Μια πρώτη αποτίμηση της ημερίδας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της διημερίδας που διοργάνωσε το συνέδριο για «Το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στην τροχιά του 21ου αιώνα», στο τμήμα Γεωγραφίας του Παν. Αιγαίου στη Μυτιλήνη. Η διημερίδα κατέδειξε ότι ο τουρκικός επεκτατισμός αποτελεί σημαντική πτυχή του υπαρξιακού προβλήματος της χώρας, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στη στρατιωτική απειλή, αλλά εκτείνεται και σε οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές διαστάσεις.
Με την επιλογή του νησιού της Λέσβου, ως τόπο διεξαγωγής, ενός νησιού του Β.Α. Αιγαίου, που δέχεται πρώτο τις πιέσεις του τουρκικού επεκτατισμού, θελήσαμε να τονίσουμε την ανάγκη ενίσχυσης της περιφέρειας και επικέντρωσης στα ειδικά προβλήματα που την απασχολούν.
Στη θεματική της πρώτης μέρας με τίτλο «Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε έναν ταραγμένο κόσμο», με συντονίστρια την Γιάννα Γιαννουλοπούλου (καθηγήτρια γλωσσολογίας ΕΚΠΑ, μέλος της επιτροπής οργάνωσης του Συνεδρίου) και εισηγητές τους Ρούντι Ρινάλντι (εκδότη της εφημερίδας Δρόμος), Χρύσανθο Τάσση (Πολιτικό Επιστήμονα & Επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του ΔΠΘ) και Βασίλη Φούσκα (Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων Παν. Ανατολικού Λονδίνου) αναλύθηκε ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας και οι επιθετικές της διεκδικήσεις στο Αιγαίο, στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κύπρο. Οι εισηγητές επέμειναν στην ανάγκη για εθνική στρατηγική αποτροπής πέρα από τον κατευνασμό και τις εξαρτήσεις από «συμμάχους», αναδεικνύοντας ειδικά τον επικίνδυνο για τη χώρα τυχοδιωκτισμό της συμμαχίας Ελλάδας-Κύπρου με το Ισραήλ. Τονίστηκαν ακόμη η κεντρική σημασία του Κυπριακού, ο ρόλος του διεθνούς δικαίου αλλά και τα δημογραφικά και οικονομικά ελλείμματα που υπονομεύουν την εθνική ισχύ. Κοινός τόπος όλων: Η Ελλάδα χρειάζεται συνεκτική στρατηγική, ισχυρή αποτροπή και κοινωνική συσπείρωση.
Στην θεματική της δεύτερης μέρας με τίτλο «Η τουρκική διείσδυση και η ανάγκη ενίσχυσης της Ελληνικής περιφέρειας», που συντόνισε ο Βύρωνας Λάμπρου (μέλος της επιτροπής οργάνωσης του Συνεδρίου), με ομιλητές τους: Δημήτρη Γκάζη (αρθρογράφο της εφημερίδας Δρόμος), Δημήτρη Μάντζαρη (Μεταδιδακτορικό Ερευνητή Τμ. Πολιτικών Επιστημών Παν. Κρήτης) και Γιώργο Σύκα (υπ. Διδάκτορα του Τμ. Γεωγραφίας του Παν. Αιγαίου), η συζήτηση επικεντρώθηκε, στην οικονομική διείσδυση της Τουρκίας μέσω εμπορίου, επενδύσεων, ακινήτων και τουρισμού, στις περιφερειακές ανισότητες και την ανάγκη ενός μοντέλου ανάπτυξης που θα εστιάζει στη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα. Επισημάνθηκε ο κίνδυνος δορυφοροποίησης εάν δεν υπάρξει εθνική πολιτική οικονομικής ανθεκτικότητας, ενώ ειδική αναφορά έγινε στην τουριστικοποίηση της χώρας που δημιουργεί εξάρτηση και κοινωνικές ανισότητες. Τέλος εξετάστηκαν πιο συγκεκριμένα τα προβλήματα της Λέσβου: δημογραφική συρρίκνωση, εγκατάλειψη υποδομών, τάση ενίσχυσης της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού, υπερσυγκέντρωση στην πόλη της Μυτιλήνης κ.ά. Κοινός τόπος της συζήτησης η ανάγκη για περιορισμό και έλεγχο της «επενδυτικής ασυδοσίας» και για κινήσεις ενίσχυσης της περιφέρειας ως όρο συνοχής και ανθεκτικότητας.
