Πετυχημένο και το φετινό Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Παρά την αλλαγή του χρόνου διεξαγωγής και την αδόκητη απουσία, για σοβαρούς λόγους υγείας, του επίτιμου καλεσμένου, του 74χρονου Γάλλου σκηνοθέτη Μπερτράν Ταβερνιέ, πραγματοποιήθηκε και φέτος με επιτυχία, για 28η χρονιά, το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, επανεκτιμώντας εκλεκτικές συγγένειες, με την παράλληλη προβολή νέων ταινιών πλάι στα κλασικά αριστουργήματα μεγάλων δημιουργών, όπως οι Μπρεσόν, Μπέργκμαν και Όρσον Γουέλς.
Το βραβείο της FIPRESCI (Διεθνής Ομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου) – Θόδωρος Αγγελόπουλος, απονεμήθηκε διά χειρός Φοίβης Αγγελοπούλου στην ταινία Ο Θησαυρός (Comoara), 5η ταινία του 40χρονου Ρουμάνου Κορνέλιου Πορομπόιου, που αλλάζει εντελώς το πρωτοποριακό σενάριο μιας ιστορίας, μετατρέποντάς την σε ταινία-παραμύθι. Με μια εντυπωσιακά μινιμαλιστική σκηνοθετική οικονομία, το κυνήγι ενός θαμμένου θησαυρού μετασχηματίζει στα μάτια ενός 6χρονου αγοριού τον πατέρα του σε Ρομπέν των Δασών, κάνοντας το μύθο πραγματικότητα, με ελπιδοφόρο μήνυμα, υπερνικώντας τις όποιες δυσκολίες «μαγικά», όπως μόνο στο σινεμά μπορεί να συμβεί, γιατί στο τέλος-τέλος, ο αληθινός θησαυρός κρύβεται στην αγάπη ενός πατέρα για τον γιο του.
Η ΠΕΚΚ (Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου) βράβευσε την ταινία Η σκιά των γυναικών, του 67χρονου Γάλλου Φιλίπ Γκαρέλ. Πάντα σε ασπρόμαυρη λιτή κινηματογραφική φόρμα, μια τετριμμένη ιστορία για τη φθορά της ερωτικής έλξης και την αναπόφευκτη απιστία ανάμεσα σε ένα επί χρόνια αγαπημένο ζευγάρι, δίνεται με ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια, από έναν σκηνοθέτη πιστό στην παράδοση της νουβέλ βαγκ. Σε μια γεμάτη συναισθήματα ταινία εμμονικής, σχεδόν, διαχρονικότητας, επικρατεί η παριζιάνικη ατμόσφαιρα, που αγκαλιάζει η μουσική του γνωστού τραγουδοποιού Ζαν Λουί Ομπέρ.
Το Βραβείο Κοινού αναγνωστών του περιοδικού Αθηνόραμα απονεμήθηκε στο Babai, πρώτη, και υποψήφια για Όσκαρ ταινία του 36χρονου Κοσσοβάρου Βιζάρ Μορίνα. Τοποθετημένη χρονικά μετά την πτώση του Τείχους, η ταινία παρακολουθεί τις συνέπειες εγκατάλειψης ενός δεκάχρονου αγοριού, μετά την αναγκαστική μετανάστευση του πατέρα του. Στο επικίνδυνο ταξίδι προς τη Γερμανία, που επιχειρεί αναζητώντας τον, επιβιώνει ως αδίστακτο κλεφτρόνι. Σε μια πολύ σκοτεινή, γεμάτη νυχτερινά πλάνα ταινία, οι δύσκολες κοινωνικές συνθήκες περιβάλλουν τη σκληρή ενηλικίωση με ένταση, που ενσαρκώνει εντυπωσιακά ο μικρός ήρωας, ακολουθούμενος από κουνημένη κάμερα που μεταφέρει όλο το άγχος του αγοριού.
