Συμπληρώνονται 60 χρόνια από τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα. Γεννημένος το 1942 στο Οίτυλο Λακωνίας, από αριστερή οικογένεια. Φοιτητής στην ΑΣΟΕΕ, αρχικά μέλος της νεολαίας της ΕΔΑ και κατόπιν, από την ίδρυσή της, ηγετικό στέλεχος της αριστερής πτέρυγας της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ). Αυτό το αφιέρωμα έχει τρία σκέλη:
– Ένα χρονικό των ταραγμένων ημερών από τις 15 έως 21 Ιούλη του 1965, που βασίζεται στο καινούριο βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου «Σωτήρης Πέτρουλας – Μυθιστορηματική βιογραφία» (εκδ. Άπαρσις).
– Τη συγκλονιστική μαρτυρία του Αριστείδη Πατσόγλου, ο οποίος βρέθηκε στην ίδια κλούβα με τον τραυματισμένο Σωτήρη Πέτρουλα και διηγείται μετά από 60 χρόνια πώς πραγματικά έχασε τη ζωή του ο Σωτήρης Πέτρουλας.
– Ένα σημείωμα του Μίμη Χριστοφιλάκη, φίλο του θείου του Πέτρουλα.
Η μαρτυρία του Αριστείδη Πατσόγλου:
«Οι ασφαλίτες έπεσαν πάνω στον τραυματισμένο Πέτρουλα μέσα στην κλούβα, και τον έπνιξαν»
Συνέντευξη στον Κώστα Γκιώνη
Τη μαρτυρία αυτή, για την εν ψυχρώ δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, μου την είχε εκμυστηρευθεί πριν κάποια χρόνια ο Αριστείδης Πατσόγλου. Ένας άνθρωπος σεμνός, χαμηλών τόνων, με σχεδόν 40 χρόνια στο Παρίσι. Ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες μας, που έργα του κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και πολλά μουσεία στην πατρίδα μας.
Σ’ ένα σημείωμα που μου έστειλε από το νοσοκομείο όπου νοσηλεύθηκε πριν λίγο καιρό, μου έγραφε: «Διαρκώς σκέφτομαι γύρω από την ηθική της πολιτικής θεώρησης. Παραμένω ένας απλός πολίτης ως προς τη σύγχρονη πολιτική. Ενεργά με την πολιτική δεν αναμείχθηκα ποτέ. Η πολιτική ασχολήθηκε μαζί μου. Η πολιτική ασχολείται με όλους μας. Η ζωή μου σημαδεύτηκε άμεσα ή έμμεσα από την πολιτική κατάσταση. Κατοχή, εμφύλιος πόλεμος, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, οι ταραχές στη Κύπρο, οι μαθητικές διαδηλώσεις όπου η αστυνομία μου έσπασε τη μύτη, τα φοιτητικά μου χρόνια στη Νεολαία Λαμπράκη και η διαγραφή μου με την ομάδα Πέτρουλα».
Οι δύο τελευταίες ερωτήσεις της συνέντευξης έγιναν από την Κατερίνα Αμανατίδου.
Αριστείδη, πώς βρέθηκες στην παρέα του Σωτήρη Πέτρουλα;
Τον Σωτήρη Πέτρουλα τον γνώρισα μέσω του φίλου μου, φοιτητή της Νομικής τότε, Ανδρέα Τέλη, ο οποίος επί χούντας παράτησε τη Νομική και άνοιξε ένα τουριστικό γραφείο εσωτερικού τουρισμού, γιατί δεν είχε ούτε διαβατήριο να βγει έξω.
