Πρόσχημα η αντιμετώπιση του ISIS καθώς οι δυνάμεις του έχουν αποχωρήσει από την περιοχή – Πραγματικός στόχος η αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κρατιδίου στα νότια της Τουρκίας
Του Σπύρου Παναγιώτου
Δεν είναι απλώς ασαφείς οι πληροφορίες για τα όσα συντελούνται στο πολεμικό μέτωπο της Συρίας. Δεν είναι απλώς ρευστές και υπό διαμόρφωση οι προθέσεις και τα σχέδια των μεγάλων δυνάμεων που συγκρούονται στην περιοχή. Το εξαιρετικά δυσανάγνωστο και πολύπλοκο τοπίο στην ανατιναγμένη Μέση Ανατολή σχετίζεται με τις συνθήκες χάους που επιβάλλουν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής τους στη σύγχρονη εποχή. Συνθήκες χάους που συνυπάρχουν σε μια ραγδαία εξελισσόμενη πραγματικότητα και αλλαγές στην πολιτική τους, στην προσπάθεια να διαμορφώσουν σημεία ισορροπίας, σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.
Η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη Συρία αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, μια σημαντική εξέλιξη στη περιοχή, επιτείνοντας τη ρευστότητα αλλά και υποσημειώνοντας τον κίνδυνο μιας γενικευμένης και ανεξέλεγκτης σύγκρουσης.
Η επαναφορά στη μνήμη όσων προηγήθηκαν βοηθούν να προσεγγίσουμε καλύτερα τα όσα συμβαίνουν.
Από το πραξικόπημα στην εισβολή
Η Τουρκία επέλεξε ως ημέρα έναρξης των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Συρία την ημέρα που ο Αμερικανός αντιπρόεδρος, Τ. Μπάιντεν, θα επισκεπτόταν επίσημα την Τουρκία, για να δώσει στήριξη στο καθεστώς Ερντογάν, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιούλη. Είναι γνωστά τα όσα είχαν προηγηθεί. Η Τουρκία κατηγορούσε και κατηγορεί τις ΗΠΑ για ανοχή, – αν όχι ευθεία ανάμειξη στην απόπειρα πραξικοπήματος σε βάρος του Ερντογάν και ζητούσε με επίταση την απέλαση του Γκιουλέν, σαν οργανωτή του πραξικοπήματος.
Σε υψηλούς τόνους ήταν και η αντιπαράθεση με τους ιθύνοντες της Ε.Ε., καθώς οι τελευταίοι απαιτούσαν ήπιους χειρισμούς και τήρηση της «συνταγματικής τάξης» στο χειρισμό των πραξικοπηματιών ενώ, από την πλευρά του, ο Ερντογάν κατηγορούσε τη Δύση για υποκρισία και απειλούσε να ανατινάξει στον αέρα τη συμφωνία για τους πρόσφυγες.
Η διπλωματική ένταση Δύσης-Τουρκίας οδήγησε σε μια ανατροπή της τουρκικής στάσης έναντι της Ρωσίας. Ο Ερντογάν ζήτησε συγγνώμη για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού στα σύνορα με τη Συρία, φόρτωσε, μάλιστα, το συμβάν στη δράση πραξικοπηματιών που συνεργάζονταν με τις ΗΠΑ, και ακολούθησε συνάντηση με τον πρόεδρο Πούτιν όπου συναποφάσισαν εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών, σημαντικές οικονομικές συμφωνίες και συνεργασία στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και κυρίως του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.
Οι διπλωματικοί χειρισμοί του Ερντογάν, χωρίς αμφιβολία, δημιουργούσαν νευρικότητα και δυσπιστία στη Δύση, αν και όλες οι πλευρές γνώριζαν ή εκτιμούσαν ότι οι διπλωματικές «ακρότητες» δύσκολα θα οδηγούσαν σε συνολική ανατροπή του γεωπολιτικού συσχετισμού στη περιοχή. (Δες σημείωμα www.e-dromos.gr/ti-8eloun-rosia-kai-tourkia-xana-sto-pazari/ στον ηλεκτρονικό Δρόμο στις 11/8).
Παρασκήνιο και ανακατατάξεις
Λιγότερο γνωστά έγιναν τα όσα ακολούθησαν τη βελτίωση των σχέσεων Ρωσίας Τουρκίας. Στη διάρκεια του Αυγούστου ακολούθησαν αλλεπάλληλες διπλωματικές συναντήσεις μεταξύ Τουρκίας και Ιράν, συμμάχου της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας, όπου συναποφασίστηκε διεθνής συνεργασία των τριών χωρών για την επίλυση της συριακής κρίσης.
Τα βασικά σημεία αυτής της συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Ιράν, όπως ανακοινώθηκαν από τον Τούρκο πρωθυπουργό, Μ. Γιλντιρλίμ, προβλέπουν τα παρακάτω:
- Διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας.
- Δημιουργία ενός συστήματος διακυβέρνησης που θα εκπροσωπούνται όλες οι εθνότητες και οι θρησκευτικές ομάδες.
