Ταλαντούχος πιανίστρια και συνθέτρια, με μουσικές σπουδές στη Βιέννη, η Λένα Πλάτωνος ανέδειξε την πρωτότυπη ματιά της ήδη από τη θρυλική ραδιοφωνική εκπομπή του Τρίτου Προγράμματος Εδώ Λιλιπούπολη (1976-1980), με εμπνευσμένα τραγούδια όπως Ρόζα Ροζαλία και Ο Χορός των Μπιζελιών, συνδέοντας το όνομα της με το πρωτοποριακό μουσικό ρεύμα που διαμορφωνόταν σε μια Ελλάδα, σε μεταπολιτευτικό οίστρο. Οι νεωτεριστικοί πειραματισμοί της αργότερα εδραίωσαν την πρώιμη σκηνή ηλεκτρονικής μουσικής στη χώρα μας.
Αφήνοντας στην άκρη βιογραφικές λεπτομέρειες, στο ντοκιμαντέρ λπ, ο σκηνοθέτης και μεγάλος θαυμαστής της Χρήστος Πέτρου μας συστήνει την εργογραφία της, επικεντρώνοντας στην μετά τη Λιλιπούπολη καριέρα της, στη δεκαετία του ’80, με την ολοκληρωτική στροφή της στην ηλεκτρονική μουσική, με τους δίσκους Σαμποτάζ (1981), Μάσκες Ηλίου (1984), Γκάλοπ (1985), Λεπιδόπτερα (1986) και Το Σπάσιμο των Πάγων (1989), σημεία αναφοράς για τις επόμενες γενιές, ενώ παρακάμπτει με διακριτικότητα και σεβασμό την περίοδο της απουσίας της από τη δημοσιότητα και τη μουσική σύνθεση, το ’90.
***
Η εμφάνιση το ’80 του ηλεκτρονικού πληκτροφόρου συνθεσάιζερ, με τις πολλαπλές δυνατότητες ηχοχρωματικής επεξεργασίας και αναπαραγωγής, έφερνε ήχο από το μέλλον, μαγεύοντας πρωτοποριακούς μουσικούς, όπως τη Λένα Πλάτωνος, που επιχείρησε να συνθέσει από κάτι το πρωτογενές, δικές της συχνότητες και ήχο.
Σχηματοποιώντας ηχοτοπία με αφαίρεση και σπάσιμο της φόρμας, μέσα από μινιμαλιστικά μοτίβα, η Πλάτωνος ήταν από τους πρώτους Έλληνες συνθέτες που καθιέρωσαν τη χρήση συνθεσάιζερ και νεωτεριστικών μπιτ ρυθμών ντράμ μασίν, αγγίζοντας ακόμα και πρώιμο τριπ χοπ, όπως επισημαίνει ο αναγνωρισμένος μουσικός Κλέων Αντωνίου (Mode Plagal), με δικούς της σουρεαλιστικούς στίχους στα ελληνικά, όπου η φωνή ακούγεται μέσα από ηλεκτρονικά φίλτρα, ενίοτε σε μορφή απαγγελίας από την ίδια ή από επιλεγμένους συνεργάτες της (Γιάννη Παλαμίδα, Θάνο Σταθόπουλο, Νίκο Αϊβαλή).
Βασικό αφηγηματικό άξονα του ντοκιμαντέρ αποτελούν οι μαρτυρίες φίλων, συνεργατών μουσικών και ηχοληπτών. Η στενή φίλη της και διακεκριμένη τραγουδίστρια Σαββίνα Γιαννάτου αναφέρεται στην εσωτερική μετακίνηση δημιουργικού αναβρασμού που βίωσε η Πλάτωνος τότε, φτιάχνοντας την προσωπική της ζωή σε τραγούδι. Ο Κλέων Αντωνίου περιγράφει τη μέθοδο έμπνευσής της από χαοτικές παραστάσεις της καθημερινότητας. Ανάμεσα στο άκουσμα ενός μετεωρολογικού δελτίου από ανοιχτές τηλεοράσεις και την εικόνα ενός πουλιού που πετούσε έξω, η Πλάτωνος κρατούσε σημειώσεις, που αργότερα θα έπαιρναν πιο ενδοσκοπική μορφή, μεταποιώντας ιδέες σε στίχους που συνέδεε με μουσική, στο μαύρο Petrof πιάνο, στο λευκό σπίτι της. Η τραγουδίστρια Έλλη Πασπαλά αναφέρεται στη θεαματική οπτική σύλληψη της συναυλίας της Πλάτωνος στον Λυκαβηττό το 1987, όπου είχε οραματιστεί να χρησιμοποιήσει μπλακ λάιτ, ενώ μηχανικοί ήχου όπως οι Πάνος Δράκος και Γιάννης Κύρης περιγράφουν χειροποίητες αυτοσχεδιαστικές πατέντες ηχογράφησης με τα αναλογικά ηλεκτρονικά μηχανήματα, συγκριτικά με τη σημερινή ψηφιακή τεχνολογία.
Παράλληλα, μικρές προσωπικές πληροφορίες, σε εκτός κάδρου αφήγηση από την ίδια την συνθέτρια, αναφέρονται στην πολεοδομική αίσθηση του χώρου όπου μεγάλωσε στη λεωφόρο Αλεξάνδρας ή τις τραγικές επιπτώσεις ενός χωρισμού, του θανάτου του πατέρα και της αρρώστιας της μητέρας της. Στο ηχητικό πεδίο παρουσιάζονται επιλεγμένα αποσπάσματα τραγουδιών της, με τον Πέτρου να στέκεται στο άκουσμα των υπαρξιακών σουρεαλιστικών στίχων της, εστιάζοντας στα οπισθόφυλλα των βινυλίων όπου αναγράφονται, ενώ ο καθηγητής Στάθης Γουργουρής αναφέρεται καταγοητευμένος στην ιδιάζουσα περίπτωση μιας σπουδαίας σύγχρονης Ελληνίδας ποιήτριας που ξεκίνησε πρωτίστως ως συνθέτρια.