Συμπέρασμα
Ο σύνθετος χαρακτήρας των απειλών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα από τον τουρκικό επεκτατισμό, ειδικά σε μια περίοδο μεγάλου γεωπολιτικού αναδασμού που εμπλέκει μεγάλες δυνάμεις και περιφερειακούς παίκτες, απαιτεί για την αντιμετώπισή του μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να συνδυάζει άμυνα, παραγωγική ανασυγκρότηση, περιφερειακή ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή και ενεργοποίηση.
Η συμμετοχή και ο γόνιμος διάλογος στις εργασίες της διημερίδας αποδεικνύουν ότι υπάρχει έδαφος για τη διαμόρφωση ενός νέου συλλογικού οράματος για τη χώρα που θα διερευνά τους όρους και τις προϋποθέσεις απαντήσεων για τα κεντρικά προβλήματα.
Θα θέλαμε τέλος να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα τους ομιλητές, τους δια ζώσης συμμετέχοντες, όσους και όσες παρακολούθησαν διαδικτυακά αλλά και όσους και όσες συνέβαλαν για την επιτυχία της διημερίδας.
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα των ομιλιών στη διημερίδα
Παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα των ομιλιών. Ολόκληρες τις ομιλίες μπορείτε να τις βρείτε στο κανάλι του Συνεδρίου στο youtube, στους παρακάτω συνδέσμους: Πρώτη θεματική: www.youtube.com/watch?v=tBax8Gu01hw, Δεύτερη θεματική: www.youtube.com/watch?v=p7febCAE6zo.
Ρούντι Ρινάλντι: «Γεωπολιτικός αναδασμός στην ανατολική Μεσόγειο, ο ρόλος της Τουρκίας, η θέση και η στάση της Ελλάδας»
Η Τουρκία έχει αναβαθμισμένο ρόλο μέσα στον νέο γεωπολιτικό αναδασμό στην περιοχή, από το 2020 και μετά. Η γεωπολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο κυριαρχείται κυρίως από τη δυναμική στάση της Τουρκίας που έχει αναβαθμίσει σημαντικά τη θέση της, χάρη στη γεωγραφική της θέση, το μέγεθός της, τη στρατιωτική της ισχύ, τις επιθετικές κινήσεις της, την πολιτική και διπλωματική ικανότητά της. […] Παίζει ενεργητικό ρόλο και διεκδικεί μεγαλύτερο ρόλο σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και θέλει να κυριαρχήσει σε αυτήν. Γιατί έχει σημασία ο γεωπολιτικός αναδασμός για την Ελλάδα: Αυτός ο μεγάλος αναδασμός στην περιοχή της Μεσογείου, που πλέον τροφοδοτείται από δύο ενεργά πολεμικά μέτωπα σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή, δημιουργεί ασφυκτικές πιέσεις στην Ελλάδα και την Κύπρο. Πιέσεις που ρευστοποιούν σε χρόνο ενεστώτα την ίδια την κυριαρχία των δύο χωρών. Απ’ τη μία πλευρά η πλήρης ΝΑΤΟποίηση και η πιστή εφαρμογή των κατευθύνσεων της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής ακόμα και σε βάρος των εθνικών μας συμφερόντων. Από την άλλη, ο τούρκικος επεκτατισμός που στη δοσμένη χρονική στιγμή επιχειρεί να επιβάλλει τελεσμένα μέσα από διαδικασίες διαλόγου τάχα σε συνδυασμό με την ανερμάτιστη και πλήρως εξαρτημένη πολιτική των ελίτ σε Αθήνα και Λευκωσία.
