Η 82η επέτειος από το μεγάλο και ιστορικό «Όχι» της Ελλάδας απέναντι στη φασιστική επιδρομή και την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία μας βρίσκει ξανά (όχι μόνο εμάς, αλλά ολόκληρη την Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας ως τμήμα της) εμπλεκόμενους σε έναν πόλεμο με παγκόσμιες διαστάσεις, ο οποίος τείνει να κλιμακωθεί και να απλωθεί. Όπως τότε, έτσι και τώρα ο πόλεμος είναι στην ημερήσια διάταξη, ταράζοντας χώρες, κοινωνίες, λαούς, έθνη, καταστρέφοντας πόλεις και υποδομές, καταργώντας την κυριαρχία χωρών, δημιουργώντας κι άλλες μεταναστευτικές ροές, και βεβαίως σκοτώνοντας ανθρώπους, κυρίως νέους ανθρώπους. Όπως και σήμερα, υπήρχαν και τότε ανερχόμενες και εμπρηστικές δυνάμεις που με τον πόλεμο ήθελαν να κερδίσουν μια νέα θέση (ναζιστικός Άξονας). Υπήρχε και ένα σύστημα ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που προσπαθούσε να στρέψει τον Άξονα ενάντια στην τότε ΕΣΣΔ, και έκανε τα στραβά μάτια ακόμα κι όταν ο πόλεμος είχε ξεκινήσει (στη Ν.Α. Ασία είχε ξεκινήσει πιο νωρίς, με την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κίνα το 1937).
Όπως και σήμερα, το κεντρικό πρόβλημα και τότε ήταν ότι δεν είχε ξεπεραστεί η κρίση του καπιταλισμού που είχε ξεκινήσει το 1929, και στη βάση αυτή υπήρχαν δύο κεντρικές προκλήσεις για τον κόσμο του κεφαλαίου: να υπάρξει μια αναδιανομή ισχύος στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου, και να απαντηθεί η «πρόκληση» του Οκτώβρη (ύπαρξη ΕΣΣΔ και ενός κομμουνιστικού κινήματος που βρίσκονταν σε ανάπτυξη). Ο πόλεμος και τότε είχε ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά, πήρε όμως άλλο χαρακτήρα στην πορεία, αφότου εμπλέχτηκαν λαοί και χώρες, μπήκε στον πόλεμο και η ΕΣΣΔ (Ιούνιος 1941) και αργότερα, τελευταίες, μπήκαν οι ΗΠΑ (Δεκέμβρης 1941), οι οποίες έως τότε παρακολουθούσαν «διακριτικά», ώστε μετά τον πόλεμο να αναλάβουν αυτές τα ηνία του «ελεύθερου κόσμου» ως ηγέτιδα δύναμη.
Τα τότε «Όχι» των λαών και της Ελλάδας
Το τότε «Όχι» των λαών, εθνών και χωρών στον πόλεμο, στην εισβολή, στην κατοχή, στον ναζιφασισμό και τους λακέδες του, έδωσε άλλο χαρακτήρα στον πόλεμο, έβαλε τις παρακαταθήκες μιας επόμενης περιόδου χωρίς παγκόσμιο πόλεμο, οδήγησε σε έναν άλλο παγκόσμιο συσχετισμό, όπου οι δυνάμεις των λαών, του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, του σοσιαλισμού έβγαιναν πιο ενισχυμένες και αποτελούσαν έναν σημαντικό παράγοντα για όλα όσα γίνονταν στον πλανήτη.
Το «Όχι» της Ελλάδας ήταν ένα πανεθνικό και παλλαϊκό όχι στον επιδρομέα, ήταν ένας ξεσηκωμός ολόκληρου του λαού που οδήγησε σε ήττα τον ιταλικό φασισμό στα βουνά της Πίνδου και της Βόρειας Ηπείρου, και ανάγκασε πολλές στρατιές της ναζιστικής Γερμανίας να απασχοληθούν με την κατάκτηση της Ελλάδας 1941 από τον Απρίλη 1941 μέχρι την 1η Ιουνίου (κατάληψη και της Κρήτης), με αποτέλεσμα να καθυστερήσει χρονικά η ναζιστική επιδρομή προς την ΕΣΣΔ για μήνες – και αυτό είχε σημασία.
Το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου και η γενική κινητοποίηση του λαού έβαλε τις βάσεις για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα ένα από τα μεγαλύτερα αντιστασιακά-αντικατοχικά κινήματα της Ευρώπης, τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο της χώρας με ραχοκοκαλιά το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Τόσο το «Όχι» όσο και η εποποιία του ΕΑΜ σημάδεψαν ανεξίτηλα τον αντιστασιακό χαρακτήρα του ελληνικού έθνους, και το συνέδεσαν με όλους τους αγώνες και τις θυσίες για να υπάρχει η Ελλάδα ενάντια σε κατακτητές, ληστές, καταπατητές, κοτζαμπάσηδες, δοσίλογους, προσκυνημένους και φευγάτους…
Η φυγή προς τον πόλεμο δεν είναι βίτσιο, ούτε τρέλα ορισμένων ηγετών: είναι τάση και ανάγκη του κοινωνικού συστήματος σχέσεων που επικρατεί υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου
Τα σημερινά «Όχι»…
Το πρώτο αναγκαίο «Όχι» της εποχής μας είναι το «Όχι στον πόλεμο»: ο αγώνας για να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, να μην μετατραπεί σε παγκόσμιο πόλεμο, να μην εμπλακεί η χώρα μας σε αυτόν, να παρθούν όλα τα μέτρα που να εξασφαλίζουν την εθνική και λαϊκή κυριαρχία απέναντι σε οποιονδήποτε απειλεί τη χώρα ή τη ρημάζει. Το «Όχι στον πόλεμο» σήμερα έχει μεγαλύτερη σημασία και από άλλη πλευρά: οι δυνάμεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα) και οι σύμμαχοί τους αδιαφορούν σφόδρα για τις ανάγκες των λαών-εθνών και χωρών. Η καθεμιά ενδιαφέρεται για τον «ζωτικό χώρο» της, για αγορές, για πόρους, για κυριαρχία και ηγεμονισμό παγκόσμιων διαστάσεων, και τελικά ανακατάταξη του συσχετισμού. Οι δυνάμεις αυτές νιώθουν το βάθεμα της πολυοργανικής κρίσης και βλέπουν μια διέξοδο, μια «επίλυση» μέσω του πολέμου και της στρατιωτικοποίησης, που επιφέρει καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, και κάθε πλευρά υπολογίζει ότι θα «νικήσει» τις άλλες με όποιο κόστος.
Αυτό το «όποιο κόστος» για τους λαούς, και εν τέλει την ανθρωπότητα, δεν τους πολυνοιάζει. Η φυγή προς τον πόλεμο δεν είναι βίτσιο, ούτε τρέλα ορισμένων ηγετών: είναι τάση και ανάγκη του κοινωνικού συστήματος σχέσεων που επικρατεί υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου. Μια ακόμα παρατήρηση: σήμερα δεν υπάρχει ένα «άλλο στρατόπεδο» (π.χ. ΕΣΣΔ), ούτε υπάρχει ένα ιστορικό κίνημα (π.χ. κομμουνιστικό ή εθνικοαπελευθερωτικό) που να είναι μια συγκροτημένη οντότητα η οποία θα αντιπαλέψει την τάση για τον πόλεμο και την καταστροφικότητα που αυτή επιφέρει. Δηλαδή όλα θα είναι δύσκολα. Ναι, και τότε ήταν δύσκολα, αλλά τώρα θα είναι πιο περίπλοκη η κατάσταση, πιο μόνοι τους οι λαοί και οι χώρες, πιο επικίνδυνοι οι καιροί για μικρές χώρες, πιο βασανιστική η πορεία διάνοιξης δρόμων και προοπτικής.
Το δεύτερο μεγάλο «Όχι» της εποχής μας συνδέεται με το πρώτο, και δημιουργεί, ας το πούμε έτσι, ένα μεγάλο μέτωπο στα μετόπισθεν του πολέμου. Είναι το «Όχι στην πολεμική οικονομία». Να εξηγηθούμε: ήδη πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας, η πολυοργανική κρίση είχε αναδείξει όρους και είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται μεγάλα εγχειρήματα-πραξικοπήματα σχεδόν παγκόσμιας διάστασης μέσα από την επιβολή «καταστάσεων έκτακτης ανάγκης» με αφορμή είτε την πανδημία, τις φυσικές καταστροφές, είτε εξεγέρσεις σε διάφορες περιοχές. Με την είσοδο στον πόλεμο πολλές από τις εκδηλώσεις της πολυοργανικής κρίσης (π.χ. πληθωρισμός, εκτίναξη τιμών σε βασικά και ενεργειακά είδη), που προϋπήρχαν ως ισχυρές τάσεις, φορτώνονται όλες στον «κακό Πούτιν» ή γενικά στον πόλεμο.
