Απόσπασμα από το βιβλίο Sapiens – Μια σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου του Yuval Noah Harari, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Η εθνικοποίηση της Ινδονησίας από το ολλανδικό στέμμα (1800) και της Ινδίας από το βρετανικό (1858) δεν έβαλε τέλος στον εναγκαλισμό καπιταλισμού και αυτοκρατορίας. Αντίθετα, ο δεσμός έγινε ισχυρότερος κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Οι μετοχικές εταιρείες δεν χρειαζόταν πια να ιδρύουν και να διοικούν ιδιωτικές αποικίες – οι διευθυντές και οι μεγαλομέτοχοί τους κινούσαν πλέον τα νήματα της εξουσίας στο Λονδίνο, το Άμστερνταμ και το Παρίσι και μπορούσαν να βασίζονται στο κράτος για να προασπίζεται τα συμφέροντά τους. Όπως έλεγαν σαρκαστικά ο Μαρξ και άλλοι εκπρόσωποι της κοινωνικής κριτικής, οι δυτικές κυβερνήσεις μετατρέπονταν σε συνδικάτο καπιταλιστών.
Κίνα
Το πιο διαβόητο παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις εκτελούσαν τις προσταγές του χρήματος ήταν ο Πρώτος Πόλεμος του Οπίου, ανάμεσα στη Βρετανία και την Κίνα (1840-1842). Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και διάφοροι βρετανοί επιχειρηματίες έφτιαξαν περιουσίες εξάγοντας ναρκωτικά, ιδίως όπιο, στην Κίνα. Εκατομμύρια Κινέζοι εθίστηκαν, γεγονός που εξασθένισε τη χώρα οικονομικά και κοινωνικά. Στα τέλη της δεκαετίας του 1830, η κινεζική κυβέρνηση απαγόρευσε τη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, αλλά οι βρετανοί έμποροι απλώς αγνόησαν τη νομοθεσία. Οι κινεζικές Αρχές άρχισαν να κατάσχουν και να καταστρέφουν φορτία ναρκωτικών. Τα καρτέλ των ναρκωτικών είχαν στενές σχέσεις με το Γουεστμίνστερ και την Ντάουνινγκ Στριτ -πολλοί βουλευτές και μέλη της κυβέρνησης είχαν μάλιστα μετοχές σε εταιρείες ναρκωτικών κι έτσι πίεσαν την κυβέρνηση να αναλάβει δράση.
Το 1840, η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στην Κίνα, στο όνομα του «ελεύθερου εμπορίου». Ήταν περίπατος. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση των Κινέζων δεν μπορούσε να τα βάλει με τα νέα θαυμαστά όπλα της Βρετανίας – ατμόπλοια, βαρύ πυροβολικό, ρουκέτες και επαναληπτικά ντουφέκια. Σύμφωνα με τη συνθήκη ειρήνης που ακολούθησε, η Κίνα συμφωνούσε να μην περιορίσει τις δραστηριότητες των βρετανών εμπόρων ναρκωτικών και να τους αποζημιώσει για τις ζημίες που είχαν υποστεί από την κινεζική αστυνομία. Επιπλέον, οι Βρετανοί απαίτησαν και πήραν τον έλεγχο του Χονγκ Κονγκ, το οποίο άρχισαν να χρησιμοποιούν σαν ασφαλή βάση για το εμπόριο ναρκωτικών (το Χονγκ Κονγκ παρέμεινε σε βρετανικά χέρια μέχρι το 1997). Στα τέλη του 19ου αιώνα, περίπου 40 εκατομμύρια Κινέζοι, το ένα δέκατο του συνολικού πληθυσμού της χώρας, ήταν εθισμένοι στο όπιο.
Αίγυπτος
Η Αίγυπτος έμαθε κι εκείνη να σέβεται το μακρύ χέρι του βρετανικού καπιταλισμού. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, γάλλοι και βρετανοί επενδυτές δάνεισαν τεράστια ποσά στους ηγέτες της Αιγύπτου, αρχικά για να χρηματοδοτήσουν τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ και αργότερα για πολύ λιγότερο επιτυχημένα εγχειρήματα. Το χρέος της Αιγύπτου διογκώθηκε και οι ευρωπαίοι πιστωτές άρχισαν να αναμειγνύονται όλο και περισσότερο στις αιγυπτιακές υποθέσεις.
