«Για την Ελλάδα, οι Ολιγάρχες είναι εμπόδιο στην ανάκαμψη», με αυτό τον τίτλο δημοσιεύτηκε στους New York Times το σχετικό άρθρο των Rachel Donadio και Liz Alderman, στις 5 Δεκεμβρίου. Αλλά είναι αυτό το εμπόδιο «ελληνικό» ή είναι σύμφυτο με τον καπιταλισμό που ρημάζει χώρες και λαούς;
Ολιγοπώλια και ολιγάρχες
Το κίνημα του «1%» δεν ταρακούνησε τα νερά στην αμερικάνικη πολιτική σκηνή επειδή κατέβασε μερικές εκατοντάδες ανθρώπους στη Wall Street ούτε επειδή απείλησε την εξουσία της δικομματικής μονοκρατορίας στην Αμερική. Η δύναμή του ήταν ότι επικέντρωσε τη διαμαρτυρία του στην πραγματική αιτία της σημερινής κρίσης του συστήματος που ρημάζει τους εργαζόμενους. Στο γεγονός ότι, στην εξέλιξη του καπιταλισμού, ο πλούτος συγκεντρώνεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα και ιλιγγιώδη ποσά σε μία όλο και πιο μικρή ομάδα «οικογενειών».
Αυτό, όμως, δεν αποτελεί πραγματικότητα μόνο στην Αμερική, η οποία εφαρμόζει το πιο προχωρημένο μοντέλο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και το εξάγει στην παγκόσμια σφαίρα επιρροής της. Είναι γεγονός και σε άλλες χώρες που ανήκουν στο «μητροπολιτικό κέντρο», αλλά και σε χώρες που είναι υποτελείς σ’ αυτό. Η ένταση της ανισότητας αποτελεί την πεμπτουσία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, της απόλυτης «ελευθερίας» της αγοράς, της ολιγοπωλιακής υπερσυγκέντρωσης της παραγωγής και του εμπορίου, της παραχώρησης του δημόσιου πλούτου σε ιδιώτες, της εμπορευματοποίησης των κοινωνικών αγαθών στους τομείς παιδείας, υγείας, πολιτισμού, ασφάλειας κ.λπ. Γι’ αυτό βλέπει κανείς στους διεθνείς δείκτες που καταγράφουν τις ανισότητες, χώρες με τεράστιες διαφορές στο επίπεδο ανάπτυξης, όπως η Αμερική και η Ελλάδα, να βρίσκονται μαζί στην κορυφή των κρατών με τις μεγαλύτερες ανισότητες.
Βρισκόμαστε στη φάση που η απαλλαγμένη από κάθε περιορισμό και έλεγχο οικονομία της αγοράς, δηλαδή η δικτατορία των ολιγοπωλίων, αναλαμβάνει τον πλήρη έλεγχο της κοινωνίας. Στην Αμερική, αυτό έχει ήδη συντελεσθεί. Βουλευτές και γερουσιαστές, σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο, είναι εξαρτημένοι από τα ολιγοπώλια και τους μεγαλοπλούσιους. Ολιγοπώλια που δεν είναι κάποιες απρόσωπες εταιρίες που μοιράζουν τα υπερκέρδη τους δημοκρατικά και αναλογικά στους μετόχους τους, αλλά εστίες μεγάλης οικονομικής και πολιτικής ισχύος που διοικούνται από μία κάστα στελεχών τής οποίας τα συμφέροντα είναι παρόμοια με τα συμφέροντα των μεγαπλουσίων. Μάλιστα, ένα τμήμα της κορυφής τους περνάει από την υπηρεσία στην τάξη των μεγαπλουσίων. Δηλαδή, οι ισχυρότεροι, από υπάλληλοι γίνονται αφεντικά οι ίδιοι. Αλλά και ως «υπάλληλοι» σταδιακά αποκτούν μεγαλύτερη ισχύ από τους ιδιοκτήτες των εταιριών που διευθύνουν. Σαν σύνολο, οι μεγαπλούσιοι και οι μεγαδιευθυντές, διακρίνονται όλο και πιο πολύ από το λαό συγκεντρώνοντας όλο και μεγαλύτερο μερίδιο του παραγόμενου πλούτου σε μια διαδικασία διαρκούς πτώχευσης της μάζας των εργαζομένων.