Αρχίζει λοιπόν να διευρύνεται η «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», ακουμπώντας πλέον και το άμεσο βιοτικό επίπεδο των πλατιών μαζών σε κάθε χώρα (σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες αυτήν την στιγμή). Και με το σλόγκαν «τώρα πολεμάμε για την ελευθερία, βάλτε δεύτερο πουλόβερ και μάθετε να κάνετε θυσίες» οικοδομείται ραγδαία η κατάσταση της «πολεμικής οικονομίας» – δηλαδή της απόπειρας να πληρωθεί από τους λαούς το κόστος των πολεμικών προετοιμασιών αλλά και της άμεσης εμπλοκής των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων (στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.) στον πόλεμο κατά της Ρωσίας στην Ουκρανία. Είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για επιβολή νέων κυμάτων λιτότητας, και φυσικά κατάργησης στοιχειωδών δικαιωμάτων σε καθεστώς μεταδημοκρατίας εν καιρώ πολέμου, στο εσωτερικό όλων των χωρών. Ένα παράγγελμα στρατιωτικού τύπου («τώρα σκάστε, παγώστε και προσαρμοστείτε, έχουμε πόλεμο») τείνει να γίνει η κανονικότητα. Όσο ο πόλεμος θα συνεχίζεται, όσο θα κλιμακώνεται, τόσο θα δυναμώνει η ένταση της «πολεμικής οικονομίας» και της βίαιης, απότομης φτωχοποίησης που επιβάλλει.
Ο πόλεμος και η «πολεμική οικονομία» δημιουργούν όρους ακόμα μεγαλύτερης αποικιοποίησης της χώρας και μεγαλύτερης οικονομικής, κοινωνικής, εθνικής αποδυνάμωσης
…ισχύουν και για την Ελλάδα
Τα δύο μεγάλα «όχι» που περιγράψαμε αφορούν και τη χώρα μας. Δεν είναι «παγκόσμια» ή «πανευρωπαϊκά» κι άρα ίσως μας ακουμπούν έμμεσα μόνο, όχι με ένταση. Βεβαίως δεν είμαστε ουκρανικό έδαφος ή ουκρανικός λαός που δέχθηκε μια εισβολή, ούτε ρωσόφωνοι που για χρόνια ζούσαν ένα ανελέητο πογκρόμ από ναζιστικές ουκρανικές δυνάμεις, ούτε καν Ρώσοι στρατιώτες στο μέτωπο, επιτιθέμενοι ή υποχωρούντες. Είμαστε όμως σε μια χώρα που δηλωμένα λογαριάζεται ως «ΝΑΤΟϊκά εδάφη», που εμπλέκεται στον πόλεμο με αποστολή οπλισμού, και βρίσκεται οπωσδήποτε στοχοποιημένη λόγω της λειτουργίας των αμερικάνικων βάσεων στην Ελλάδα. Είμαστε επίσης στη σφαίρα της «πολεμικής οικονομίας» ψηφίζοντας κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία, διακόπτοντας όλες τις οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις μαζί της, με έναν πληθωρισμό να καλπάζει και με έναν τρελό χορό τιμών στα πιο βασικά είδη. Ο χειμώνας προβλέπεται ιδιαίτερα δύσκολος.