***
Στο οπτικό πεδίο παρατίθεται πλούσιο ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό της συνθέτριας, προσωπικά φιλμάκια, μουσικοκριτική εφημερίδων, τηλεοπτικές εκπομπές, πρωτοποριακά βιντεοκλίπ και μαγνητοσκοπήσεις συναυλιών της. Ωστόσο, η ανάδειξη κατεξοχήν νεανικών φωτογραφιών τής συνθέτριας δεν συνάδει με την επαγγελματική της επανεμφάνιση σε συναυλίες.
Η έμφαση στο αστικό τοπίο μέσα από εμβόλιμα σταθερά πλάνα-στιγμιότυπα αναδεικνύει τον μεταμοντέρνο χαρακτήρα της πόλης, που περιβάλλει την συνθέτρια. Πλάνα γεμάτα κάθετα και οριζόντια στοιχεία των νεωτεριστικών πολυκατοικιών ή λοξές διαγραμμίσεις των συρμάτων του τρόλεϊ που χαρακώνουν τον αθηναϊκό ουρανό, αφήνουν αισθητικό στίγμα της πυκνοκατοικημένης περιοχής, όπου μεγάλωσε η Πλάτωνος, ως εικαστική παρέμβαση που μαζί με το επεξεργασμένο μοντάζ, διαχέει μεταμοντέρνα αισθητική στην οποία εντάσσεται και η πρωτοποριακή ηλεκτρονική μουσική της συνθέτριας.
Η παραγνωρισμένη διάσταση των καινοτομιών της Πλάτωνος αποκαθίσταται με το ενδιαφέρον της νέας γενιάς, περισσότερο εξοικειωμένης στο ηλεκτρονικό μπιτ, που ήρθε σε επαφή με τη δουλειά της αποκλειστικά μέσα από το διαδίκτυο, ανανεώνοντας την καριέρα της, ακόμα και με επανακυκλοφορίες δίσκων της. Νέοι ξένοι και Έλληνες μουσικοί-dj, όπως Felizol, Coti K και Josh Cheon, αναφέρονται στον τρόπο προσέγγισης της μουσικής της, μέσα από ρεμίξ και διασκευές, ενώ κάποιοι αποτόλμησαν ακόμα και αγγλόφωνη απόδοση των στίχων της.
Μέσα από το ντοκιμαντέρ ανοίγεται ένας ευρύτερος δημόσιος διάλογος, γύρω από την κατάχρηση του οπτικοακουστικού υλικού που κυκλοφορεί διαδικτυακά, ειδικά στην περίπτωση των δυο dj που ομολογούν πως δεν πήραν άδεια για τις διασκευές τους, αγγίζοντας τα όρια λογοκλοπής. Είναι γνωστό ότι ολόκληρη φουρνιά νέων μουσικών απλά επεξεργάζεται συνθέσεις, καθιστώντας έντονο το πρόβλημα της έλλειψης πρωτότυπης μουσικής, σε ένα βαλτωμένο τοπίο μυρικασμού, όπου κανείς πλέον δεν ρισκάρει, όπως άλλοτε η πρωτοποριακή Πλάτωνος.
***
Η θεματική του ντοκιμαντέρ συγκαταλέγεται στο ευρύ θέμα συναισθηματικής και εργασιακής περιθωριοποίησης ικανών γυναικών με όραμα στον τομέα τους, όπως οι σκηνοθέτριες Τώνια Μαρκετάκη και Φρίντα Λιάππα, η τραγουδίστρια Φλέρυ Νταντωνάκη και η ποιήτρια Κατερίνα Γώγου, με τις δύο τελευταίες να αποτελούν αντικείμενο αξιόλογων ντοκιμαντέρ του Αντώνη Μποσκοϊτη.
Τέλος, παρατηρούμε πως αναδεικνύεται στο προσκήνιο μια νέα γενιά σκηνοθετών που θεωρώντας χρέος της να διασώσει από τη λήθη αθέατες πτυχές της ιστορίας της μουσικής σκηνής της χώρας μας, στρέφεται στο ντοκιμαντέρ ως ολοκληρωμένο μέσο ιστορικής καταγραφής, όπως στο Εδώ δεν υπάρχει άσυλο (2015) του Μιχάλη Καφαντάρη για την ανεξάρτητη νιου-γουέιβ και πανκ σκηνή της Αθήνας του ’80, που ανέδειξε ξανά τους Χωρίς Περιδέραιο.
Η σκηνοθετική σύλληψη και το μοντάζ του Πέτρου στο ντοκιμαντέρ λπ αναδεικνύει πώς ο τόπος και η αισθητική του επηρεάζουν μια ευαισθητοποιημένη σε πολλαπλές προσλαμβάνουσες συνθέτρια να μετουσιώσει συναισθήματα, σκέψεις και εικόνες της σε ποίηση και μουσική.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
INFO
Το ντοκιμαντέρ λπ του Χρήστου Πέτρου, προβάλλεται αποκλειστικά στον κινηματογράφο Τριανόν (Κοδριγκτώνος 21, πλ. Βικτωρίας). Κυριακή 18/11, την προβολή των 20:00 θα ακολουθήσει Q & A με τον σκηνοθέτη και DJ sets των Dimitri Papaioannou & Ντέιβιντ. Τρίτη 20/11, μετά την προβολή των 20:00 θα ακολουθήσει after screening live της Λένας Πλάτωνος, με φιλική συμμετοχή του Φοίβου Δεληβοριά.
