, ανατροπές κυβερνήσεων, πόλεμοι, διαλύσεις κρατών, αποκλεισμοί και κυρώσεις, δολοφονίες και γενοκτονίες είναι συστατικά της συνηθισμένης πρακτικής των πολυεθνικών. Δεν πρόκειται για φήμες∙ όλες οι περιπτώσεις είναι αποδεδειγμένες και καταγεγραμμένες, από την ανατροπή του Μοσαντέκ στο Ιράν μέχρι το λιντσάρισμα του Καντάφι στη Λιβύη και την συνεχιζόμενη προσπάθεια από τις ΗΠΑ, την Ισπανία κ.ά., ανατροπής της νόμιμης κυβέρνησης της Βενεζουέλας. Η περίπτωση της Shell στη Νιγηρία ανήκει στον κανόνα που εφαρμόζεται με εξειδικευμένες παραλλαγές ανά χώρα και εποχή. Προφανή πράγματα και γνωστές καταστάσεις που, όμως, η απόδειξή τους με αδιάσειστα ντοκουμέντα που μπορούν να οδηγήσουν σε δικαστική διερεύνηση και απόδοση ευθυνών είναι εξαιρετικά δύσκολη, χρονοβόρα, δαπανηρή και συχνά πολύ επικίνδυνη. Η Διεθνής Αμνηστία χρειάστηκε 20 χρόνια έρευνας για να αποκτήσει τα ντοκουμέντα που στοιχειοθετούν νομικά τα αποτρόπαια εγκλήματα της Shell. Χωρίς κι αυτό να σημαίνει ότι η «ανεξάρτητη» δικαιοσύνη του ένοχου συστήματος θα επιληφθεί δεόντως…
Ρύπανση, σφαγές και χούντα
«Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τη Νιγηρία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία να ξεκινήσουν έρευνες για το ρόλο του Αγγλο-Ολλανδικού πετρελαϊκού γίγαντα Shell σε μία πληθώρα φρικτών εγκλημάτων που διαπράχτηκαν από τη στρατιωτική κυβέρνηση της Νιγηρίας στην πετρελαιοπαραγωγό περιοχή Ogoniland στη δεκαετία του 1990. Η οργάνωση δημοσιοποίησε μια πρωτοποριακή έκθεση που περιλαμβάνει χιλιάδες σελίδες εσωτερικών εγγράφων της εταιρίας και καταθέσεις μαρτύρων, καθώς και τα σχετικά αρχεία της Διεθνούς Αμνηστίας της ιδίας περιόδου.
“Οι αποδείξεις που εξετάσαμε δείχνουν ότι η Shell επανειλημμένα ενθάρρυνε το νιγηριανό στρατό να λύσει το πρόβλημα με τις διαμαρτυρίες των κοινοτήτων, ακόμα κι όταν γνώριζε τις φρικαλεότητες στις οποίες θα οδηγήσει αυτή η παρέμβαση –παράνομες εκτελέσεις, βιασμούς, βασανιστήρια, πυρπόληση χωριών”, δήλωσε η Audrey Gaughran, διευθύντρια των Παγκόσμιων Υποθέσεων της Διεθνούς Αμνηστίας.»
Αυτά που περιγράφονται στην έκθεση είναι συγκλονιστικά. Μέσα από εμπιστευτικά ντοκουμέντα, φαξ, γράμματα και αναφορές στελεχών της εταιρίας αποκαλύπτεται με κάθε λεπτομέρεια η συμβολή της Shell -με πλήρη συναίνεση της ηγεσίας της- στη διάπραξη τρομαχτικών εγκλημάτων. Σε μία επιδρομή των ειδικών δυνάμεων, μετά από αίτημα της Shell, για να καταπνιγεί μια ειρηνική διαμαρτυρία στο χωριό Umuechem, δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ 80 άνθρωποι και πυρπολήθηκαν 595 σπίτια! Τα πτώματα των διαμελισμένων με χειροβομβίδες και αυτόματα όπλα ρίχτηκαν σε ένα κοντινό ποτάμι. Οι διαμαρτυρίες γίνονταν γιατί οι εξορύξεις του πετρελαίου προκαλούσαν βαριές ρυπάνσεις στο περιβάλλον μολύνοντας τα νερά του υπεδάφους, των λιμνών και των ποταμών από τα οποία εξαρτιόταν η ζωή των κατοίκων. Πολλές φορές οι δυνάμεις καταστολής που πραγματοποιούσαν τις σφαγές μεταφέρονταν με οχήματα της εταιρίας.
Τα ηγετικά στελέχη της εταιρίας συναντιόνταν στη Νιγηρία, αλλά και στα κεντρικά γραφεία τους στο Λονδίνο, με υψηλόβαθμους αξιωματικούς της χούντας προκειμένου να σχεδιάσουν την εξουδετέρωση των διαμαρτυριών. Με απόρρητα έγγραφα η Shell έδινε στο καθεστώς ονόματα πολιτών και χωριών που έπρεπε να βγουν εκτός μάχης. Μόνο μέσα στον Ιούλιο του 1994, όπως ενημέρωσε ο Ολλανδός πρέσβης στο Λάγος τη Shell, ο στρατός είχε δολοφονήσει περίπου 800 χωρικούς.
Μια σειρά τέτοιων εγγράφων αποκαλύπτει ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για το πώς ο πρόεδρος του παραρτήματος της Shell στη Νιγηρία Brian Anderson είχε συναντήσεις με τον στρατηγό Sani Abacha για να του εκθέσει το πρόβλημα που αποτελούσε για την εταιρία ο γνωστός ακτιβιστής Ken Saro-Wiwa. Το αποτέλεσμα ήταν να συλληφθεί ο Ken Saro-Wiwa, να δικαστεί με συνοπτικές διαδικασίες και να εκτελεστεί παρ’ όλη την παγκόσμια κατακραυγή. Η Shell κατάφερε, τελικά, με τις οργανωμένες εκκαθαρίσεις, να κάμψει την αντίσταση και να συνεχίσει απρόσκοπτα την καταστροφική της λεηλασία. Και η Νιγηρία, από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες, παραμένει μία από τις φτωχότερες στον κόσμο.
(Όλα τα στοιχεία προέρχονται από την εφημερίδα The Guardian Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2017)
