Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Τον Ιούλιο του 2023 έγινε γνωστό –αν και με ελάχιστη δημοσιότητα– Σχέδιο Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση του εδάφους. [1] Η ικανοποίηση όσων περίμεναν μια Οδηγία για την προστασία του εδάφους, δεν ήταν μεγάλη. Διατυπώθηκαν διάφορες κριτικές με πρώτη αυτή «της Αναπληρώτριας Υπεύθυνης Πολιτικής για το έδαφος της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος Caroline Heinzel, η οποία επισημαίνει ότι ο νόμος εστιάζει απλώς στην παρακολούθηση της υγείας κυρίως και όχι στη διασφάλιση της βελτίωσής της, γεγονός που αποδεικνύεται από την αλλαγή του αρχικού τίτλου που ήταν «νόμος για την υγεία του εδάφους-(soil health law) σε απλώς «νόμο του εδάφους (soil law).».[2]
***
Το Σχέδιο Οδηγίας, προσπαθώντας να μη διαταράξει τις λεπτές ισορροπίες που επιτεύχθηκαν μετά από δεκαετίες συζητήσεων και υπαναχωρήσεων των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
- Έχει ορίζοντα το 2050 και υπόσχεται αργές διαδικασίες, ανάλογες με αυτές για το Δίκτυο Natura 2000, που από το 2000 μέχρι σήμερα δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί,
- Καθορίζει προθεσμίες τεσσάρων (4) και επτά (7) ετών, όχι για ανάληψη δράσεων αλλά μόνο για την έναρξη καταγραφών μετρήσεων του εδάφους για την αξιολόγηση της υγείας του, για τον καθορισμό πρακτικών βιώσιμης διαχείρισης του και για τον προσδιορισμό των δυνητικά μολυσμένων χώρων αντίστοιχα.
- Διευκρινίζει ότι η πρόταση δεν περιλαμβάνει μέτρα που να επηρεάζουν τη χρήση γης.
Κι αυτά ενώ καταγράφει ότι:
- «Τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι επί του παρόντος ποσοστό 60 έως 70 % των εδαφών στην ΕΕ βρίσκονται σε μη υγιή κατάσταση.»,
- H υποβάθμιση του εδάφους «δημιουργεί κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, το κλίμα, την οικονομία και την κοινωνία, μεταξύ άλλων κινδύνους για την επισιτιστική ασφάλεια, την ποιότητα των υδάτων, μεγαλύτερες επιπτώσεις από πλημμύρες και ξηρασίες, την παραγωγή βιομάζας, τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και την απώλεια βιοποικιλότητας»,
- «Tα εδάφη σχηματίζονται πολύ αργά (π.χ. απαιτούνται 500 ή περισσότερα χρόνια για τη δημιουργία 2,5 cm νέου επιφανειακού εδάφους), αλλά η υγεία του εδάφους μπορεί να διατηρηθεί ή να βελτιωθεί, εάν ληφθούν και εφαρμοστούν τα κατάλληλα μέτρα»
και ότι «Επί του παρόντος, στην Ε.Ε. τα εδάφη δεν τυγχάνουν του ίδιου επιπέδου νομικής προστασίας με τον αέρα και τα ύδατα.».
***
Θα κουνούσε το κεφάλι με νόημα η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη για την νέα απόπειρα προστασίας του εδάφους. Δεν έμαθε όμως τα νέα αφού είχε φύγει από κοντά μας πριν από ένα χρόνο τέτοιες μέρες, σημαδεύοντας με την απουσία της τους αγώνες για όλα όσα μάχονταν.
Το 2014 έγραφε η Ελένη για το έδαφος:[3] «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικής για την ερημοποίηση παρόλο που τέσσερα κράτη-μέλη της (Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ελλάδα) ανήκουν στο Παράρτημα IV (Βορειο-Μεσογειακές χώρες) της Σύμβασης. Ενώ υπάρχει η Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό 60/2000, για το έδαφος υιοθετήθηκε μόνο η Θεματική Στρατηγική για την Προστασία του Εδάφους τον Σεπτέμβριο 2006. Ταυτόχρονα τέθηκε σε διαβούλευση πρόταση για μια Οδηγία-Πλαίσιο για την Προστασία του Εδάφους η οποία απορρίφθηκε τον Δεκέμβριο 2007 γιατί δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο. Πέντε χώρες – Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστρία, και Αγγλία – ψήφισαν αρνητικά θεωρώντας ότι το έδαφος δεν μπορεί να αποτελέσει θέμα διαπραγμάτευσης σε επίπεδο ΕΕ γιατί το δικαίωμα για αποφάσεις σχετικά με τις χρήσεις γης ανήκει στη δικαιοδοσία των κρατών. Η έκκληση του Επιτρόπου Περιβάλλοντος κ. Στ. Δήμα το 2008 για «επανεξέταση της ανάγκης για την προστασία με Ευρωπαϊκή νομοθεσία αυτού του πιο πολύτιμου πόρου (του εδάφους)» έπεσε σε ώτα μη ακουόντων… Η πρόσφατη προσπάθεια του 2013 να ξανατεθεί σε διαβούλευση οδηγήθηκε σε αποτυχία τον Μάρτιο του 2014 με το ίδιο σκεπτικό.