- Ο Μ. Άσαντ θα παραμείνει στην εξουσία για μεταβατικό διάστημα και έπειτα το θέμα θα ξανασυζητηθεί.
- Τα δύο μέρη δεν θα θέσουν κανένα εμπόδιο στην επίλυση της συριακής κρίσης.
- Η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει τη βάση του Ιντσιρλίκ, αν το ζητήσει.
Ιδιαίτερα για το τελευταίο ο Μ. Γιλντιρίμ διευκρίνισε ότι «…η Τουρκία άνοιξε την αεροπορική Βάση του Ιντσιρλίκ για την καταπολέμηση κατά του ISIS. Η βάση χρησιμοποιείται από ΗΠΑ και Κατάρ. Και άλλα έθνη θέλουν να χρησιμοποιήσουν την βάση την οποία χρησιμοποιούν επίσης οι Γερμανοί τώρα» και πρόσθεσε «αν είναι απαραίτητο η Βάση του Ιντσιρλίκ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την Ρωσία».
Τις κινήσεις αυτές επιβεβαίωσε με δηλώσεις του ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Μ. Μπογκντάνοφ, λέγοντας ότι «το Ιράν, η Τουρκία και η Ρωσία έχουν ξεκινήσει συζητήσεις δημιουργίας συνασπισμού κρατών. Οι τρεις χώρες θα σχηματίσουν συνασπισμό με στόχο την επίλυση του πολέμου στην Συρία».
Η πολιτική πιέσεων και εκβιασμών που ασκούσε η τουρκική πολιτική σε ΝΑΤΟ και ΗΠΑ, η χρήση της Βάσης του Ιντσιρλίκ είχε και έχει κεντρική σημασία σε αυτούς. Σταδιακά έπαιρνε τη μορφή συγκρότησης ενός άλλου «πόλου» που χωρίς να διαχωρίζεται κάθετα με την αμερικανική πολιτική στη Συρία εξασφάλιζε για τους Τούρκους πλεονεκτήματα. Το πιο σημαντικό είναι η εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας, και άρα τη μη δημιουργία οποιασδήποτε μορφής κουρδικού κρατιδίου στα σύνορα της με τη Συρία, με αντάλλαγμα την αποδοχή παραμονής του Άσαντ στο μεταβατικό διάστημα μετά το τέλος του πόλεμου.
Αυτή η δέσμευση της Ρωσίας ήταν μια επιτυχία της διπλωματίας της Τουρκίας που δεν είχε καταφέρει να αποσπάσει κάτι ανάλογο από τις ΗΠΑ μέχρι τότε. Έχει εδώ σημασία να αναφερθεί ότι στη διάρκεια αυτών των διπλωματικών διεργασιών είχε παρατηρηθεί και τροποποίηση της θέσης της κυβέρνησης Άσαντ έναντι των Κούρδων μαχητών που χαρακτηρίσθηκαν «τρομοκράτες» και «τμήμα του ΡΚΚ» παρά τη μέχρι τότε στενή συνεργασία των δύο πλευρών στο πόλεμο κατά του ISIS.
Η στάση αυτή συνοδεύτηκε από μικρής έκτασης εχθροπραξίες των συριακών δυνάμεων με τους Κούρδους μαχητές του ΥPG που μπορεί να ερμηνευθεί ως μήνυμα της Δαμασκού προς την Άγκυρα.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και με αφορμή βομβιστικές επιθέσεις του ISIS στο εσωτερικό της χώρας, η Τουρκία προχώρησε στη στρατιωτική εισβολή στη Συρία. Μοιάζει λογικό ότι η πρωτοβουλία αυτή της Τουρκίας είχε την ανοχή, αν όχι το «πράσινο φως», τόσο από τη Ρωσία όσο και από τη Συρία.
Η χαλαρή αντίδραση της Ρωσίας, πριν από λίγο μόλις καιρό είχε προειδοποιήσει την Άγκυρα ότι κάθε επέμβαση στη Συρία θα σήμαινε πόλεμο, το μαρτυρά. Αλλά και οι μετέπειτα δηλώσεις του Λαβρόφ ότι «μόνο η Ρωσία και το Ιράν δρουν νόμιμα στη Συρία» αποτελούν σαφή ένδειξη αμηχανίας και, για πρώτη φορά από την ενεργή εμπλοκή της στη συριακή κρίση, αδυναμίας αντίδρασης έναντι της Τουρκίας που με την εισβολή της παραβιάζει κατάφωρα το Διεθνές Δίκαιο.
Το βέβαιο είναι ότι είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ, αμερικανικά μαχητικά αεροπλάνα πρόσφεραν κάλυψη στις τουρκικές δυνάμεις, αλλά και της Ε.Ε. που μέσω της Μέρκελ δήλωσε ότι αναγνωρίζει σαν νόμιμο δικαίωμα της Τουρκίας την επέμβαση και την προστασία της από την τρομοκρατία.
Οι αντιπαραθέσεις και κραυγές της «πολιτισμένης δύσης» έναντι της αντιδημοκρατικής συμπεριφοράς του Ερντογάν διαγράφηκαν μονοκονδυλιά. Τα δεκάδες θύματα των αμάχων Αράβων πολιτών από τους τουρκικούς βομβαρδισμούς δεν απασχολούν κανέναν.
