Κατέληξαν οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την άρση των κυρώσεων της Δύσης, καθώς ο πόλεμος στη Συρία και την Υεμένη μαίνεται και ο ανταγωνισμός με τους BRICS οργανώνεται
Της Τίνας Στρίκου
Ο δεύτερος πόλεμος στο Ιράκ το 2003 ήταν ένα ξεκάθαρο σημάδι, αν όχι ευθεία απειλή, ότι έρχεται και η σειρά των άλλων χωρών της περιοχής. Το συριακό καθεστώς αντέδρασε με σκλήρυνση προς τα μέσα, ενώ το Ιράν, το οποίο ήδη βρισκόταν σε εμπάργκο, άρχισε να κατηγορείται ότι θέλει να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Πολλά χρόνια αργότερα, μετά από πολλούς ελέγχους της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, απειλές των ΗΠΑ και ένα ολοκληρωτικό εμπάργκο από το 2007 (από το οποίο το Ιράν επιβίωσε, αν και με τεράστιες συνέπειες για τον πληθυσμό), ήρθε η συμφωνία.
Ιρανοί διαπραγματευτές και εκπρόσωποι των 5+1 (τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ –ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Κίνα– συν η Γερμανία) κατέληξαν στις 14 Ιουλίου στη Βιέννη σε μια συμφωνία με τεράστιες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Πρόκειται ουσιαστικά για επιτυχία του Ιράν, το οποίο συμφωνεί σε σημαντικούς περιορισμούς των πυρηνικών του δραστηριοτήτων, αλλά δεν τις καταργεί. Από την αρχή, εξάλλου, το Ιράν διακήρυσσε ότι η χρήση πυρηνικής ενέργειας είναι δικαίωμά του, και τελικά το κατοχύρωσε.
Την επόμενη εβδομάδα στον ΟΗΕ θα ψηφιστούν οι πρώτες άρσεις των κυρώσεων. Πάντως το Κογκρέσο των ΗΠΑ έχει δύο μήνες για να επικυρώσει τη συμφωνία, την οποία οι ρεπουμπλικάνοι απειλούν να ακυρώσουν.
Επιστροφή μιας σημαντικής οικονομίας
Το Ιράν έχει πελώρια αγορά και μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό. Διαθέτει πετρέλαιο αντίστοιχο με της Σαουδικής Αραβίας, φυσικό αέριο αντίστοιχο με της Ρωσίας, αλλά και ορυκτά. Μέχρι σήμερα, βασικές χώρες-εισαγωγείς πετρελαίου συμμετείχαν στις κυρώσεις (Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία), οπότε ειδικά τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές του ιρανικού πετρελαίου έχουν πέσει στο μισό, μειώνοντας τα έσοδα της χώρας κατά 40 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Τώρα όμως, ακόμα και αν το Κογκρέσο των ΗΠΑ δεν επικυρώσει τη συμφωνία, σε αυτό το σημείο που έφτασαν οι διαπραγματεύσεις είναι απίθανο να πείσει η Ουάσιγκτον όλες τις χώρες, και ειδικά τις «αναδυόμενες δυνάμεις», να επανέλθουν στις κυρώσεις.
Ανοίγει η πιθανότητα λύσης στη Συρία
Η συμφωνία δημιουργεί επίσης μια πολιτική βάση και πίεση για την απαραίτητη συνεργασία με το Ιράν ώστε να επιλυθεί η σύρραξη στη Συρία – της οποίας η Τεχεράνη είναι βασικός σύμμαχος. Αυτό βέβαια θα συμβεί μόνο στην περίπτωση που η παράταση του πολέμου στη Συρία δεν συμφέρει πλέον τις ΗΠΑ. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ είπε ότι η συμφωνία με το Ιράν αίρει τα εμπόδια για έναν «πλατύ» συνασπισμό που θα πολεμήσει το Ισλαμικό Κράτος.
Ο πόλεμος στη Συρία είναι ένας πόλεμος με ασύλληπτες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, που έχει προκαλέσει γενικευμένη καταστροφή και μια αδιανόητη τραγωδία για τους πρόσφυγες και τους εσωτερικά εκτοπισμένους. Είναι πεδίο προέλασης του Ισλαμικού Κράτους αλλά και άλλων επιδιώξεων (όπως της Σαουδικής Αραβίας αλλά και της Τουρκίας, που εποφθαλμιά το βόρειο τμήμα της χώρας). Πολλοί δυτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν μυστικοί όροι στην πρόσφατη συμφωνία, που αφορούν το θέμα της Συρίας, και «ανησυχούν» αν δίνονται στο Ιράν ανταλλάγματα για την αλλαγή στάσης στο Ιράκ, τη Συρία αλλά και για την υποστήριξη στις κουρδικές δυνάμεις.
