Να «επανεμφανίζεσαι» στην πολιτική σκηνή όχι για τις απαντήσεις που δίνεις στα κρίσιμα ζητήματα για την κοινωνία και τον τόπο, αλλά για τον τρόπο που βλέπεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη: κάπως έτσι μοιάζει η Ιθάκη του Τσίπρα. Ένα εκδοτικό «μπαμ» που έρχεται να ανασυστήσει τον ίδιο τον Τσίπρα ως κεντρικό πρόσωπο σε ένα σκηνικό φθαρμένων κομμάτων, απογοητευμένων ψηφοφόρων και κουρασμένων αφηγημάτων.
Κι εδώ αρχίζει το πραγματικά ενδιαφέρον: το βιβλίο δεν μας μαθαίνει τόσα πολλά για τη διακυβέρνηση της «πρώτης φοράς Αριστερά», όσο για το πώς λειτουργεί το ίδιο το πολιτικό σύστημα – και πώς αυτό ξαναφουσκώνει σε ειδικές συνθήκες τον Τσίπρα μεθοδικά, σαν ένα συστημικό «project» σε εξέλιξη.
Τι (δεν) μαθαίνουμε από την Ιθάκη
Τυπικά, η Ιθάκη παρουσιάζεται ως η μεγάλη αφήγηση για τα χρόνια 2015-2019: διαπραγματεύσεις, δημοψήφισμα, ρήξεις, διλήμματα, συγκρούσεις με τους «θεσμούς». Στην πράξη, όμως, μαθαίνουμε ελάχιστα για όσα πραγματικά έκριναν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων και της χώρας σαν σύνολο:
- Απουσιάζει μια σοβαρή, ψύχραιμη αποτίμηση των κυβερνητικών επιλογών. Τα μνημόνια, οι υπογραφές, τα μέτρα λιτότητας δεν αντιμετωπίζονται ως πεδίο ευθύνης, αλλά ως σκηνικό μέσα στο προσωπικό δράμα του πρωταγωνιστή.
- Η επιχειρηματολογία υπέρ των κρίσιμων αποφάσεων είναι επιλεκτική και συναισθηματικά φορτισμένη. Δεν υπάρχει ουσιαστική αυτοκριτική για το πώς «αντιμνημονιακές» υποσχέσεις μετατράπηκαν σε τρίτο μνημόνιο, πώς η ελπίδα έγινε διαχείριση, πώς το «σκίζουμε τα μνημόνια» έγινε «υπογράφουμε το καλύτερο δυνατό».
- Η οικονομική και θεσμική διάσταση της περιόδου μένει στο φόντο. Δεν βλέπουμε δομές, μηχανισμούς, ισορροπίες ισχύος. Βλέπουμε κυρίως διαλόγους, εντάσεις, παρασκήνιο και άφθονο υλικό για πολιτική σαπουνόπερα, αλλά λίγο υλικό για ουσιαστικά πολιτικά συμπεράσματα.
Με άλλα λόγια: η Ιθάκη παρουσιάζεται ως πολιτικό ντοκουμέντο, αλλά λειτουργεί περισσότερο σαν σενάριο αυτοδικαίωσης. Καλύπτει κενά αντί να τα φωτίζει. Κλείνει έναν κύκλο χωρίς να τον αναλύει επαρκώς.
Η αφέλεια και η ρηχότητα ως κανόνας
Η εναρκτήρια σκηνή με το «σημαδιακό» περιστέρι στην κρεβατοκάμαρα –ως ουρανόσταλτο μήνυμα ότι ήρθε η ώρα να παραιτηθεί από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ– είναι, πέρα από κακό λογοτεχνικό τέχνασμα, ενδεικτική της πολιτικής συγκρότησης του πρώην πρωθυπουργού. Το ίδιο και οι «ελαφρές» κρίσεις του για κοντινά του πρόσωπα και συνεργάτες.
Ένας πολιτικός που κάποτε εμφανιζόταν ως «ριζοσπάστης» περιγράφει κομβικές αποφάσεις όχι ως αποτέλεσμα συλλογικής επεξεργασίας, ιστορικής ευθύνης ή ανάλυσης συσχετισμών, αλλά σχεδόν μεταφυσικά: «σημαδιακές» στιγμές, προσωπικά συναισθήματα, μικρές σκηνές καθημερινότητας. Αυτή η αφέλεια δεν είναι απλώς προσωπικό χαρακτηριστικό. Μοιάζει με δείγμα μιας πολιτικής κουλτούρας που αντιμετώπισε την εξουσία περίπου όπως αντιμετωπίζεις ένα αφήγημα: αρκεί να πείσεις, όχι να κυβερνήσεις και να δώσεις λύσεις για τη χώρα, αρκεί να ισορροπείς μεταξύ των συμφερόντων, και όχι να εκφράζεις τις ανάγκες της πλειοψηφίας.