Χρύσανθος Τάσσης: «Πολιτικά κόμματα και εξωτερική πολιτική»
Αυτό το οποίο υπάρχει από τη δεκαετία του ‘90 είναι ότι η Ελλάδα χάνει τη στρατηγική της θέση ως πολιτική των ορίων και αρχίζει η λογική ότι αν αποδεχτούμε τα πάντα σε σχέση με το ΝΑΤΟ ή την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα λυθούν ως δια μαγείας όλα τα προβλήματα: οικονομικά, γεωπολιτικά, στρατηγικά. Ε, λοιπόν, από το 2010 βλέπουμε ότι αυτό το πράγμα δεν μπορεί να γίνει. Δεν μπορεί να γίνει γιατί χωρίς διεκδίκηση, χωρίς μαζική πολιτική, χωρίς μαζικά κόμματα, χωρίς κινητοποίηση των πολιτών, ούτε η ειρήνη είναι δεδομένη, ούτε η οικονομική ισότητα είναι δεδομένη, ούτε η η κοινωνική δικαιοσύνη είναι δεδομένη. […] Τώρα υπάρχει η αντίληψη ότι θα μας σώσουν οι εταιρείες που θα κάνουν την εκμετάλλευση στο Αιγαίο. Ε, νομίζω ότι η αντίληψη είναι ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα περιούσια η οποία κάποιος θα έρθει να τη σώσει επειδή έτσι μας χρωστάει. […] Δεν διαβάζουμε καλά τη συγκυρία. Δεν διαβάζουμε καλά τα όρια τα οποία μας προσφέρει ο νέος καταμερισμός της εργασίας, όπως έγινε μετά την πτώση του κομμουνισμού και όπως έγινε μετά το 2010 και την οικονομική κρίση. Η Ελλάδα έχει ένα τριπλό έλλειμμα. το πρώτο είναι πληθυσμιακό, με 800.000 νέους που έχουν φύγει λόγω κρίσης· το δεύτερο είναι οικονομικό, με τη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και την ευαλωτότητα της οικονομίας· και το τρίτο είναι πολιτικό, με τη μείωση της λειτουργίας των κομμάτων και την αποχή των πολιτών. Αυτό είναι το υπαρξιακό ζήτημα της χώρας: πρέπει να υπάρξει μια διαφορετική θέσμιση μεταξύ κράτους, κοινωνίας και πολιτών, με έμφαση στη δημοκρατία, την κοινωνική συνοχή και το κοινωνικό κράτος. […] Θα πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο περιφερειακής ανάπτυξης για την ελληνική επαρχία, από την κοινωνία, με την κοινωνία, για την κοινωνία που θα προστατεύει και την κυριαρχία της χώρας από τη διείσδυση της Τουρκίας είτε στη Θράκη είτε στα νησιά του Αιγαίου.
Βασίλης Φούσκας: «Ο τουρκικός ιμπεριαλισμός και η αντιμετώπισή του»
Η Τουρκία είναι μια περιφερειακή ιμπεριαλιστική χώρα η οποία εξακτινώνεται όχι μόνο στα Βαλκάνια, στην Κεντρική Ασία και στη Μέση Ανατολή […] αλλά εξάγει μεγάλο κεφάλαιο. Εξάγει ισχύ. Εξάγει πολιτιστικά προϊόντα. Είναι ιμπεριαλιστική δύναμη. […] Η καταρχήν σύγκριση με την Ελλάδα δεν υπάρχει· σε όλα η Τουρκία είναι ανώτερη. Το ποσοστό επένδυσης της Τουρκίας επί του ΑΕΠ είναι 32%. Η Ελλάδα επενδύει το 11% και αυτό όλο πάει σχεδόν στο real estate και σε αντιπαραγωγικές επενδύσεις. […] Η Ελλάδα δεν διαπραγματεύεται πια σχεδόν. Η Ελλάδα δίνει για να αγοράσει ειρήνη. Αυτό κάνει η Ελλάδα. […] Δεν λέω ότι η Τουρκία είναι ανίκητη. Αλλά ότι πρέπει να γίνουν κάποια πολύ δύσκολα βήματα. Χρειάζεται ένα νέο πολιτικό υποκείμενο στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα που να ενώνει τον λαό, και τον λαό με την ηγεσία. […] Επείγει ο απεγκλωβισμός της χώρας μας από το καταστροφικό δόγμα «ανήκουμε στη Δύση». Η Δύση συρρικνώνει τον Ελληνισμό στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν μας έχει χαρίσει τίποτα η Δύση. Τίποτα.