Η αποφασιστική κίνηση της Τουρκίας δεν είχε απλώς ως αποτέλεσμα την αμερικανική στήριξη της εισβολής στη Συρία.
Το πιο σημαντικό είναι η επίσημη αλλαγή της στάσης των ΗΠΑ έναντι των Κούρδων της Συρίας. Το βράδυ της εισβολής, την πρώτη μέρα της επίσημης επίσκεψης Μπάιντεν στη Τουρκία, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος δήλωσε: «Οι ΗΠΑ έχουν ξεκαθαρίσει στις δυνάμεις των Κούρδων της Συρίας ότι πρέπει να επιστρέψουν στις θέσεις τους, ανατολικά του Ευφράτη, μετά την κατάληψη της πόλης Μανμπίτζ, για να συνεχίσουν να έχουν την αμερικανική υποστήριξη». Ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ καθόριζαν την πολιτική τους στη Συρία, σε αντιστοιχία με τις βλέψεις της Τουρκίας. Τα όσα είχαν προηγηθεί έπαιξαν το ρόλο τους.
Το ερώτημα που παραμένει είναι το βάθος και η διάρκεια της στάσης των ΗΠΑ και της Ρωσίας στην περιοχή συνολικά και πιο ειδικά απέναντι στη Τουρκία και τους Κούρδους. Θα ήταν βιαστικό να υποθέσει κανείς ότι η εικόνα έχει σταθεροποιηθεί.
Νέες εμπλοκές και αδιέξοδα
Μια μόλις βδομάδα μετά τη -διά περιπάτου- προέλαση του τουρκικών δυνάμεων στην εγκαταλειμμένη από το ISIS πόλη Τζαραμπλούς, Τούρκοι αξιωματούχοι αλλά και ο ίδιος ο πρόεδρος Ερντογάν δεν κρύβουν αυτό που από την αρχή ήταν ολοφάνερο. Η τουρκική εισβολή στη Συρία είχε ως πρόσχημα την αντιμετώπιση του ISIS. Άλλωστε, οι δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους έχουν αποχωρήσει από την περιοχή.
Στόχος της τουρκικής εισβολής ήταν η αποτροπή συνένωσης των περιοχών που ελέγχουν οι Κούρδοι με περιοχές δυτικά του Ευφράτη ποταμού. Στην ουσία, στόχος της εισβολής ήταν η αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κρατιδίου στα νότια σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία.
Η υποστήριξη των ΗΠΑ και η χαλαρή στάση των Ρώσων φαίνεται ότι αποθράσυνε την τούρκικη επιθετικότητα που έβαλε στόχο την επέκταση της δράσης της ακόμα πιο Νότια καταλαμβάνοντας μια περιοχή 400 τ. χιλιομέτρων. Δημοσιογραφικοί κύκλοι που πρόσκεινται στο καθεστώς διακήρυσσαν ως πρόθεση την ανάμειξη της Τουρκίας στη μάχη του Χαλεπίου, ακόμα και της Δαμασκού.
Οι προθέσεις αυτές της Τουρκίας σήμαναν «συναγερμό» σε όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία, η Ε.Ε. (διά του Ολάντ) και το Ιράν ζήτησαν να σταματήσουν οι εχθροπραξίες που δεν στοχεύουν τον ISIS, καθώς έβλεπαν τον κίνδυνο γενίκευσης της σύρραξης. Ανακοινώθηκε, μάλιστα, από την αμερικανική πλευρά εκεχειρία ανάμεσα στις τουρκικές δυνάμεις και το YPG που διέψευσε η τουρκική πλευρά επιμένοντας, σε υψηλούς τόνους, να δηλώνουν την απόφαση εκδίωξης των κουρδικών δυνάμεων από την περιοχή. Και έπεται συνέχεια…
Οι εξελίξεις στον πόλεμο της Συρίας επιβεβαιώνουν, για άλλη μια φορά, ότι ένα φαινομενικά αποφασιστικό βήμα φέρνει στο προσκήνιο περισσότερες επιπλοκές.
Τα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα είναι αν οι σχεδιασμοί της Τουρκίας θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζονται με ανοχή από τους μεγάλους παίκτες της περιοχής, ανατινάζοντας σχεδιασμούς που προέβλεπαν συμμετοχή των Κούρδων στη μετά τον πόλεμο εποχή.
Η εκβιαστική τακτική της Τουρκίας, με τη σειρά της, εγείρει ερωτήματα του τύπου αν όριο της πολιτικής της είναι ο περιορισμός των Κούρδων δυτικά του Ευφράτη ή στοχεύει υπόγεια στην ανατροπή του σχεδιαζόμενου status στη Συρία.
Σε κάθε περίπτωση μοιάζει αδύνατο να συμβιβαστούν όλες οι πλευρές, χωρίς να γενικευθεί το χάος και η βία που μαίνονται στη Συρία για πάνω από πέντε χρόνια.