Αυτές οι αναλύσεις συνήθως αποτελούν τη βάση της πολιτικής παλτφόρμας των αριστερών, αλλά, σήμερα, με τη δομική κρίση του καπιταλισμού που φέρνει τα πάνω κάτω, αυξάνονται οι θιασώτες της οικονομίας της αγοράς που διαφοροποιούνται και καταγγέλουν τη «διάβρωση» του καπιταλισμού από τους ίδιους τους καπιταλιστές! Στο καινούριο του βιβλίο Οι πολύ λίγοι ή Μια πολύ βρετανική ολιγαρχία με υπότιτλο Εξουσία και ανισότητα στη Βρετανία τώρα (εκδ. Simon & Schuster, 2012), ο Ferdinand Mount, με μεγάλη εμπειρία και σοβαρή τεκμηρίωση, διατυπώνει τη δική του ένσταση για τη διάβρωση του καπιταλισμού που περιγράφει. Ο Mount έχει διατελέσει τραπεζικό στέλεχος, αρθρογράφος σε μεγάλες εφημερίδες (Sunday Times, Daily Telegraph κ.ά.), παράγων του Συντηρητικού Κόμματος και επικεφαλής της ομάδας χάραξης πολιτικής παρά τω πρωθυπουργώ. Γνώστης και συντελεστής των ακολουθούμενων πολιτικών, ενισχύει άθελά του την επιχειρηματολογία των αντικαπιταλιστικών κινημάτων. «Προσωπικά, είμαι υπέρ της απορρύθμισης και πιστός οπαδός της ελεύθερης αγοράς», υπογραμμίζει , αλλά, βιώνοντας την εξέλιξη του καπιταλισμού στη Δύση εκ των έσω, συνειδητοποιεί ότι κάτι πολύ αρνητικό και ανησυχητικό συμβαίνει. Οι τράπεζες αφέθηκαν εντελώς ανεξελέγκτες, οι μέτοχοι έχασαν τα δικαιώματά τους, οι μάνατζερ μετεξελίχθηκαν σε μία νέα νομενκλατούρα που πλουτίζει από τα λεφτά των άλλων, οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται συνεχώς, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, οι πολιτικοί διαπλέκονται με τα κέντρα οικονομικής ισχύος και η δημοκρατία αντικαθίσταται από μια ολιγαρχία. Δεν είναι και λίγα αυτά για ένα νεοφιλελεύθερο συντηρητικό!
Η κάστα των διευθυντών
Σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την «εκτροπή», κατά τον συγγραφέα, έπαιξε η κυριαρχία των διευθυντών στις εταιρίες. Από το 1998 μέχρι το 2010, η σχέση της αμοιβής των διευθυντικών στελεχών των 100 μεγαλύτερων εταιριών του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου με την αμοιβή του μέσου εργαζόμενου στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυξήθηκε από 45 προς 1 σε 120 προς 1.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, στα τελευταία τριάντα χρόνια, το εισόδημα του 50% του πληθυσμού έχει πέσει κατακόρυφα. Αντιθέτως, οι αμοιβές του κορυφαίου 1%-5% των εργαζομένων που αποτελείται από στελέχη επιχειρήσεων, έχουν εκτοξευθεί στη στρατόσφαιρα. Η μέση ετήσια αμοιβή των διευθυντών, το 2011, ήταν τρία εκατομμύρια οκτακόσιες πενήντα πέντε χιλιάδες λίρες!!! Ανάμεσά τους ο Mick Davis, της εταιρίας Xstrata, με 18 εκατομμύρια λίρες και ο Michael Spencer, της Icap, με 13 εκατομμύρια! «Εάν η παγκοσμιοποίηση χαμηλώνει τις αμοιβές των εργαζομένων στις βιομηχανίες, τις τράπεζες και τις υπηρεσίες, των υπαλλήλων, των εργατών και των τεχνικών, γιατί δεν μειώνει ταυτόχρονα και τις αμοιβές των υψηλόβαθμων στελεχών; Είναι πολύ αποκαρδιωτικό ότι το χάσμα φαίνεται να μεγαλώνει συνεχώς, ανεξάρτητα από το αν είμαστε σε αναπτυξιακή έκρηξη ή σε πτώση, και σίγουρα ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα είναι στην εξουσία», διαπιστώνει ο Ferdinand Mouth, αλλά αντί να αποδίδει το συμπέρασμά του στο ίδιο το σύστημα, το αποδίδει, ως πιστός καπιταλιστής, σε δυσλειτουργίες και κακές πολιτικές.
