Το Πάσχα είναι μάλλον η πιο ελληνική γιορτή. Τα εκατοντάδες έθιμα, που συναντώνται σε κάθε γωνιά της Επικράτειας, δείχνουν ότι η λαϊκή παράδοση συγχώνευσε το θρησκευτικό τυπικό στους ρυθμούς της, κατορθώνοντας συνδέσεις με το μύθο, με τοπικές συνήθειες, με την ιστορική συγκυρία. Τα ελάχιστα παραδείγματα, που σταχυολογήσαμε και είναι αναστάσιμα, επιβεβαιώνουν αυτή τη δημιουργικότητα.
Στη Θάσο, στην Κοινότητα Λιμεναρίων, διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο «Για βρέξ’ Απρίλη μ’», που γιορτάζεται την τρίτη μέρα του Πάσχα. Χορεύουν δημοτικούς χορούς συγκροτήματα απ’ όλη την Ελλάδα.
Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής, το σημαντικότερο πασχαλινό έθιμο είναι «Του Μαύρου Νιου τ’ αλώνι». Γιορτάζεται την τρίτη μέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους.
Το αποκορύφωμα είναι ο «καγκελευτός» χορός, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την Επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα, ενώ, κατά τη διάρκεια της γιορτής, μοιράζονται σε όλους, καφές «ζωγραφίτικος», που βράζει σε μεγάλο καζάνι, τσουρέκια και αβγά.
Στο Πάσχα της Λιβαδειάς, μετά την Ανάσταση και πριν καλά καλά ξημερώσει, οι κάτοικοι ετοιμάζουν μεγάλη φωτιά. Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη, για να ψηθούν τα αρνιά. Το ίδιο γίνεται σε όλους τους «λάκκους», και ανεβαίνουν οι καπνοί, αναρίθμητοι και πυκνοί, τόσο… που σκεπάζουν τον ήλιο!
Η πόλη τυλίγεται σε σύννεφα καπνού. Οι φωτιές είναι έτοιμες, και τα αρνιά τοποθετούνται στους «λάκκους». Το γύρισμα των αρνιών και το γλέντι διαρκούν μέχρι το απόγευμα, το οποίο συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και με την καύση των πυροτεχνημάτων.
Στο Λεωνίδιο, το βράδυ της Ανάστασης, γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά «αερόστατα», τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας.
Στην Καλαμάτα, αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, με τη συμμετοχή του κόσμου. Στην Πάτμο, το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο, και, την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου, γίνεται η 2η Ανάσταση, κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αβγά στους πιστούς. Στην Κρήτη, πριν από την Ανάσταση, στις Γκαγκάλες Ηρακλείου, όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας.
Την παραμονή της Ανάστασης, σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι, που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας, και την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν φωτιά και τον καίνε.
Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και, μάλιστα, οι παλιότεροι λένε ότι, όταν αυτοί ήταν μικροί, δεν άφηναν τρία μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει, γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να τη χτυπήσουν.