Ο Ανδρέας μαζί με τον Σωτήρη Πέτρουλα, ήταν αυτοί που πήγαν στους Λαμπράκηδες και ζήτησαν να μην κρατάνε τις ταυτότητες αυτών που γίνονταν μέλη τους. Η πρακτική ήταν ότι κάθε καινούριο μέλος που έρχονταν στους Λαμπράκηδες, τους κρατούσαν την ταυτότητα, τους έδιναν ένα κουβά με κόλλα και αφίσες και τους έστελναν για αφισοκόλληση. Η κατάληξη σχεδόν πάντα ήταν να συλληφθεί από την Ασφάλεια. Τότε πήγαιναν αυτοί με την ταυτότητά του και τον έβγαζαν έξω, έτσι και επίσημα καταγραφόταν ως μέλος των Λαμπράκηδων.
Ας πάμε τώρα στα γεγονότα. Την προηγούμενη μέρα, 20 Ιουλίου 1965, ο Πέτρουλας είχε κτυπηθεί άγρια, είχε καρούμπαλα στο κεφάλι και μώλωπες στο σώμα του. Έτσι εμφανίστηκε το βράδυ της ίδιας μέρας σ’ ένα ταβερνάκι στον Κολωνό, κοντά στο σπίτι του. Μάλιστα υπάρχει μαρτυρία ότι τον πλησίασε ένας ασφαλίτης ο οποίος τον ήξερε και του είπε «Σωτήρη πρόσεχε, θα σε φάνε». Που σημαίνει ότι δεν ήταν καθόλου τυχαία η δολοφονία του. Μην ξεχνάμε ότι η οικογένεια Πέτρουλα, που ήταν από τη Λακωνία, στον εμφύλιο είχε 31 νεκρούς…
Αυτό που λες με τα καρούμπαλα και τους μώλωπες ήταν κάτι συνηθισμένο για όλους εμάς που βρισκόμαστε στο μπροστινό μέρος των διαδηλώσεων. Είναι έτσι ακριβώς με την προειδοποίηση του ασφαλίτη, τον οποίο ξέραμε γιατί συχνάζαμε σ’ αυτό το ταβερνάκι στον Κολωνό. Ο Σωτήρης Πέτρουλας ήταν ένας άνθρωπος που ξεσήκωνε όλους τους άλλους, ήταν αυτός που θα λέγαμε μπροστάρης. Αν συνυπολογίσουμε το ιστορικό της οικογένειάς του, όπως πολύ σωστά επισήμανες, πολύ λογική ήταν η στοχοποίηση του….
Πες μας για τη συγκέντρωση στις 21 Ιουλίου 1965;
Ήμουν από τους πρώτους που είχαν κατέβει στη διαδήλωση. Ήμουν στη Χρήστου Λαδά, λίγα μέτρα από τη Σταδίου, την ώρα που κτυπήθηκε ο Σωτήρης Πέτρουλας από κάποιο δακρυγόνο, και δίπλα του ένας Αντώνης, του οποίου μου διαφεύγει το επίθετο. Έτρεξα προς το μέρος τους, πήρα τον Αντώνη αγκαλιά και σε κλάσματα δευτερολέπτων μας περικύκλωσαν οι αστυνομικοί. Βούτηξαν τον Πέτρουλα, με άρπαξαν και μένα και μας πέταξαν με βία μέσα σε μια κλούβα. Τον Αντώνη τον άφησαν τραυματισμένο στο σημείο. Μέσα στη κλούβα υπήρχαν τουλάχιστον άλλα τρία άτομα, ο ένας εξ αυτών ήταν ο Ζερβός.
Είχε σκοτεινιάσει, θα πρέπει να ήταν περίπου 9:30 το βράδυ, η κλούβα έστριψε στη Σταδίου. Οι ασφαλίτες που ήταν μαζί μας μέσα στη κλούβα έπεσαν πάνω στον τραυματισμένο Πέτρουλα και τον έπνιξαν. Ένας απ’ αυτούς μου είχε βάλει τη μία του παλάμη στη μούρη μου και με το άλλο του χέρι με γρονθοκοπούσε στο κεφάλι και σ’ ολόκληρο το σώμα μου.
Και μετά τι έγινε;
Εμένα, τον Ζερβό και τους δύο άλλους μας πήγαν στην Μπουμπουλίνας. Το άψυχο σώμα του Πέτρουλα δεν ξέρω αν το κατέβασαν εκεί η το πήγαν κάπου αλλού.
