του Γιώργου Παυλάκη*
Πενήντα χρόνια μετά, η εξέγερση του Πολυτεχνείου παραμένει σημαντικό πολιτικό γεγονός στην ευρωπαϊκή ιστορία. Ο γιορτασμός κάθε 17 Νοέμβρη, παρ’ όλες τις προσπάθειες δυσφήμισης και αποπροσανατολισμού, παραμένει η πιο ζωντανή και συμμετοχική εθνική εορτή, παρά την πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα του Έπους του 1940 και της Εθνικής Παλιγγενεσίας το 1821. Το Πολυτεχνείο αποτέλεσε μέρος του ιδρυτικού μύθου της Μεταπολίτευσης και ρίχνει ακόμα βαριά σκιά σε πολλές εκφάνσεις της ζωής στη σημερινή Ελλάδα. Η ισχυρή απροθυμία ή και άρνηση της αστυνομίας να επέμβει στα Πανεπιστήμια, ακόμη και κατά την τέλεση εγκληματικών πράξεων και βανδαλισμών, είναι αποτέλεσμα εκείνης της εξέγερσης και της αιματηρής καταστολής της.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δυσφημίζεται συστηματικά σαν «μη συμβάν», όπου κανένας δεν σκοτώθηκε, κρύβοντας κάτω από σοφίσματα και ψέματα την κτηνώδη βία της αστυνομίας και του στρατού, που χρησιμοποίησαν χιλιάδες σφαίρες το κρίσιμο τριήμερο της καταστολής, ιδιαίτερα μετά την εκκένωση του Πολυτεχνείου. Το μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων χτυπήθηκε τις ώρες και μέρες μετά το γκρέμισμα της πύλης και την εκκένωση. Αρκετές νέες μελέτες έρχονται τώρα να προστεθούν στην ιστορική έρευνα εκείνης της εποχής, και συμφωνούν για την πρωτοφανή βία που ασκήθηκε στον πληθυσμό της Αθήνας, ο οποίος εξεγέρθηκε άοπλος κατά της χούντας. Έχουμε αποδείξεις για πάνω από χίλιους τραυματίες, και ο επίσημος κατάλογος νεκρών περιλαμβάνει 24 θύματα. Είναι γενικά παραδεκτό ότι οι νεκροί είναι περισσότεροι.
Υπήρξε γρήγορα ομοψυχία από μια ευρεία πλειοψηφία που ήθελε τη σύγκρουση με τη δικτατορία και επέτρεψε τη γρήγορη σύνθεση και κοινή δράση: αυτό πρέπει να τονίζεται σαν ιστορική αλήθεια, και όχι οι επιμέρους διαφωνίες
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου σαν ιστορικό αφήγημα κινδυνεύει επίσης από τη διαπάλη αριστερών ομάδων και άλλων κομμάτων της Αριστεράς για τα λάθη και παραλείψεις εκείνης της εποχής. Έτσι είναι ευκολότερο να ξεχάσει κανείς την ευρεία συμμετοχή και ομοψυχία που επέτρεψε τη γρήγορη οργάνωση και μαζικοποίηση, ξεκινώντας από την οργανωτική εμπειρία και μαχητικότητα του νεαρού φοιτητικού κινήματος. Η πραγματικότητα είναι ότι υπήρξε γρήγορα ομοψυχία από μια ευρεία πλειοψηφία που ήθελε τη σύγκρουση με τη δικτατορία και επέτρεψε τη γρήγορη σύνθεση και κοινή δράση. Αυτό πρέπει να τονίζεται σαν ιστορική αλήθεια, και όχι οι επιμέρους διαφωνίες. Το Πολυτεχνείο δεν θα ήταν εφικτό χωρίς την ομοψυχία μιας πολιτικής συμμαχίας που περιλάμβανε τεράστιο κομμάτι του λαού.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ματαίωσε τα σχέδια για μια «ομαλοποίηση» της δικτατορίας ώστε να μετατραπεί σε μια πιο καλυμμένη μορφή με κοινοβουλευτικό μανδύα, αλλά κατηγορείται ότι προετοίμασε το Κυπριακό και την εθνική καταστροφή στο νησί. Όμως ο δικτάτορας Ιωαννίδης ήταν έτοιμος έτσι κι αλλιώς να προχωρήσει στην ανατροπή του Παπαδόπουλου, κι έτσι απορρίπτεται αυτή η κατηγορία. Η αδυναμία των πολιτικών δυνάμεων να οργανώσουν σοβαρότερη αντίδραση στη χούντα και να εμποδίσουν την ατζέντα Ιωαννίδη ήταν το κύριο πρόβλημα, και όχι η εξέγερση στο Πολυτεχνείο, που έδειξε το πραγματικό πρόσωπο των δικτατόρων. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι θα έπρεπε να επιδιώκουμε και να προφυλάσσουμε την ενότητα των προοδευτικών δυνάμεων, έτσι ώστε να αποκτήσουν και πάλι πλειοψηφική δυναμική στην κοινωνία. Οι επιταγές του Πολυτεχνείου, για Εθνική Ανεξαρτησία και Λαϊκή Κυριαρχία, είναι ακόμα επίκαιρες. Οι καιροί είναι διαφορετικοί, και οι προσαρμογές για την ολοκλήρωση αυτών των στόχων αναγκαίες.
* Ο Γιώργος Παυλάκης είναι γιατρός, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ. Το 1973 είχε οργανώσει το ιατρείο της κατάληψης του Πολυτεχνείου.