Στην Ελλάδα, που υπέγραψε τη Σύμβαση το 1996, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης θεσμοθετήθηκε το 2001 (ΚΥΑ 99605/3719) αλλά ούτε υποστηρίζεται από διοικητικούς και χρηματοδοτικούς μηχανισμούς, ούτε έχει ενσωματωθεί σε αναπτυξιακά και χωροταξικά σχέδια. Αντίθετα, σπάνια έως καθόλου λαμβάνεται υπόψη στις κρατικές αναπτυξιακές επιλογές, ιδιαίτερα των τελευταίων χρόνων που, με το πρόσχημα της ‘κρίσης’, επιδεινώνουν την κατάσταση των ήδη υποβαθμισμένων εδαφικών και υδατικών πόρων.».
Παραπομπές
1) Υγεία του εδάφους — προστασία, βιώσιμη διαχείριση και αποκατάσταση των εδαφών της ΕΕ, ec.europa.eu
2) Ευρωπαϊκή Ένωση / Επιτέλους ψηφίζεται οδηγία για το έδαφος, tvxs.gr
3) Το φάσμα της Ερημοποίησης, Δημήτρης Μπριασούλης, efsyn.gr
4) 10 κείμενα για την ερημοποίηση, Ελένη Καπετανάκη Μπριασούλη, geography.aegean.gr
Η Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη για «Το φάσμα της Ερημοποίησης»
2008: Το 2007 η Οδηγία για το Έδαφος έχασε «έδαφος». Ας ελπίσουμε ότι στα χρόνια που έρχονται η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει τις προσπάθειες να προστατεύσει θεσμικά αυτό το λεπτό μανδύα που στηρίζει τη ζωή στον πλανήτη. Η γη μας περιμένει να μοιραστούμε τα όνειρα της σε μια πραγματική γιορτή. Ως πότε όμως;».
2010: Η στενή σχέση της εδαφικής με την υπέργεια βιοποικιλότητα και την παραγωγικότητα της γης καθιστά αυτονόητη την ανάγκη προστασίας του εδάφους από τις απειλές που αντιμετωπίζει ώστε να διατηρηθεί για τις επόμενες γενιές και για υπηρεσίες που ακόμα δεν έχουν αποκαλυφθεί. Η ανάγκη είναι άμεση γιατί η εδαφογένεση είναι μια μακρόχρονη διαδικασία.
2014: Η ερημοποίηση είναι μια ακραία, ιδιόμορφη μορφή «αρπαγής της γης» στις ξηροθερμικές περιοχές που συχνά εξελίσσεται παράλληλα μ’ αυτήν που γίνεται καθημερινά σε πολλές χώρες του πλανήτη. Όταν η γη χάνει τον πολύτιμο προστατευτικό μανδύα της, το έδαφος, η ανθρώπινη επιβίωση και η ουσιαστική κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη εκτίθεται στις εφιαλτικές απειλές των αλληλένδετων κρίσεων – επισιτιστικής, περιβαλλοντικής, ενεργειακής, οικονομικής, κοινωνικής, … αξιών. Κι όσο υπάρχουν αυτές οι κρίσεις, η επέτειος της 17ης Ιουνίου θα εορτάζεται κανονικά…».
2015: Ελπίδα και ευχή μου παραμένει να ευαισθητοποιηθεί και να δραστηριοποιηθεί, στο μέτρο των δυνατοτήτων του ο καθένας, για την προστασία αυτού του πολύτιμου λεπτού μανδύα της γης, του εδάφους, που στηρίζει τη ζωή στο πλανήτη… όσο υπάρχει.
2016: Η ερημοποίηση καλύπτεται από Διεθνή Σύμβαση αλλά δεν έχει κηδεμόνες κάτω στη γη. Η ερημοποίηση θα παραμένει ασυνόδευτη και χωρίς ελπίδα αναστροφής ενόσω οι άνθρωποι δεν έχουν σαφή δικαιώματα χρήσης εδάφους και νερού και, κυρίως, ενόσω δεν προτάσσουν την αξία χρήσης και ύπαρξης πάνω από την ανταλλακτική αξία αυτών των πολύτιμων πόρων».
2021: «Γεννηθήκαμε κι οι τρεις μαζί στην Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο το 1992: οι Συμβάσεις για το Κλίμα, τη Βιοποικιλότητα και την Ερημοποίηση. Μας είπαν αδελφές (Συμβάσεις) γιατί εκπροσωπούμε προβλήματα που αφορούν σε αλληλένδετους φυσικούς πόρους, αλληλοσυσχετισμένες φυσικές κι ανθρώπινες γενεσιουργές αιτίες και, αναπόφευκτα, αλληλεξαρτώμενες λύσεις που απαιτούν συνέργειες και κοινές, συντονισμένες δράσεις.
Αρχικά, το παγκόσμιο ενδιαφέρον στράφηκε στην Αδελφή Βιοποικιλότητα ενώ για μένα, την Αδελφή Ερημοποίηση, περιορίστηκε γεωγραφικά. Η Αδελφή Κλίμα μας προσπέρασε κι έγινε η Μεγάλη Αδελφή. (Γεω)πολιτικοί και οικονομικοί συσχετισμοί διαμόρφωσαν το αφήγημα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, που έδεσε σφιχτά το κλίμα με την ενέργεια ανοίγοντας τερά-στιες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τερά-στια έργα βιομηχανικών συστημάτων ΑΠΕ.
Έτσι έγινα η Μικρή Αδελφή και θρηνώ… γιατί η γη είναι ο πεπερασμένος, αμετακίνητος αλλά εκ των ων ουκ άνευ συντελεστής παραγωγής.