Η μαρτυρία ενός περιπτερά, απέναντι από το τότε σινεμά Έσπερος, λέει ότι στις 9:30 σταματάει μια κλούβα και μαζεύει κάποιους, καθώς και τον τραυματία Πέτρουλα. Λένε επίσης ότι έγινε και η νεκροψία εσπευσμένα, και μετά προσπάθησαν μέσα στη νύχτα να τον θάψουν. Υπάρχει και η σχετική μαρτυρία του Μίκη Θεοδωράκη, ότι αυτός και κάποιοι σύντροφοί του κατάφεραν να αποτρέψουν την ταφή. Και ο παππάς, λένε, αρνήθηκε να τελέσει την κηδεία μέσα στην άγρια νύχτα.
Εγώ βγήκα την επόμενη μέρα, ήρθαν και με έβγαλαν ο φίλος μου ο Ρετάλης, διευθυντής στη ΔΕΗ τότε, μαζί με τον Σπύρο Μαρκεζίνη.
Τον μετέπειτα «πρωθυπουργό» επί χούντας;
Ναι, αυτόν. Ο Ρετάλης, όταν έμαθε ότι με συλλάβανε, πήγε και έπιασε τον Σπύρο Μαρκεζίνη και τον παρακάλεσε να βοηθήσει να βγω έξω, λέγοντας στην Ασφάλεια ότι ανήκω στο κόμμα του. Έτσι κι έγινε. Όταν βγήκα πήγα κατευθείαν στο σπίτι του Σωτήρη Πέτρουλα στην οδό Χωρέμη 66 στο Κολωνό. Εκεί έμαθα ότι τον είχαν πάει στο Λαϊκό Νοσοκομείο και κάποια στιγμή τον πήραν κι από κει. Κάποιοι άλλοι μιλούσαν ότι τον είχαν πάει στο Σταθμό Α΄ Βοηθειών…
Ας επανέλθουμε στην προειδοποίηση του ασφαλίτη, διότι υπάρχει και μία κατάθεση από έναν αυτήκοο μάρτυρα, τον Νίκο Δούκα, ότι ήταν προδιαγεγραμμένη η μοίρα του Σωτήρη Πέτρουλα…
Κοίταξε, κυκλοφορούσε η πληροφορία ότι θα εκβιάσουν τις καταστάσεις και να προσέξουμε γιατί θα υπάρξουν νεκροί. Τον Ρετάλη, που με έβγαλε από την Μπουμπουλίνας, τον είχα γνωρίσει μέσω της αδελφής του, η οποία είχε μια μικρή γκαλερί στη Βαλαωρίτου. Δεν έκανε εκθέσεις, πουλούσε διάφορα αντικείμενα και εικόνες. Εγώ, πρωτοετής φοιτητής τότε, είχα ένα μικρό εργαστήριο και μου έφερνε διάφορα για επιδιόρθωση. Ο Ρετάλης βοηθούσε όσο μπορούσε, γιατί η αδελφή του και ο γαμπρός του ήταν αριστεροί, είχαν γυρίσει από τα ξερονήσια και δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά πουθενά. Λόγω λοιπόν της βοήθειας που έδινα στην αδελφή του, γινήκαμε φίλοι. Αυτός με είχε προειδοποιήσει να μην πηγαίνω στις πορείες γιατί θα σκοτώνανε κόσμο. Φυσικά δεν θα σκοτώνανε στην τύχη, είχαν βάλει στόχο ποιον θα σκοτώσουν.
Μετά τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα συνεχίστηκαν οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας;
Φυσικά, συνεχίστηκαν αδιάκοπα μέχρι που ήρθε η χούντα. Εγώ προσπαθούσα όσο το δυνατόν να προφυλάσσομαι, γιατί μετά τη σύλληψή μου είχα γίνει στόχος, μέχρι που κατάφερα τον Ιούνιο του 1968 να πάω στο Παρίσι. Ένα μόνο μήνα μετά τα γεγονότα του 1968!
