Κατά τη γνώμη μου, σε μια σύγχρονη αριστερή αντίληψη, ο παράγοντας κοινωνία πρέπει να είναι καθοριστικός σε όλα τα επίπεδα και τους τομείς. Αφετηρία και φινάλε. Να μην ξεχνάμε ότι η απότομη εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ και η κοινωνική του απήχηση, οφείλονται στην ανάπτυξη των κοινωνικών δραστηριοτήτων σε όλη την Ελλάδα με πολύ διαφορετικές μορφές τις οποίες ούτε είχαμε προβλέψει ούτε στις περισσότερες περιπτώσεις ήμασταν εμείς που τις υποκινήσαμε ή ήμασταν επικεφαλής. Στην καλύτερη περίπτωση συμμετείχαμε ισότιμα και, επίσης, σε σημαντικές φάσεις, ακολουθήσαμε μερικές από τις μεγάλες δραστηριότητες οι οποίες άλλαξαν την αντίληψη όλων μας για τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα στον τόπο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των κινημάτων των πλατειών που δημιουργήθηκε και εμφανίστηκε πέρα από τις δικές μας προβλέψεις, συλλήψεις και δυνατότητες. Το ίδιο ισχύει και για πολλά άλλα κινήματα, όπως τα κινήματα των καταλήψεων. Επίσης, και για άλλα, πάρα πολύ σημαντικά κινήματα, τα οποία φαίνονται κατ’ αρχήν ότι είναι οικονομικού περιεχομένου, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι εξίσου πολιτισμικού, όπως το εναλλακτικό εμπόριο και ο αγροτουρισμός, τα οποία αναπτύσσονται μάλλον περιθωριακά στην Ελλάδα, την τελευταία εικοσαετία. Και οι πρώτες καταλήψεις έγιναν πριν από είκοσι χρόνια, και τα πρώτα κινήματα αγροτουρισμού ξεκίνησαν πριν από 15-20 χρόνια. Σ’ αυτά τα κινήματα, η Αριστερά είχε μία πολύ περιορισμένη συμμετοχή, έως καθόλου, παρ’ όλο που αρκετές απ’ αυτές τις δράσεις πραγματοποιήθηκαν και συνεχίζουν να πραγματοποιούνται από αριστερούς. Και στο πρόγραμμα, και στις προβλέψεις μας, σήμερα, αυτή η κοινωνική δυναμική, ως ένα καθοριστικό στοιχείο του πολιτισμικού γίγνεσθαι, είτε δεν υπάρχει είτε δεν τονίζεται! Πιο πολύ γίνονται συζητήσεις για το πως θα συνεχίσουμε το θεσμό των επιχορηγήσεων στα θέατρα και σε άλλους τομείς, παρά γι’ αυτό. Και το ερώτημα που τίθεται είναι αν εμείς θα αναλάβουμε μία κρατική διαχείριση της υπάρχουσας κατάστασης τι θα είναι αυτό που θα μας διαφοροποιεί από τους άλλους; Ότι δεν είμαστε διεφθαρμένοι και διαπλεκόμενοι; Και ότι έχουμε καλύτερες ιδέες; Και αυτό, το οποίο δεν είναι λίγο, αλλά αυτό είναι όλο; Ή χρειάζεται μία πραγματικά εναλλακτική ανατρεπτική αντίληψη για τον πολιτισμό, την οποία εγώ δεν την έχω δει στις εισηγήσεις και τις συζητήσεις; Ή την βλέπω σε σπάργανα, αλλά δεν την έχω δει σαν μία κατεύθυνση, σαν μία δεσπόζουσα αντίληψη.
Η πολλαπλότητα της δράσης
Χωρίς να το πολυκαταλάβουμε, άλλαξε η ζωή. Σήμερα, όλοι συμφωνούμε ότι άλλαξε. Άλλαξε ο χαρακτήρας των πόλεων, άλλαξε ο τρόπος ζωής, άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν ο ένας τον άλλον, άλλαξε το πολιτιστικό στίγμα. Βασικά, έγινε μία τεράστια ριζική αλλαγή όπου, σταδιακά, σε δεκαετίες, ο πολίτης από δημιουργός του πολιτισμού του έγινε ένας απλός καταναλωτής που αναλώνει προϊόντα πολιτισμού που παράγονται ή/και διανέμονται μαζικά, βιομηχανικά. Αυτή είναι μία τεράστια ανατροπή. Μέσα σ’ αυτή τη διαδικασία, ο ρόλος μας περιορίστηκε και σε σημαντικό βαθμό ενταχθήκαμε στην επικρατούσα κατάσταση. Και οι παρεμβάσεις μας πολλές φορές είχαν το χαρακτήρα κραυγών απόγνωσης, διαμαρτυρίας, καταγγελίας ή απλής διαφοροποίησης. Δεν έπιαναν την ουσία των πραγμάτων. Ούτε διαμορφώθηκαν σε μία πλατφόρμα πολιτισμού που θα έβαζε όλα αυτά τα πράγματα στη θέση τους, θα ανέλυε την κατάσταση και θα οδηγούσε στο τι κάνουμε ειδικά και γενικά. Και αυτά με τα οποία καταπιαστήκαμε ήταν αναγκαία, αλλά η προσέγγισή μας, η οποία αποδέσμευε το κοινωνικό από το πολιτισμικό, δεν ήταν σφαιρική.