To 1881, οι αιγύπτιοι εθνικιστές έφτασαν στα όριά τους και εξεγέρθηκαν. Αποφάσισαν τη μονομερή διαγραφή ολόκληρου του διεθνούς χρέους. Η βασίλισσα Βικτωρία δεν το βρήκε πολύ διασκεδαστικό. Ένα χρόνο αργότερα, έστειλε το στρατό και το Ναυτικό της στο Νείλο και η Αίγυπτος παρέμεινε αγγλικό προτεκτοράτο μέχρι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ελλάδα
Αυτοί, βέβαια, δεν ήταν οι μόνοι πόλεμοι που έγιναν για τα συμφέροντα επενδυτών. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο πόλεμος θα γινόταν εμπόρευμα, όπως το όπιο. Το 1821, οι Έλληνες εξεγέρθηκαν ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η εξέγερση προκάλεσε μεγάλο κύμα συμπάθειας σε φιλελεύθερους και ρομαντικούς κύκλους της Αγγλίας – ο ποιητής λόρδος Βύρωνας, ως γνωστόν, πήγε στην Ελλάδα για να πολεμήσει στο πλευρό των εξεγερμένων. Αλλά και οι οικονομικοί κύκλοι του Λονδίνου είδαν την ευκαιρία. Πρότειναν στους αρχηγούς των εξεγερμένων να εκδώσουν ανταλλάξιμα Ελληνικά Επαναστατικά Ομόλογα στο χρηματιστήριο του Λονδίνου. Οι Έλληνες θα υπόσχονταν να αποπληρώσουν τα ομόλογα, με τόκο, αν και όταν κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους. Ιδιώτες επενδυτές αγόρασαν ομόλογα για να βγάλουν κέρδος ή από συμπάθεια για την ελληνική υπόθεση – ή και για τα δύο. Η αξία των Ελληνικών Επαναστατικών Ομολόγων ανέβαινε και έπεφτε στο χρηματιστήριο του Λονδίνου ανάλογα με τις στρατιωτικές επιτυχίες και αποτυχίες στα πεδία της μάχης στην Ελλάδα. Οι Τούρκοι άρχισαν σταδιακά να παίρνουν το πάνω χέρι. Με τη διαφαινόμενη ήττα των επαναστατών, οι ομολογιούχοι αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο να χάσουν τα πάντα. Το συμφέρον των ομολογιούχων ήταν εθνικό συμφέρον, έτσι οι Βρετανοί συγκρότησαν έναν διεθνή στόλο, ο οποίος, το 1827, βύθισε τον κύριο οθωμανικό στόλο στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Ύστερα από αιώνες υποταγής, η Ελλάδα ήταν επιτέλους ελεύθερη. Αλλά η ελευθερία συνοδευόταν από ένα τεράστιο χρέος, το οποίο η νέα χώρα δεν είχε τρόπο να ξεπληρώσει. Η ελληνική οικονομία θα έμενε υποθηκευμένη στους βρετανούς δανειστές για δεκαετίες.
Ο κανόνας
Ο στενός εναγκαλισμός κεφαλαίου και πολιτικής έχει ευρύτατες συνέπειες για την πιστωτική αγορά. Το ύψος της πίστωσης σε μια οικονομία δεν καθορίζεται μόνο από οικονομικούς παράγοντες όπως η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων πετρελαίου ή η επινόηση μιας νέας μηχανής, αλλά και από πολιτικά γεγονότα όπως η αλλαγή καθεστώτος ή μια πιο φιλόδοξη εξωτερική πολιτική. Μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, οι βρετανοί καπιταλιστές ήταν πιο πρόθυμοι να επενδύσουν τα χρήματά τους σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις στο εξωτερικό. Είχαν δει ότι, αν ένας ξένος πιστωτής αρνιόταν να πληρώσει το χρέος του, η Μεγαλειότητά Της θα φρόντιζε να πάρουν τα λεφτά τους πίσω.