Δημήτρης Γκάζης: «Οικονομική διείσδυση, ομηρία, δορυφοροποίηση»
Είμαστε μπροστά σε μια κλιμακούμενης έντασης πολιτική διείσδυσης της Τουρκίας στον ελλαδικό χώρο, που εκμεταλλεύεται:
- Την αναβάθμιση της Τουρκίας που διεκδικεί ζωτικό χώρο σε μια διευρυμένη γεωγραφία.
- Την αδυναμία οικοδόμησης μιας πολιτικής ανάσχεσης από την ελληνική πλευρά, στην απουσία συνοχής, τη ζωνοποίηση του ελλαδικού χώρου, τη μειωμένη άσκηση κυριαρχίας.
- Την ενθάρρυνση από τον εν εξελίξει ΝΑΤΟϊκής κοπής διάλογο, τη Διακήρυξη των Αθηνών, τα ΜΟΕ και τη Θετική Ατζέντα
Η κλιμακούμενη αυτή διείσδυση τείνει να πάρει χαρακτήρα παγίδευσης και ομηρίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική, εντείνοντας τον κίνδυνο ευρύτερης δορυφοροποίησης της χώρας μας από την Τουρκία. Μια ματιά στο εμπορικό ισοζύγιο, τη ροή τουρκικών κεφαλαίων προς τη χώρα μας, την αγορά γης κ.ά. αρκεί για να γίνει κατανοητός ο παραπάνω κίνδυνος.
[…] Μόνη διέξοδος και πολιτική ανάσχεσης αυτού του κινδύνου είναι μια πολιτική οικοδόμησης ισχύος και ανθεκτικότητας, με κύριους αρμούς:
- Την ανάταξη της εθνικής και λαϊκής ενότητας, την ανάπτυξη του φρονήματος και της κοινωνική ενεργοποίησης κόντρα σε μια πολιτική ύπνωσης και ανάθεσης της ασφάλειας, της κυριαρχίας και της ελευθερίας μας σε χέρια τρίτων.
- Την ενίσχυση της περιφέρειας κόντρα στην πολιτική του χωρικού κατακερματισμού που βλέπει την ελληνική επικράτεια ως κερδοφόρο οικόπεδο προς εκποίηση.
Μια πολιτική δηλαδή που θα εκκινεί από τις δικές μας ενδογενείς δυνάμεις που πρέπει να βγουν από την αδράνεια, ως απαραίτητο όρο για να έχουν αποτέλεσμα και οι όποιες διπλωματικές / γεωπολιτικές / αμυντικές και άλλες κινήσεις.
Γιώργος Συκάς: «Η τουριστικοποίηση των ελληνικών περιφερειών»
Ο τουρισμός λοιπόν είναι μία διαδικασία η οποία αναδιαμορφώνει τον χώρο. […] Οι επενδύσεις συγκεντρώνονται σε ελκυστικούς προορισμούς, νησιά και ακτές. Οι περιφερειακές περιοχές μένουν στο περιθώριο και με αυτό τον τρόπο οξύνονται οι ανισότητες. Ο έλεγχος του τουρισμού γίνεται κυρίως από εταιρείες που εδρεύουν σε εύρωστες περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Πριν λοιπόν την κρίση βλέπουμε μία κατάρρευση και συρρίκνωση των επενδύσεων στον τουρισμό έως το 2013. Υπάρχει μία έκρηξη των επενδύσεων από το 2013-14 ουσιαστικά, κυρίως στο Νότιο Αιγαίο αλλά και στις υπόλοιπες περιοχές. Η πανδημική περίοδος βλέπουμε ότι επέδρασε σημαντικά σε όλες αυτές τις περιοχές […] γεγονός που δείχνει ότι περιοχές που βασίζονται πάρα πολύ στην τουριστική απασχόληση είναι αρκετά πιο ευάλωτες σε ό,τι έχει να κάνει με τις κρίσεις και τις περιοδικές διακυμάνσεις της παγκόσμιας οικονομίας.
Δημήτρης Μάντζαρης: «Η ενίσχυση της ελληνικής περιφέρειας, η περίπτωση της Λέσβου»
Το Βόρειο Αιγαίο εξακολουθεί να παραμένει η πιο φτωχή περιφέρεια στην Ευρώπη σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του 2023 της Eurostat. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία που μαρτυρούν αυτό το γεγονός είναι βέβαια η εξέλιξη του μόνιμου πληθυσμού ενός τόπου. Μια ματιά στη δημογραφική εξέλιξη της Λέσβου για παράδειγμα αρκεί για να διαπιστώσει κανείς αυτό που φαίνεται με το γυμνό μάτι. Η Λέσβος με 83.000 περίπου κατοίκους, όταν στην απογραφή του 1931 είχε σχεδόν το διπλάσιο πληθυσμό 140.000 κατοίκους, εμφανίζει τα τελευταία 10 χρόνια μια μείωση του πληθυσμού της τάξης του 4% ετησίως που οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην εγκατάλειψη των χωριών του νησιού, κυρίως στη Δυτική Λέσβο, όπου η μείωση αυτή φτάνει και το 13,5% σε μόλις 10 χρόνια. Έτσι σήμερα, με βάση τα απογραφικά στοιχεία του 2021, οι μισοί περίπου από τους κατοίκους της Λέσβου, 41.000 κάτοικοι, ζουν στην πόλη της Μυτιλήνης και στα γύρω χωριά της. Είναι μια πορεία συρρίκνωσης της ζωής, της παραγωγής και της οικονομίας του τόπου που άρχισε ήδη μετά τον πόλεμο και συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας, χωρίς να υπάρχουν πολιτικές ανάσχεσής της.
Δείτε τα βίντεο της διημερίδας
Ολόκληρες τις ομιλίες στη διημερίδα μπορείτε να τις βρείτε στο κανάλι του Συνεδρίου στο youtube (@yparxiako_ellada), στους παρακάτω συνδέσμους: Πρώτη θεματική: www.youtube.com/watch?v=tBax8Gu01hw, Δεύτερη θεματική: www.youtube.com/watch?v=p7febCAE6zo.
Στο δρόμο προς το 2ο Συνέδριο
Στο επόμενο φύλλο του Δρόμου θα δημοσιευθεί εκτενές υλικό παρουσίασης του 2ου Συνεδρίου για το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας με τίτλο «Η Ελλάδα που χάνεται, Η Ελλάδα που θέλουμε», που θα πραγματοποιηθεί το τριήμερο 21-22-23 Νοεμβρίου στην Αθήνα. Θα δημοσιευθούν οι βασικοί στόχοι του Συνεδρίου, οι κεντρικές θεματικές του ενότητες καθώς και πρακτικές πληροφορίες για τον χώρο διεξαγωγής και τους τρόπου συμμετοχής σε αυτό.
Μέχρι τότε μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες σχετικά με το Συνέδριο (τη διακήρυξη, την επιτροπή στήριξης κ.ά.) στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου: www.yparxiakoellada.gr.
Επίσης μπορείτε να δηλώσετε από τώρα συμμετοχή συμπληρώνοντας είτε τη φόρμα επικοινωνίας είτε τη φόρμα εθελοντών στη σελίδα «Πάρε μέρος» στην ίδια ιστοσελίδα. Εκεί θα βρείτε και τους τρόπους με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε πρακτικά ή να ενισχύσετε οικονομικά τη διοργάνωση.