Για παράδειγμα, όταν σύντροφοί μας έκαναν μια μεγάλη και αποτελεσματική καμπάνια, και πολύ καλά έκαναν, για να μη γίνει το εμπορικό κέντρο του Βωβού μαζί με το γήπεδο του Παναθηναϊκού, στο Βοτανικό, προς τα έξω έβγαινε σχεδόν αποκλειστικά η πτυχή που αφορούσε το περιβάλλον. Εξαιρετικά σημαντική πτυχή, αλλά έβγαινε σε βάρος άλλων πτυχών, όπως οι επιπτώσεις του εμπορικού κέντρου στο δίκτυο των εμπορικών καταστημάτων της πόλης και, εν συνεχεία, άλλες παρεπόμενες, όπως η εγκληματικότητα κ.λπ. Το ίδιο περίπου και με το Mall. Υπήρχε το στοιχείο της παρανομίας, της διαφθοράς και της διαπλοκής, μιας σειράς ζητημάτων, αλλά, το γεγονός ότι τα εμπορικά κέντρα οδηγούσαν σίγουρα τα καταστήματα στον αφανισμό, δεν αποτέλεσε κεντρική αιχμή της προσπάθειάς μας. Δεν αναδείχτηκαν ικανοποιητικά οι πολλαπλές οικονομικές, πολιτισμικές και, τελικά, οι πολιτικές παρενέργειες του «έργου». Η τεράστια επίθεση στη σπονδυλική στήλη της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας που είναι το λιανικό εμπόριο, δεν έγινε έγκαιρα αντιληπτή από την κοινωνία. Ότι τα εκατοντάδες χιλιάδες μικρομάγαζα και οι βιοτεχνίες οδηγούνται σε θάνατο, αφού τα εμπορικά κέντρα, με την τεράστια προβολή τους μέσα από τα ΜΜΕ και τα κεφάλαια που διαθέτουν, απορροφούν όλη την πελατεία από τα μαγαζιά και τις βιοτεχνίες και δημιουργούν μια τεράστια -όχι μόνο οικονομική- κρίση σ’ αυτό τον μεσαίο χώρο, αλλά και σε ολόκληρο το χαρακτήρα της ίδιας της ζωής της πόλης, αφού συνδέονται με το λάιφσταϊλ. Η αλλαγή αυτών των πολιτισμικών δεδομένων δεν τονίστηκε ικανοποιητικά στις γειτονιές και τα μαγαζιά. Έτσι, περίσεψε χώρος για να ενισχυθεί μια άλλη αντίληψη ότι για την κρίση του μικροεμπορίου ευθύνονται οι μετανάστες. Βέβαια, αυτό δεν οφείλεται μόνο στη στενότητα των προσεγγίσεων, αλλά και σε δυσκολίες επικοινωνίας, να περάσεις τα μηνύματά σου, με ένα μιντιακό σύστημα εχθρικό.
Όλα αλλάζουν! Εμείς;
Nομίζω ότι το κεντρικό ζήτημα που παραμένει, είτε η Αριστερά σχηματίσει κυβέρνηση στις 18 είτε όχι, είναι ότι εμείς πρέπει να βγούμε πολιτισμικά στην κοινωνία με μια άλλη αντίληψη, η οποία θα είναι ανατρεπτική! Όχι επαναστατική, με την έννοια ότι θα πάρουμε τα όπλα, αλλά να είναι ανατρεπτική σε σχέση με τις ισχύουσες αντιλήψεις μέσα στην ίδια την Αριστερά! Εκτός εάν θεωρούμε ότι είμαστε πλήρως ικανοποιημένοι από το πως παρενέβη και διαχειρίστηκε τα ζητήματα του πολιτισμού η Αριστερά μέχρι σήμερα, οπότε no problem. Εγώ δεν ανήκω σ’ αυτή την κατηγορία. Θεωρώ ότι μείναμε ανησυχητικά πίσω, πολύ πίσω στα σημαντικά κινήματα που αναπτύχθηκαν στις γειτονιές, που αναπτύχθηκαν στις πόλεις, που αναπτύχθηκαν στον αγροτικό τομέα, με χαρακτήρα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό ταυτόχρονα.
Αξίζει έπαινος στην Αριστερά, γιατί παρ’ όλες τις αδυναμίες της είναι πραγματικά η δύναμη που όλα αυτά τα χρόνια αγωνίζεται για να μπορέσει να αποτρέψει την καταστροφή της χώρας και να υπερασπιστεί τον κάθε εργαζόμενο. Αυτό δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς, αλλά ούτε αυτό πρέπει να μας εμποδίζει να δούμε ότι συνολικά μέσα στην τροπή των πραγμάτων, χάσαμε τον κύριο άξονα μιας πολιτικής για τον πολιτισμό. Και θεωρώ ότι θέλει πολλές κουβέντες, θέλει πολλές αντιπαραθέσεις μεταξύ μας, αντιπαραθέσεις με αγάπη που μπορεί και να οξυνθούν, και δεν θα είναι κακό αυτό εάν δεν μπαίνουν προσωπικές ιδιοτέλειες και μίση, γιατί πια δεν έχουμε χρόνο για χαλαρές συζητήσεις. Τώρα, πρέπει να καθορίσουμε πολιτικές γιατί μας σπρώχνει η κοινωνία, η οποία μέσα από τον ΣΥΡΙΖΑ φτιάχνει μια τεράστια πλατεία που αγκαλιάζει όλη τη χώρα και μας βγάζει μπροστά, μας δίνει τα μικρόφωνα. Γι’ αυτό θεωρώ ότι η συζήτηση για τον πολιτισμό πρέπει να τεθεί σε άλλη βάση.
Στέλιος Ελληνιάδης