Η Royal Bank of Scotland, μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Βρετανίας και του κόσμου, βάρεσε κανόνι, αλλά επειδή θεωρήθηκε «πολύ μεγάλη για να κλείσει» το κράτος τής έδωσε πολλά δισεκατομμύρια λίρες, παίρνοντας το 70% των μετοχών της. Το κράτος έχωσε στην RBS και στην Bank of Scotland 37 δισεκατομμύρια λίρες από τα λεφτά των φορολογουμένων. Η αξία της μετοχής της RBS είχε πέσει από τις 18 λίρες στις 11 πένες! Ο διοικητής της RBS sir Fred Goodwin, που είχε ανακηρυχτεί «Ευρωπαίος τραπεζίτης της χρονιάς», παραιτήθηκε ταπεινωμένος, αλλά με μία εφ’ όρου ζωής σύνταξη 700 χιλιάδων λιρών, έχοντας τσεπώσει και 30 εκατομμύρια λίρες σε μισθούς και δώρα από την τράπεζα που οδήγησε στη χρεοκοπία.
Μία νέα κοινωνία έχει αναδυθεί και μία νέα κοινωνική ομάδα, οι διευθυντές, ενεπλάκη σε έναν αγώνα για κοινωνική κυριαρχία, αποσκοπώντας να εξασκήσει όλη την εξουσία και το κύρος που ανήκε σε κάθε κυρίαρχη τάξη… Σύμφωνα με τον James Burnham, ένα Τροτσκιστή που αργότερα έγινε πυλώνας του συντηρητικού κινήματος, περίπου το ίδιο πράγμα συνέβη στη Ναζιστική Γερμανία, στη Σοβιετική Ένωση και την Αμερική του Ρούζβελτ. Είτε είχε την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής το κράτος είτε οι ιδιώτες μέτοχοι, επί της ουσίας οι διευθυντές και οι γραφειοκράτες είχαν τον έλεγχο». Τα διευθυντικά στελέχη δεν παίρνουν μόνο μεγάλες αμοιβές και παχυλές συντάξεις. Έχουν αυτοκίνητα, οδηγούς, ελικόπτερα και αεροπλάνα, εξοχικά σπίτια, πλήρη ιατρική περίθαλψη για όλα τα μέλη των οικογενειών τους, δωρεάν συνδρομές για τις λέσχες του γκολφ και τα γυμναστήρια, τζάμπα σχολεία για τα παιδιά τους και πολλά άλλα προνόμια. Αυτά όλα μεγαλώνουν ακόμα περισσότερο το χάσμα. «Σήμερα, οι διευθυντές έγιναν τόσο ισχυροί που μπορούν να αγνοούν ή να παρακάμπτουν τα συμφέροντα των κυβερνήσεων και των κοινοβουλίων… Έχουν γίνει τόσο ισχυροί που τα δικά τους συμφέροντα δεν ταυτίζονται πλέον ούτε μ’ αυτά της εταιρίας που διοικούν».
Μέτοχοι και μεσάζοντες
«Το 1963, οι ανεξάρτητοι μέτοχοι κατείχαν το 54% των μετοχών. Το 1981, κατείχαν μόνο το 28%… Το Χρηματιστήριο έγινε μία ολιγαρχία, στην οποία ένας σχετικά μικρός αριθμός διευθυντών μαζεύουν με το φτυάρι ένα δυσανάλογο μερίδιο των κερδών των εταιριών για να κάνουν αυτό που οι ατομικοί κάτοχοι μετοχών το έκαναν οι ίδιοι με τη βοήθεια των χρηματιστών. Τώρα, οι αποταμιεύσεις σχεδόν εξ ολοκλήρου κατέχονται συλλογικά. Το 1963, οι εταιρίες αμοιβαίων κεφαλαίων και οι ασφαλιστικές εταιρίες είχαν τον έλεγχο μόνο του ενός πέμπτου περίπου των μετοχών στη Βρετανία. Το 1998, είχαν αποκτήσει τα δύο τρίτα. Επί προσθέτως, πολλές από τις μετοχές που ανήκουν σε ανεξάρτητους μετόχους βρίσκονται σε λογαριασμούς υπό τον έλεγχο τραπεζών, χρηματομεσιτών και δικηγορικών εταιριών του City. Αυτές οι εταιρίες ασκούν για λογαριασμό των πελατών τους πολλά από τα δικαιώματα των μετόχων, όπως είναι η ψήφος για ζητήματα δικαιωμάτων και απολογισμού κερδών, έτσι ώστε, ο ίδιος ο μέτοχος να μην παίζει ούτε ένα στοιχειώδη ρόλο στη διεύθυνση (των κεφαλαίων του). Έτσι, ο μεγάλος όγκος των αποταμιεύσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει αποτελεσματικά αποπροσωποποιηθεί. Τα δικαιώματα των μετόχων εξασκούνται από τους διευθυντές των επενδυτικών εταιριών και των διαχειριστών των τραπεζικών λογαριασμών και όχι από τους βασικούς ιδιοκτήτες». «Ο κάτοχος μετοχών κερδίζει μια διασπορά του ρίσκου διαμοιράζοντας τις επενδύσεις του, αλλά χάνει κάθε προσωπική ανάμιξη στις αποφάσεις που παίρνουν οι χρηματιστές και οι οποίοι τσιμπούν μερίδιο από τις ξεχωριστές επιχειρήσεις στις οποίες επενδύονται τα χρήματα του μετόχου… Τώρα είναι οι διαχειριστές των χρημάτων, όχι οι βασικοί ιδιοκτήτες των χρημάτων, που παίρνουν την εντυπωσιακή μερίδα των κερδών. Ο μεσάζων είναι ο βασιλιάς.»
Είναι πράγματι εξωφρενικά τα ποσά που καρπώνονται οι μεσάζοντες. «Από έρευνα της Daily Telegraph προέκυψε ότι κάθε χρόνο οι τραπεζίτες, οι χρηματιστές και οι διαχειριστές μετοχών του City, αποσπούν 7,3 δισεκατομμύρια λίρες από τις αποταμιεύσεις των κατόχων μετοχών και λογαριασμών».
«Από το 2000 ώς το 2008, οι μετοχές στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου έπεσαν στο σύνολό τους κατά 30%, αλλά οι αμοιβές των στελεχών αυξήθηκαν κατά 80%. Το 2008 που ήταν η χειρότερη χρονιά, η μέση ετήσια αμοιβή των επικεφαλής των μεγαλύτερων αμερικάνικων εταιριών έφτασε στο εκπληκτικό ποσό των 9,1 εκατ. δολαρίων». «Στη Βρετανία, ο πιο υψηλά αμειβόμενος ήταν ο Bart Becht, διευθύνων σύμβουλος της Reckitt Benckiser, που έλαβε, μόνο το 2008, 37 εκατ. λίρες, δηλαδή όσα πήραν μαζί 1.374 εργαζόμενοι της εταιρίας! Ο sir Terry Leahy της Tesco, πήρε 900 φορές περισσότερα από έναν υπάλληλο της εταιρίας». Και να σκεφτεί κανείς ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, ο τραπεζίτης J.P. Morgan υποστήριζε ότι κανένας στην κορυφή δεν πρέπει να κερδίζει πάνω από 20 φορές περισσότερα από τον πιο χαμηλόμισθο.
«Αντιθέτως, στα τριάντα τελευταία χρόνια, οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι είδαν το μερίδιό τους, από κάθε εκατό λίρες που γεννιούνται από την οικονομική δραστηριότητα, να πέφτει από τις 16 στις 12 λίρες». Στην Αμερική είναι ακόμα χειρότερη η κατάσταση. Ο Tony Hayward που έχασε τη θέση του μετά την προκλητική συμπεριφορά του σχετικά με την τεράστια οικολογική καταστροφή που προκάλεσε η ΒΡ στον Κόλπο του Μεξικού, πήρε ένα εκατομμύριο λίρες και ένα συνταξιοδοτικό πακέτο 11 εκατ. λιρών, που θα του αποφέρει εφ’ όρου ζωής 584.000 λίρες το χρόνο.
Οι διευθύνοντες σύμβουλοι ζούνε σε έναν άλλο, παράλληλο κόσμο, όπου κυριαρχεί η υπέρμετρη πολυτέλεια, η αλαζονεία και η περιφρόνηση για τους απλούς ανθρώπους. Στη Βρετανία, η εκτόξευση των αμοιβών των διευθυντών επεκτάθηκε στο δημόσιο τομέα. Στο BBC, σε μια εποχή που απολύθηκαν τρεις χιλιάδες εργαζόμενοι, ο γενικός διευθυντής έπαιρνε γενναίες ετήσιες αυξήσεις με αποτέλεσμα το 2008-9 να πάρει 834.000 από 459.000 που πήρε το 2004-5. 47 στελέχη του BBC έπαιρναν πολύ περισσότερα από τον πρωθυπουργό της χώρας. Τα ίδια στο Ταχυδρομείο και σε άλλους δημόσιους οργανισμούς. Οι διευθυντές απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τους υπόλοιπους εργαζόμενους.