Γιορτασμοί, κι ας παραμένει η απειλή
Στο Ιράν το… «πυρηνικό πάρτι», όπως ονομάστηκαν οι λαϊκοί πανηγυρισμοί στους δρόμους για την επίτευξη της συμφωνίας, αν και κράτησε για λίγο, εξέφρασε αυθεντικά τη χαρά του κόσμου. Αν εξαιρέσουμε ορισμένους σκληροπυρηνικούς, φαίνεται ότι οι Ιρανοί, ανεξάρτητα από τη γνώμη τους για το καθεστώς της χώρας, προσδοκούν βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης μετά τη συμφωνία. Προφανώς πρόκειται για επιτυχία του Ιράν, αφού δεν το δένει στο άρμα των ΗΠΑ. Πετυχαίνει την άρση των κυρώσεων αλλά κερδίζει και πολλούς από τους στόχους του για τη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Έτσι, το ιρανικό καθεστώς διατηρεί το προφίλ της χώρας που δεν υπέκυψε.
Αυτά βέβαια δεν σημαίνουν ότι ο στόχος για την πτώση του ιρανικού καθεστώτος έχει εγκαταλειφθεί. Άλλωστε ένα σημαντικό σημείο της συμφωνίας είναι ότι διατηρεί την απειλή εισβολής ή, έστω, επανάληψης των κυρώσεων στο Ιράν εάν 4 από τους 5+1 κρίνουν ότι η Τεχεράνη παραβιάζει τους όρους της. Γιατί λοιπόν τη δέχτηκε το Ιράν; Επειδή θεωρεί σε αυτή τη φάση την εισβολή απίθανη, ενώ αντίθετα η συμφωνία θα δώσει στη χώρα τεράστιες δυνατότητες να καλλιεργήσει τις οικονομικές σχέσεις προς όλες τις κατευθύνσεις και να αναπτύξει τις τεράστιες και επιβεβαιωμένες πηγές φυσικού αερίου με προορισμό την Κίνα και την Ευρώπη.
Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι οι μακροχρόνιες σκληρές κυρώσεις, που από το 2007 ήταν αποτελεσματικές (με την έννοια ότι ήταν πλήρεις και ασφυκτικές), βασίζονταν στη «βάσιμη υποψία» ότι το Ιράν επιδιώκει τη δημιουργία πυρηνικής βόμβας – πράγμα που η ιρανική κυβέρνηση ποτέ δεν παραδέχτηκε, και τα στοιχεία ποτέ δεν επιβεβαίωσαν. Αντίθετα με την επιβεβαιωμένη ύπαρξη πυρηνικών όπλων του Ισραήλ, το οποίο μάλιστα εξακολουθεί να απειλεί το Ιράν. Δηλαδή, προκειμένου να αρθεί το εμπάργκο και να σταματήσει να συγκαταλέγεται στον «Άξονα του Κακού», το Ιράν κάνει υποχωρήσεις πάνω σε μια κατηγορία την οποία δεν παραδέχεται…
«Ανησυχίες» στο Ισραήλ
Η ισραηλινή κυβέρνηση ευελπιστεί να σταματήσει τη συμφωνία ασκώντας πίεση στο Κογκρέσο των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα όμως επιδιώκει οικονομικά αντισταθμίσματα στην περίπτωση που η συμφωνία επικυρωθεί από τις ΗΠΑ. Έτσι, το «επιχείρημα» του ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου ότι το Ιράν αποτελεί τεράστια πυρηνική απειλή δεν έχει εγκαταλειφθεί. Αλλά τώρα προστίθεται σε υψηλούς τόνους η «προειδοποίηση» ότι το Ιράν θα χρησιμοποιήσει τα οικονομικά οφέλη από την άρση των κυρώσεων για να χρηματοδοτήσει την τρομοκρατία – προφανώς το Ισραήλ εννοεί κάτι άλλο από το Ισλαμικό Κράτος, που χτυπά το Ιράν και αφήνει στο απυρόβλητο το Ισραήλ…
Το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα στο Ισραήλ, η Σιωνιστική Ένωση, κατηγορεί τον Νετανιάχου ότι δεν έκανε αρκετά για να σταματήσει τη συμφωνία. Η μόνη ειρηνική φωνή έρχεται από το τρίτο μεγαλύτερο συνασπισμό στο Ισραήλ, την Κοινή Λίστα, στην οποία πρωτοστατούν οι Παλαιστίνιοι (πολίτες Β΄ κατηγορίας). Η Κοινή Λίστα διακηρύσσει: «Αυτή είναι νίκη της θέλησης του ιρανικού λαού, του αγώνα του ενάντια στον αποκλεισμό και τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν, και της άρνησής του να υποκύψει στις διεθνείς επιταγές». Επίσης η Κοινή Λίστα ζητάει την καταστροφή του πυρηνικού οπλοστασίου του Ισραήλ. Τονίζει ότι το Ισραήλ αρνείται να υπογράψει τη συμφωνία μη διάδοσης πυρηνικών όπλων, και παράλληλα συνεχίζει την προσπάθεια να εκτρέψει την προσοχή από την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών, η οποία αποτελεί σημαντική αιτία πολέμου και αστάθειας στην περιοχή.