Γιατί δεν μιλήσατε όλα αυτά τα χρόνια γι’ αυτό το έγκλημα; Θέλατε να απωθήσετε κάτι τόσο φρικτό;
Όχι! Εκείνη την περίοδο, στη Γαλλία του ’68 ερχόντουσαν άνθρωποι που ήταν καθεστωτικοί, με υποτροφίες. Αλλά αργότερα, όταν έπεσε η χούντα, το έπαιζαν αντιστασιακοί. Δεν ήθελα να γίνω σαν κι αυτούς.
Θεωρήσατε δηλαδή ότι αν μιλούσατε θα γινόσασταν σαν κι αυτούς;
Ναι.
Το χρονικό των ημερών
Πέμπτη 15 Ιουλίου 1965
Με βασιλικό πραξικόπημα ανατράπηκε η κυβέρνηση, η εκλεγμένη μόλις πριν ενάμισι χρόνο με το 53% των ψήφων του ελληνικού λαού. Στις εφτά το απόγευμα εκείνης της μέρας ο Γεώργιος Παπανδρέου πήγε στα Ανάκτορα, όπου ο Κωνσταντίνος Γκλύξμπουργκ τον υποχρέωσε σε παραίτηση. Λίγη ώρα αργότερα ο Γκλύξμπουργκ έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο ιστορικό στέλεχος του Κέντρου, πρόεδρο της Βουλής Γεώργιο Αθανασιάδη Νόβα. Μετά από λίγη ώρα ποτάμια διαδηλωτών κατακλύζουν την Πανεπιστημίου και την Ακαδημίας έως την πλατεία Συντάγματος, αντιμετωπίζοντας συνεχείς επιθέσεις από την αστυνομία με γκλομπ και δακρυγόνα. Ο κόσμος ξεσπάει σε συνθήματα: «1-1-4», «Κάτω η Χούντα», «Κάτω οι Προδότες», «Κάτω ο Νόβας», «Μητσοτάκη κάθαρμα»…
Παρασκευή 16 Ιουλίου 1965
Ορίστηκε απογευματινή πανδημοκρατική συγκέντρωση στην Κλαυθμώνος, η οποία απαγορεύτηκε, για να καλέσει σε συγκέντρωση η ΕΦΕΕ στις 8 το βράδυ στα Προπύλαια. Η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, με τους διαδηλωτές να αντιστέκονται στην αστυνομική βαρβαρότητα.
Σάββατο 17 Ιουλίου 1965
Πραγματοποιείται στο γήπεδο του Παναθηναϊκού η πανδημοκρατική συγκέντρωση που δεν έγινε την προηγούμενη στην Κλαυθμώνος (είχε απαγορευθεί). Όταν τέλειωσαν οι ομιλίες, συγκροτήθηκε πορεία με προορισμό τη Βουλή. Στη πρώτη γραμμή και ο Σωτήρης, με τον επίδεσμο ακόμα στο μέτωπο. Κάποια στιγμή γνωστά του στελέχη της ΕΔΑ του ζήτησαν να πειθαρχήσει στη «γραμμή» για να αποφευχθεί μια σύγκρουση με την αστυνομία. Τους απάντησε χωρίς μισόλογα: «Εγώ δεν ξέρω τίποτα απ’ όλα αυτά. Πάω με το λαό».
Τρίτη 20 Ιουλίου 1965
Οι συγκεντρώσεις συνεχίστηκαν σε μια σειρά πόλεις και συνοικίες των μεγαλουπόλεων. Στα Σούρμενα, την Καλαμάτα, το Μεσολόγγι, τον Εύοσμο, την Πυλαία, το Πρόχωμα Θεσσαλονίκης, την Ξάνθη κ.α.