Διαπλοκή και Ανισότητες
«Ό,τι ξεκίνησε σαν δημόσια υπηρεσία τώρα αποτελεί μεγάλη μπίζνα.» Διαπλοκή με πολιτικούς και κόμματα… Όλοι οι πολύ μεγάλοι οργανισμοί έχουν περάσει στα χέρια καπάτσων που τις εκμεταλλεύονται με κάθε νόμιμο και παράνομο τρόπο. Παραδειγματικά, ο συγγραφέας αναφέρει μερικά από τα αποδεδειγμένα μεγάλα σκάνδαλα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου (FIFA), της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (IOC ) και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αυτοκινήτου (FIA ) που, μεταξύ άλλων, διοργανώνει τους αγώνες της Φόρμουλα 1. Και επισημαίνει την επίσης αποδεδειγμένη διαπλοκή των ιθυνόντων με τους πολιτικούς, τα κόμματα εξουσίας και τις κυβερνήσεις. Αποκαλύφθηκαν δωροδοκίες εκατομμυρίων δολαρίων για να ανατεθούν οι αγώνες σε συγκεκριμένες πόλεις και χώρες. Για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες στο Salt Lake City, λαδώθηκαν αδρά 20 μέλη της ΔΟΕ. Ο Κορεάτης αντιπρόεδρος της ΔΟΕ πήγε φυλακή για το ρόλο του στην ανάθεση των Καλοκαιρινών Ολυμπιακών Αγώνων στη Νότια Κορέα. Υπάρχουν ειδικοί ατζέντηδες που κάνουν τα απαραίτητα «κονέ». «Οι πολυεθνικές έχουν πολύ μεγαλύτερη δύναμη να αποφασίζουν τι θα συμβεί σε μία χώρα από το κοινοβούλιό της», έχει δηλώσει ο Τόνι Μπεν, ηγέτης των Εργατικών, που το κόμμα του έχει από καιρό χάσει την φιλεργατική του ιδεολογία.
Όταν ο Bernie Ecclestone της FIA έκανε δωρεά ενός εκατομμυρίου λιρών στο Εργατικό Κόμμα, ο Τόνι Μπλέρ φρόντισε να εξαιρεθούν οι αγώνες αυτοκινήτου από τη γενική απαγόρευση διαφήμισης τσιγάρων σε δημόσιους χώρους και θεάματα. «Αυτή η διαπλοκή οικονομικής ισχύος και πολιτικής εξουσίας αποτελεί ένα από τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία της ολιγαρχίας, και αυτό είναι τώρα οδυνηρά φανερό στη Βρετανία.» επισημαίνει ο συγγραφέας. «Υπάρχει μια ανατροφοδοτούμενη ελίτ, σαν τη νομενκλατούρα της Σοβιετικής Ένωσης».
Οι οικονομικές ανισότητες είναι στο ηψηλότερο σημείο εδώ και πενήντα χρόνια. Στην έκθεση Ανατομία της οικονομικής ανισότητας στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναφέρεται ότι το εισόδημα ενός νοικοκυριού του ανώτερου 10% είναι 100 φορές μεγαλύτερο από το εισόδημα του κατώτερου 10% του πληθυσμού. Σε ποσά, 853.000 λίρες για τους πάνω και 8.000 λίρες για τους κάτω… «Ποτέ πριν, στην μεταπολεμική μας ιστορία, δεν είχαμε ένα τέτοιο σύστημα τόσο έντονα εξοπλισμένο για να μεγαλώνει την ανισότητα… Επί τριάντα χρόνια μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο… το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς στένευε… Όμως (από το ’80 και μετά), κανένας δεν φαίνεται να είναι πολύ ξεκάθαρος ακριβώς γιατί η Βρετανία έγινε πιο άνιση ξανά… Τώρα, το χάσμα διευρύνεται συνεχώς».
Στέλιος Ελληνιάδης