Ο πόλεμος και η «πολεμική οικονομία» δημιουργούν όρους ακόμα μεγαλύτερης αποικιοποίησης της χώρας και μεγαλύτερης οικονομικής, κοινωνικής, εθνικής αποδυνάμωσης. Η Ελλάδα διαπερνιέται από μια υπαρξιακή απειλή, δηλαδή είναι σε κίνδυνο η ίδια η ύπαρξή της, η υπόστασή της. Τα όποια αδυνατισμένα στοιχεία εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας έχει ακόμη, κινδυνεύουν να συρρικνωθούν ακόμα περισσότερο, κι αυτό φέρνει και ποιοτικές αλλαγές-διεργασίες σε όλα τα επίπεδα. Ο κατατεμαχισμός της κοινωνίας, η αποδόμηση συνεκτικών αξιών και οραμάτων για την ίδια την ύπαρξη και προκοπή χώρας και λαού, η τεράστια πολιτισμική κρίση που διευρύνεται, όλα αυτά δείχνουν την ανάγκη ενός τρίτου «Όχι», ιδιαίτερα σημαντικού για την υπόσταση της χώρας και του λαού. Είναι το «Όχι στο καθεστώς της μετα-αποικίας, της μετανεωτερικής αποικίας». Αυτό προϋποθέτει την κατανόηση του ρόλου που παίζουν το πολιτικό σύστημα, ένα μεγάλο μέρος του κρατικού ιστού και οι οικονομικές ελίτ στην εμπέδωση αυτού του νέου καθεστώτος, και των ιδιαίτερων ποιοτικών χαρακτηριστικών που αυτό έχει στην παρούσα ιστορική φάση. Το «Όχι» αυτό συμπεριλαμβάνει και το «Όχι στον επεκτατισμό της Τουρκίας», την αποτροπή κάθε απειλής ενάντια στην εθνική κυριαρχία και ακεραιότητα της χώρας μας.
Τι άνθρωπο θέλουν;
Το τέταρτο μεγάλο «Όχι» της εποχής μας αφορά τον ίδιο τον άνθρωπο. Τι άνθρωπος διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο της πολυοργανικής κρίσης, του πολέμου, της πολεμικής οικονομίας, της μετανεωτερικής αποικίας; Τι άνθρωπο θέλουν όλοι οι θιασώτες της Μεγάλης Επανεκκίνησης, του Ψηφιακού Καπιταλισμού, του «Ελεύθερου Κόσμου»; Τι άνθρωπο θέλουν οι θιασώτες του «Ρωσικού Κόσμου», ή και τι άνθρωπο θέλουν οι ιθύνοντες της Κίνας; Τι άνθρωπο θέλουν οι πολυεθνικές (ιδιωτικές ή κρατικές); Τι άνθρωπο παράγει η σύγχρονη πολεοποίηση, τι άνθρωπο παράγει η διαχείριση της ζωντανής εργασίας, τι άνθρωπο παράγει η ψηφιακή κοινωνία; Τι άνθρωπος παράγεται μέσα από τον πόλεμο;
Κι όχι μόνο: ο άνθρωπος είναι «πολιτικό και κοινωνικό ζώο». Αυτό έχει ειπωθεί εδώ και πάνω από 2.000 χρόνια. Τι κοινωνία και τι πολιτεία δημιουργεί ο ανταγωνισμός των κοσμοκρατορικών δυνάμεων; Τι κοινωνία και τι πολιτεία επιβάλλει ή επιδιώκει το κεφάλαιο ως κυρίαρχη και πλανητική κοινωνική σχέση; Η τάση είναι να μετατραπεί ο άνθρωπος σε ανδράποδο, το πολύ-πολύ σε εξάρτημα της μηχανής, σε υβρίδιο, σε cyborg (αν αυτό εξυπηρετεί την κερδοφορία). Και βέβαια ο σχεδιασμός για τις μεγάλες μάζες του πλανήτη είναι να περιφραχθούν σε μεγάλα γκέτο, κάτι σαν στρατόπεδα εργασίας ή λιμνάζουσας περίσσειας κορμιών, στις παραγκουπόλεις, στις γειτονιές και συνοικίες που κυριαρχεί «συμμορία» και τίποτα άλλο, και σε μια τεχνητή (με ουσίες και χάπια ή ψηφιακά επιτεύγματα) γενική αποχαύνωση και νάρκωση. Μια μετάβαση από τον αλλοτριωμένο άνθρωπο στο ανδράποδο!
***
Η ανθρωπότητα, οι λαοί, αυτό που λέγαμε κάποτε και δεν αρέσει σήμερα, δηλαδή «οι μάζες», και βεβαίως ο ελληνικός λαός, έχουν κάθε λόγο να προβάλλουν αυτά τα 4 αναγκαία «Όχι». Αυτά τα 4 «Όχι» είναι η προϋπόθεση και της αντίστασης και της νέας συνείδησης που είναι αναγκαία. Αυτά τα 4 «Όχι» είναι η προϋπόθεση μιας αναγκαίας μετάβασης πέρα από τα δεσμά του καπιταλισμού και του κεφαλαίου. Μιας μετακαπιταλιστικής πραγματικότητας με επίκεντρο τον άνθρωπο, τους λαούς, τον πολιτισμό, την ειρήνη.