Στην πραγματικότητα, το άγχος του Ισραήλ είναι η ηγεμονία στην περιοχή –την οποία πρόσφατα ενδυνάμωνε μέσα από την ντε φάκτο συμμαχία με τη Σαουδική Αραβία– και ο κίνδυνος να περιοριστεί η τεράστια οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ. Και, φυσικά, υπάρχει ανταγωνισμός για το θέμα του φυσικού αερίου. Πράγματι, οι οικονομικές δυνατότητες των ανεκμετάλλευτων ακόμα πηγών του Ισραήλ και ιδίως η εξαγωγή τους στην Ευρώπη πλήττονται πολύ περισσότερο αν το Ιράν δραστηριοποιηθεί και σ’ αυτόν τον τομέα.
***
Πού κατέληξαν οι διαπραγματευτές
Το βασικό επίδικο της συμφωνίας είναι να περιορίσει τις πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν και να κατοχυρώσει ελέγχους που θα διασφαλίζουν ότι η Τεχεράνη δεν θα παράξει πυρηνικά όπλα, με αντάλλαγμα την άρση του εμπάργκο από τη Δύση.
Στη συμφωνία αναφέρεται λεπτομερώς τι θα συμβεί με κάθε μονάδα, αντιδραστήρα και υλικό, και ορίζεται ότι το Ιράν θα παρέχει καλύτερη πρόσβαση στη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειες του ΟΗΕ για ελέγχους σε όλη τη χώρα σε παραγωγή, πηγές και αποθήκευση υλικών πυρηνικής ενέργειας, με το χρονικό ορίζοντα των περισσότερων ελέγχων να φτάνει μέχρι και τα 25 χρόνια.
Η υπόγεια μονάδα στο Φόρντο θα μετατραπεί σε ερευνητικό κέντρο. Η μονάδα ουρανίου Νατάνζ θα περιορίσει στο μισό την πυρηνική της δυνατότητα, αλλά δεν θα κλείσει. Επίσης το Ιράν θα περιορίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου στο 3,7% και για 15 χρόνια το απόθεμα ελαφρώς εμπλουτισμένου ουρανίου δεν θα ξεπεράσει το 300 κιλά – δηλαδή μειώνεται κατά 98%.
Σε αντάλλαγμα, θα ξεκινήσει σταδιακά η άρση των κυρώσεων και του εμπάργκο κατά της Τεχεράνης. Ωστόσο η άρση του εμπάργκο για τα όπλα δεν θα πραγματοποιηθεί πριν τα πέντε χρόνια, ενώ για τους βαλλιστικούς πυραύλους πριν από οχτώ. Επίσης, αν τέσσερις χώρες από τους P5+1 θεωρήσουν ότι οι όροι δεν τηρούνται, τότε μπορεί να επιβληθούν ξανά άμεσες κυρώσεις (αριθμός καθόλου τυχαίος, καθώς οι ΗΠΑ μπορούν εύκολα να «πείσουν» Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία). Αν και η συζήτηση στις ΗΠΑ επικεντρώνεται στο χρόνο που θα έχει το Ιράν να φτιάξει πυρηνικά όπλα, η πραγματική ανησυχία είναι για τις αυξημένες οικονομικές και πολιτικές δυνατότητες που του ανοίγονται για να παίξει αναβαθμισμένο ρόλο στην περιοχή.