Οι τέσσερις από τις δώδεκα συνολικά ελληνικές ταινίες του Διαγωνιστικού καλύπτουν διαφορετικά σκηνοθετικά ρεύματα. Από τη χαμηλόφωνη ταινία Ζενάιντα των Αλέξη Τσάφα και Γιάννη Φώτου, για μια όμορφη Αφρικανή που αποδρά με τον τρόπο της από την αθηναϊκή καθημερινότητα, που την εξώθησε στην πορνεία, μέχρι τον ωμό ρεαλισμό του σκληρού δράματος Αόρατος του Δημήτρη Αθανίτη, σε μια δυνατή, νεορεαλιστικής κοινωνικής κριτικής ταινία, που στρέφει το βλέμμα στις βιομηχανικές περιοχές του Ασπροπύργου, για να καταγράψει το ισοπεδωμένο από τα μνημόνια προλεταριάτο. Μεταξύ υπερβολής και συγκινησιακού μελοδραματισμού, με κοφτά κοντινά πλάνα στον πρωταγωνιστή και με αξιόλογες μουσικές επιλογές -μια δραματική άρια του Μπιζέ και τις εμπνευσμένες διασκευές αυθεντικών μικρασιάτικων αμανέδων του papercut- η ταινία καταφέρνει να μεταφέρει το ντοστογιεφσκικό ηθικό δίλημμα του πρωταγωνιστή, με τη σπαρακτική ερμηνεία του Γιάννη Στάνκογλου, που έλαβε Τιμητικό Βραβείο Διοργάνωσης.
Αξιόλογη σκηνοθετικά ήταν η νέα, πειραματικής φόρμας ταινία Το Κυπαρίσσι του βυθού του Νίκου Κορνήλιου, όπου ο πάντα ανήσυχος δημιουργός εισάγει μια πρωτοποριακή χοροθεατρική κινηματογραφική προσέγγιση για να εικονοποιήσει, με επεξεργασμένο μοντάζ και έργα σύγχρονης μουσικής από Άρβο Πέρτ, Σνίτκε και Γκορέκι, την οικειότητα και τον ερωτισμό στην καθημερινότητα ενός νεαρού ζευγαριού, θυμίζοντας την αίσθηση πειραματισμού στον Τέρενς Μάλικ.
Ο Κύπριος Κύρος Παπαβασιλείου, εμπνεόμενος από την αυτοκτονία του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, εμμένει αντίστοιχα στην εμπλοκή του χοροθεατρικού μπεκετικού παράδοξου, για να μεταφέρει στην ταινία του Οι εντυπώσεις ενός πνιγμένου, σε μια πειραματική κινηματογραφική συνθήκη, την αντιηρωική αίσθηση του Καρυωτάκη για το μάταιο μιας σαρκαστικής ποίησης-διαμαρτυρίας ενάντια στο τετριμμένο. Η κολλημένη σε χρονικό βρόχο διαδικασία ενός οράματος δημιουργεί ένα χωροχρονικό στιγμιότυπο μελλοντολογικού σουρεαλισμού, με την επανάληψη των γεγονότων της τελευταίας μέρας της ζωής του ποιητή, κάθε χρόνο στην επέτειο της αυτοκτονίας του, περνώντας με μια σύγχρονη θεατρική ατμόσφαιρα και μια αναφορά σε άλλους αυτόχειρες ποιητές, όπως οι Σίλβια Πλαθ και Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι.
Τέλος, παρ’ ότι δεν βραβεύτηκε, ξεχώρισε η Enklava του Σέρβου ντοκιμαντερίστα Γκόραν Ραντοβάνοβιτς, που τονίζει τις εθνικές και θρησκευτικές αντιπαλότητες στο μουσουλμανικό Κοσσυφοπέδιο, με ένα εξαιρετικό σεναριακό κοντράστ ανάμεσα σε ένα παραδοσιακό αλβανικό γάμο, με νταούλια και ζουρνάδες και μια γεμάτη θλίψη κηδεία μειονοτικών ορθόδοξων Σέρβων, στο απέναντι σπίτι. Στα χαλάσματα που αποτυπώνονται σε τράβελινγκ, παίζουν παιδιά και των δυο πλευρών, μπολιασμένα από μισαλλοδοξία. Θρυαλλίδα στην εύθραυστη ειρήνη η παρεξήγηση ενός παιδικού παιχνιδιού, δοσμένη από δυο παράλληλες αφηγήσεις. Η καμπάνα για την κατεστραμμένη εκκλησία φέρνει στο νου τον Αντρέι Ρουμπλιόφ του Ταρκόφσκι, ενώ εντυπωσιάζει και η εξαιρετικά ταιριαστή χρήση μουσικών της Ελένης Καραΐνδρου, από τις ταινίες Το λιβάδι που δακρύζει και Το βλέμμα του Οδυσσέα, του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου
