Του Κώστα Μελά*
Τι περιλαμβάνει και πώς αξιολογείται το πλαίσιο που θέτει η κυβέρνηση
1. Το πρώτο που χρειάζεται να αναδειχθεί είναι το ότι για πρώτη φορά, δημοσίως και ευθαρσώς, ελληνική κυβέρνηση (στα χρόνια του Μνημονίου) καταθέτει την πρότασή της για ελάφρυνση του χρέους της χώρας. Μέχρι σήμερα οι προηγούμενες κυβερνήσεις φαίνεται ότι αποδέχονταν ασθμαίνως τις προτάσεις των δανειστών. Πρόκειται, επί της ουσίας, για πλαίσιο που περιλαμβάνει τα βασικά χαρακτηριστικά της πρότασης, όμως, απαιτείται περαιτέρω εξειδίκευση και προσδιορισμός των τεχνικών χαρακτηριστικών μέσα από τα οποία θα προκύψουν ακριβείς αξιολογήσεις. Περιλαμβάνει απομείωση του δημοσίου χρέους σε όρους παρούσας αξίας αλλά και «πάγωμα» μέρους του χρέους που επί της ουσίας αποτελεί απομείωση σε ονομαστικούς όρους. Επίσης δεν περιλαμβάνει, σωστά κατά την άποψή μου, καμία δράση σε άλλο τμήμα του χρέους.
2. Για να γίνουν κατανοητά όλα αυτά, καλό είναι να αναφερθούμε στη διάρθρωση του δημοσίου χρέους.
α) Διακρατικά δάνεια: 52,9 δισ. ευρώ. Η αρχική περίοδος αποπληρωμής των δανείων αυτών ήταν πέντε χρόνια (από την καταβολή της κάθε δόσης), με διετή περίοδο χάριτος. Τον Μάρτιο του 2011 η λήξη επεκτάθηκε συν 10 έτη και η περίοδος χάριτος στα 4,5 έτη. Η δεύτερη ρύθμιση, που επικυρώθηκε στις 28 Μαρτίου του 2012, προβλέπει επέκταση της διάρκειας αποπληρωμής συν 15 έτη και δεκαετή περίοδο χάριτος. Δηλαδή, τα χρεολύσια θα αποπληρωθούν σταδιακά την περίοδο 2020-2041.
β) Δάνεια του EFSF: Μέχρι σήμερα έχουν εκταμιευθεί 141,8 δισ. ευρώ και απομένουν 1,8 δισ. ευρώ. Τα ποσά που εκταμιεύθηκαν στην Ελλάδα βάσει των παραπάνω συμβάσεων έχουν περίοδο χάριτος από 15 έως και 30 έτη για την αποπληρωμή του κεφαλαίου. Η μέση περίοδος ωρίμανσης αυτών των δανείων ανέρχεται σε 32,5 έτη και η τελευταία πληρωμή θα πραγματοποιηθεί το 2054.
γ) Δάνεια ΔΝΤ: Έχουν εκταμιευθεί περίπου 29 δισ. ευρώ. Το πρώτο χρηματοδοτικό πρόγραμμα του ΔΝΤ (2010) έχει περίοδο χάριτος περίπου 3¼ ετών ως προς την αποπληρωμή του κεφαλαίου και συνολική διάρκεια αποπληρωμής 5 ετών (3¼+2 έτη). Το δεύτερο χρηματοδοτικό πρόγραμμα (2012) του ΔΝΤ έχει περίοδο χάριτος περίπου 4½ ετών ως προς την αποπληρωμή του κεφαλαίου και συνολική διάρκεια αποπληρωμής 10 ετών (4½ + 5½ έτη).
δ) Λοιπά δάνεια: Περίπου 20 δισ. ευρώ.
ε) Ομόλογα ύψους 27 δισ. ευρώ περίπου παρακρατούν η ΕΚΤ και οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες.
στ) Ομόλογα ύψους 39,5 δισ. περίπου παρακρατούν οι ιδιώτες (τράπεζες, hedge funds, φυσικά πρόσωπα).
η) Βραχυπρόθεσμος δανεισμός: 15 δισ. ευρώ.
3. Ας δούμε, τώρα, τις συγκεκριμένες πτυχές της πρότασης. Η ανταλλαγή χρέους, ομόλογο έναντι των διακρατικών δανείων (52,9 δισ. ευρώ) και δανείων EFSF (143,8 δισ. ευρώ) με ρήτρα ανάπτυξης (ονομαστικός ρυθμός μεγέθυνσης) θεωρώ ότι θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή με σχετική ευκολία, διότι αφενός εξασφαλίζει στους πιστωτές την επιστροφή των χρημάτων τους, ενώ παράλληλα δίνει τη δυνατότητα σε μια οικονομία που υποφέρει από δραματική απώλεια του 25% του εισοδήματός της και έχει δραματική ανάγκη χρησιμοποίησης των παραγομένων πλεονασμάτων της για την ανάπτυξή της. Η εκροή των υψηλών πλεονασμάτων, όπως είχαν υπολογισθεί με το προηγούμενο πρόγραμμα, επέτεινε την ασφυξία μιας ήδη κατατονικής οικονομίας. Βεβαίως μένει να διατυπωθούν οι τεχνικές λεπτομέρειες (π.χ. ποιο θα είναι το ύψος του ρυθμού μεγέθυνσης, ο χρόνος αποπληρωμής) της πρότασης για να είμαστε σε θέση να προβούμε σε πληρέστερη αξιολόγηση. Πάντως, υπογραμμίζω, ότι πρόκειται για μια ακριβοδίκαιη πρόταση η οποία αν ολοκληρωθεί με τα «σωστά» τεχνικά χαρακτηριστικά θα συμβάλλει αποφασιστικά στην απομείωση του δημοσίου χρέους.
4. Η ανταλλαγή χρέους, διηνεκές ομόλογο έναντι των διακρατούμενων ομολόγων της ΕΚΤ (ύψους περίπου 27 δισ. ευρώ) ενώ βρίσκεται εντός της προηγούμενης σωστής λογικής, φαίνεται ότι θα αντιμετωπίσει περισσότερες ενστάσεις για να μην πω δυσκολίες από τον αντισυμβαλλόμενο φορέα, εν προκειμένω την ΕΚΤ, όχι τόσο λόγω του καταστατικού της, αλλά κυρίως διότι μια τέτοια ενέργεια θα σηματοδοτήσει μια στροφή 180ο μοιρών στην ακολουθούμενη μέχρι τώρα πολιτικής της. Αν στη θέση της βρισκόταν η FED ή η Τράπεζα της Αγγλίας η λύση αυτή θα είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειώσω ότι η ανταλλαγή χρέους με το διηνεκές ομόλογο έχει εξαιρετική σημασία για την ελάφρυνση του ελληνικού δημοσίου χρέους, αφενός μεν γιατί στην ουσία θα «παγώσει» το συγκεκριμένο χρέος κάτι που ουσιαστικά σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει, αφετέρου δε διότι τα συγκεκριμένα ομόλογα (για τα οποία το Ελληνικό Δημόσιο δεν καταβάλλει ούτε τοκομερίδια ούτε κεφαλαιακά κέρδη με απόφαση της ΕΚΤ) ωριμάζουν μέχρι το 2020, περίοδο που η ελληνική οικονομία χρειάζεται να μεγεθυνθεί με υψηλούς ρυθμούς και έχει ανάγκη όλων των παραγομένων πλεονασμάτων για να εξυπηρετήσουν μόνο αυτό το σκοπό. Θα πρέπει να σημειώσω ότι η Μεγάλη Βρετανία έχει εκδώσει τέτοιου είδους ομόλογα κατά τακτά χρονικά διαστήματα την περίοδο 1751 μέχρι και το 1923 (η έκδοση αυτή βρίσκεται ακόμη σήμερα εν ενεργεία). Επίσης, τα τελευταία χρόνια τέτοιου είδους εκδόσεις πραγματοποιούν διάφορα τραπεζικά ιδρύματα. Μάλιστα, συμπεριλαμβάνονται στα κεφάλαια που συμπεριλαμβάνονται στο δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας Tier-1.
6. Γίνεται αντιληπτό ότι η πρόταση δεν αφορά τα δάνεια από το ΔΝΤ, ούτε στα παρακρατούμενα ομόλογα από τους ιδιώτες (που έχουν ήδη απομειωθεί με το PSI). Οι λόγοι είναι απλοί: τα δάνεια προς το ΔΝΤ πάντοτε αποπληρώνονται και τα ομόλογα των ιδιωτών αφενός έχουν ήδη απομειωθεί δραστικά, αφετέρου αποφεύγεται η πιθανότητα πιστωτικού γεγονότος.
7. Η πρόταση ή μάλλον το λογικό πλαίσιο της κινείται στη σωστή κατεύθυνση από πολιτικής σκοπιάς. Εξηγούμε: Από πολιτικής πλευράς εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό το προβαλλόμενο (έντεχνα κατασκευασμένο προπαγανδιστικά) επιχείρημα από πολλές πλευρές ότι δεν είναι δίκαιο να πληρώσουν οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι την όποια απομείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Επί της ουσίας, όμως, υπερβαίνει την ευθεία σύγκρουση με τα Κοινοβούλια των υπολοίπων χωρών σε μια συγκυρία που η Ελλάδα έχει ανάγκη όσο τίποτε άλλο τη συμπαράστασή τους στην επιχειρούμενη αλλαγή του εφαρμοζόμενου προγράμματος λιτότητας στη χώρα. Οι σωστές πολιτικές κινήσεις επιβάλλονται για να υπερκερασθούν έντεχνα οι αντιξοότητες της σημερινής πραγματικότητας.
8. Από οικονομικής πλευράς κινείται εντός δοκιμασμένων ατραπών παρεμφερών περιπτώσεων άλλων χωρών. Δεν πρόκειται για πρόταση που βρίσκεται εκτός της πραγματικότητας που διέπει τις αναδιαρθρώσεις δημοσίου χρέους. Εφάπτεται, δηλαδή, με τις συνήθεις πρακτικές που έχουν χρησιμοποιηθεί στο πρόσφατο αλλά και στο απώτατο παρελθόν. Σηματοδοτεί, τέλος, μια οικονομία απαλλαγμένη από το βάρος ενός μη διαχειρίσιμου χρέους επιτρέποντας υψηλότερες αξιολογήσεις από το διεθνές περιβάλλον.
* Ο Κώστας Μελάς είναι πανεπιστημιακός