Η «αφέλεια», η ανευθυνότητα και ο κυνισμός του Τσίπρα (κάτι σαν το alter ego του Μητσοτάκη που δεν ήξερε) μοιάζει με τον κανόνα των πολιτικών πρωταγωνιστών του ειδικού καθεστώτος μειωμένης κυριαρχίας.
Ο Τσίπρας ως «συστημικό project»
Ο Αλέξης Τσίπρας δεν επιστρέφει στο δημόσιο προσκήνιο «παρά τη θέληση του συστήματος». Επιστρέφει μέσα σε αυτό και για χάρη των σχεδίων αναδιαμόρφωσής του. Ο τρόπος με τον οποίον εκδοτικά και άλλα συμφέροντα τον φουσκώνουν, η σχέση του με κέντρα στο εξωτερικό, ο (αναντίστοιχος με την εμβέλειά του) τηλεοπτικός χρόνος που του δίνεται ακόμη και στην (ελεγχόμενη από το Μαξίμου) ΕΡΤ, ακόμη και οι αρνητικές κριτικές που δέχεται το πόνημά του (ώστε να κατασκευαστεί το βολικό σκιάχτρο του 2015 και να οριστούν τα επιτρεπτά συστημικά δίπολα), είναι αποκαλυπτικά.
Ο Αλέξης Τσίπρας πλασάρεται για να παίξει κάποιο ρόλο στο ρευστό πολιτικό τοπίο. Ποιος θα είναι αυτός ο ρόλος μένει να φανεί. Σίγουρα όμως θα περιλαμβάνει αρκετές δόσεις χειρισμού της κοινωνικής δυσαρέσκειας (όπως διδάσκει η πείρα του 2015), και αποστολές ειδικού γεωπολιτικού σκοπού (όπως διδάσκει το βαλκανικό παζάρι των Πρεσπών του 2018). Αυτοί άλλωστε είναι οι βασικοί σταθμοί της Ιθάκης του.
Αν κάτι μας δείχνει η επανεμφάνιση Τσίπρα μέσω της Ιθάκης, είναι ότι το σύστημα συνεχίζει να ανακυκλώνει τους ήρωες και τους αντιήρωές του. Το ερώτημα είναι αν εμείς θα συνεχίσουμε να καταναλώνουμε τον ίδιο μύθο ή αν, επιτέλους, θα αλλάξουμε κανάλι.
«Άσχημη περίοδο διαλέξατε να διαφωνήσετε…» | Μία κατάθεση για τη μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ
Η παρούσα έκδοση αποτελεί μία συλλογή άρθρων και παρεμβάσεων του Ρούντι Ρινάλντι, συνοδευόμενα με αδημοσίευτα ντοκουμέντα (επιστολές, non paper, κ.ά.) που φωτίζουν πλευρές όχι και τόσο γνωστές γύρω από κομβικά ζητήματα της περιόδου από το καλοκαίρι του 2014 μέχρι σήμερα. Ο τίτλος του βιβλίου «Άσχημη περίοδο διαλέξατε να διαφωνήσετε…» ανήκει στον Αλέξη Τσίπρα, και είναι φράση που 
απεύθυνε στον συγγραφέα, σαν εκπρόσωπου της ΚΟΕ, στην τελευταία συνάντηση που είχε μαζί του τον Οκτώβριο του 2014.
Το βιβλίο δεν αποτελεί έναν γενικό απολογισμό της πορείας του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αποτυπώνει μια οπτική για τα γεγονότα ενώ αυτά συνέβαιναν. Καταγράφει, έτσι, την αντίσταση στην πορεία που ακολουθήθηκε (με τα γνωστά αποτελέσματα), καθώς και την προσπάθεια να επισημανθούν στοιχεία μιας διαφορετικής πορείας. Το βασικό ερώτημα που διατρέχει τα κείμενα της συλλογής είναι εάν η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν προδιαγεγραμμένη ή μπορούσε να είναι διαφορετική. Ερώτημα που εξετάζεται σε συνάρτηση με το τι είναι αυτό που κυρίως χρειαζόμαστε σήμερα. Αποτελεί, δε, μια κατάθεση από κάποιον που «από μέσα» παρακολουθούσε τις εξελίξεις, παρενέβαινε όσο μπορούσε και σε όσα αντιλαμβανόταν. Υπηρετεί την πεποίθηση του συγγραφέα ότι είναι αναγκαίος ο αυτοκριτικός αναστοχασμός, σε αντιδιαστολή με τις συνήθεις στην Αριστερά στάσεις και πρακτικές έλλειψης αυτοκριτικής και ελέγχου.
Ζητείστε το βιβλίο στα κεντρικά βιβλιοπωλεία ή από τις εκδόσεις Α/συνεχεια (asynechia.gr)