Τετάρτη 21 Ιουλίου 1965
Καλούσαν σε συγκέντρωση οι δημοκρατικοί δικηγόροι του Πειραιά, ενώ παλλαϊκές συγκεντρώσεις γίνονταν σε Ηλιούπολη, Κόρινθο, Άργος, Αίγιο, Αγρίνιο, Άρτα, Λειβαδιά, Χαλκίδα, Λαμία, Λάρισα, Πτολεμαΐδα, Γιαννιτσά, Σέρρες, Καβάλα, Χίο, Μυτιλήνη και Ρόδο. Στο γήπεδο του ΠΑΟΚ θα πραγματοποιούσαν την πανθεσσαλονίκεια συγκέντρωση οι Λαμπράκηδες και η ΕΔΗΝ. Συγκέντρωση στα Προπύλαια στις 8 το βράδυ καλεί η ΕΦΕΕ, η ΔΕΣΠΑ και η ΑΔΗΝ.
Ο Σωτήρης Πέτρουλας είχε αναλάβει την ενημέρωση των μελών του Συλλόγου Εργαζομένων Φοιτητών και Σπουδαστών. Το απόγευμα που τέλειωσε τηλεφώνησε στην Κική για να συναντηθούν πριν τη συγκέντρωση. «Ν’ ανέβουμε στου Φιλοπάππου» της είπε, «να δούμε την Αθήνα και τη θάλασσα από κει ψηλά, με τη δύση του ήλιου». Ήταν η πρώτη φορά που άργησαν να πάνε στη συγκέντρωση. Φαινόταν τόσο όμορφη η πόλη από κει πάνω…
Φτάσανε στην Κλαυθμώνος, η Κική είχε μείνει πίσω, στο μπλοκ των φοιτητών της Εμπορικής. Στη πρώτη γραμμή των διαδηλωτών βάδιζαν μέλη του Κ.Σ. της ΕΦΕΕ και στελέχη των Λαμπράκηδων. Ανάμεσά τους, όπως συνήθιζε στις πορείες, κι ο Σωτήρης. Το μπόι του τον έκανε να ξεχωρίζει. «Σωτήρη δίνεις στόχο. Πήγαινε λίγο πιο πίσω»… Ξαφνικά, χωρίς καμία προειδοποίηση, άρχισαν να πέφτουν βροχή τα δακρυγόνα και οι αστυνομικοί με αντιασφυξιογόνες μάσκες ρίχτηκαν πάνω στο πλήθος με τα γκλομπ, κλοτσώντας και ποδοπατώντας όσους έπεφταν στο έδαφος.
Με το που άρχισε η αστυνομική επίθεση, μία από τις πρώτες βόμβες δακρυγόνου θα εκραγεί πάνω στο δεξί κρόταφο του Σωτήρη, που θα πέσει στην άσφαλτο με αφόρητους πόνους στο κεφάλι και ανήμπορος να αναπνεύσει. Οι αστυνομικοί θα τον κρατήσουν πολλή ώρα στην κλούβα, που τελικά θα τον μεταφέρει στον Σταθμό Α΄ Βοηθειών στην 3ης Σεπτεμβρίου. Εκεί οι γιατροί θα διαπιστώσουν τον θάνατό του.
Λίγα λόγια για τον Σωτήρη Πέτρουλα
του Μίμη Χριστοφιλάκη*
Ο Σωτήρης Πέτρουλας ήταν Μανιάτης, γεννημένος στο Οίτυλο. Στη διάρκεια της δικτατορίας γνώρισα τον αδελφό της μάνας του, στον Πειραιά. Τότε εργαζόταν στον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο. Συζητούσα πολύ μαζί του, κι έτσι έμαθα τα προβλήματα που είχε ο Σωτήρης με τη Νεολαία Λαμπράκη. Διαφωνούσε με την ενοποίηση των Λαμπράκηδων με τη Νεολαία της ΕΔΑ, γιατί θα αδυνάτιζε η πλατιά δράση της Νεολαίας Λαμπράκη και η απήχησή της. Επίσης πίστευε ότι οι επιλογές της ηγεσίας της ΕΔΑ για συνεργασία με το Κέντρο (την πρόταση της ΕΔΑ απέρριψε ο Γεώργιος Παπανδρέου) αποπολιτικοποιούσαν τη νεολαία. Δεν κρίνω τις απόψεις του, αυτές ήταν, και τις διατύπωσε ανοιχτά (Θέατρο Διάνα).
Στο Κεντρικό Συμβούλιο της Νεολαίας Λαμπράκη συζητήθηκε το θέμα της διαγραφής των φίλων Μάκη Παπούλια και Σωτήρη Πέτρουλα (η προσφώνηση τότε ήταν φίλος, όχι σύντροφος ή συναγωνιστής). Το Κ.Σ. θεώρησε ότι οι ευθύνες, για την παράλληλη δραστηριότητα που ανέπτυξαν εντός της οργάνωσης, δεν είναι ίδιες για τον Παπούλια και τον Πέτρουλα (τον Μ. Παπούλια τον θεωρούσαν εγκέφαλο της διαβρωτικής δουλειάς) Έτσι επέβαλε την ποινή της διαγραφής στον Παπούλια και της βαριάς μομφής στον Πέτρουλα. Για τον Σωτήρη λέει χαρακτηριστικά η απόφαση της 9/3/1965: «Θεωρούμε ότι ο φίλος Σ. Πέτρουλας με όλη του τη στάση έβλαψε σημαντικά την όλη υπόθεση της οργάνωσης και συντέλεσε να διαβρωθεί το κύρος της, και τελικά η όλη στάση του είναι η στάση ανθρώπου που δεν πιστεύει στην ίδια την οργάνωση και τη γραμμή της»…
Η απόφαση αυτή του Κ.Σ. της ΔΝΛ συζητήθηκε στη συνδιάσκεψη της οργάνωσης ΑΣΟΕΕ, μέλη της οποίας ήταν και ο Παπούλιας και ο Πέτρουλας. Η συνδιάσκεψη αυτή είχε το πολιτικό θάρρος να διαφωνήσει με τις αποφάσεις του Κ.Σ. Το σκεπτικό της απόφασης της ΔΝΛ ΑΣΟΕΕ, που στην παράγραφο VII ζητά την αποκατάσταση των δύο φίλων, μαζί με την κατοπινή αυτοκριτική του Κ.Σ. για τις ποινές, με κάνει να νοιώθω περηφάνια που στα 16 μου χρόνια υπήρξα φίλος στη ΔΝΛ.
Ο Σωτήρης Πέτρουλας χτυπήθηκε στις 21 Ιουλίου 1965, γύρω στις 10 το βράδυ, στο σημείο που σταμάτησε τη διαδήλωση η Αστυνομία: γωνία Σταδίου και Εδουάρδου Λω. Ο Σωτήρης κρατούσε το πανό μαζί με τον συμφοιτητή του Σπύρο Βεντουράτο. Υπάρχουν πολλά κενά από τη σύλληψή του στις 22:00 μέχρι τη μεταφορά του στο Α΄ Βοηθειών στις 3:00 π.μ. της 22ας Ιουλίου.
Στα περιβόλια της Κολοκυνθούς, πίσω από το Καπνεργοστάσιο, τον πήραν οι Μανιάτισσες και τον έφτιαξαν. Στις 24 ώρες που έμεινε στο σπίτι του, προσκύνησαν τη σορό του χιλιάδες άνθρωποι. Στην κηδεία του, μόλις βγήκε το φέρετρο από τη Μητρόπολη, το κρατούσαν τέσσερις συμφοιτητές του. Προηγείτο η Ελληνική σημαία και ακολουθούσε η κοπέλα του η Κική, με άσπρο πουκαμισάκι και ένα κόκκινο γαρίφαλο στο χέρι, πλημμυρισμένη στο κλάμα…
* Ο Μίμης Χριστοφιλάκης είναι συλλέκτης-συγγραφέας.
