Ανοίγει η πλατφόρμα χορήγησης του Προσωπικού Αριθμού (ΠΑ), που σταδιακά θα καταστεί υποχρεωτικός (λειτουργώντας συμπληρωματικά και υποκαθιστώντας στην πράξη τους άλλους αριθμούς, π.χ. ΑΦΜ, ΑΜΚΑ κ.ά.), με την κυβέρνηση να πανηγυρίζει για άλλη μια μεταρρύθμιση «εκσυγχρονιστικού» χαρακτήρα. Ο ΠΑ θα είναι αναπόσπαστο κομμάτι των νέων ταυτοτήτων, αποτελώντας την ψηφιακή τους «ραχοκοκαλιά» που συνδέει τον φυσικό φορέα (πρόσωπο) με τον ψηφιακό του εαυτό (πλατφόρμες, μητρώα, υπηρεσίες), καθιστώντας την ταυτότητα εργαλείο ευρείας διαλειτουργικότητας με τα πληροφοριακά συστήματα του κράτους. Συνδέεται έτσι το βασικό μέσο ταυτοποίησης του πολίτη (αυτό που πιστοποιεί την ίδια την ιδιότητα του πολίτη) με μια σειρά άλλα δεδομένα για την ταυτότητα, την κατάσταση (οικονομική, υγειονομική, κ.ά.) και τη συμπεριφορά του (βλέπε και το άρθρο: «Νέες ταυτότητες και συστήματα επιτήρησης», Δρόμος της Αριστεράς, φ. 649) και καθίσταται απαραίτητο για τις συναλλαγές του με το κράτος (και σταδιακά και με ιδιωτικές οντότητες).
Όλα αυτά:
- Με έντονη την εμπλοκή ιδιωτικών εταιρειών στη διαδικασία υλοποίησης των έργων (με μονοπωλιακούς και αδιαφανείς μάλιστα όρους),
- Χωρίς να δίνεται στους πολίτες το δικαίωμα ενημέρωσης, ένστασης ή ανάκλησης της έγκρισης πρόσβασης στα προσωπικά τους δεδομένα,
- Χωρίς τη δυνατότητα εναλλακτικού μέσου ταυτοποίησης με επιμέρους υπηρεσίες,
- Χωρίς λογοδοσία για το ποιος, πότε και για ποιο λόγο ανέτρεξε με τον ΠΑ σε κάποιο / α στοιχεία σου,
- Με ανεξέλεγκτη συλλογή άσκοπων και μη συνδεόμενων με το αντικείμενο τους, δεδομένων από υπηρεσίες του κράτους, τράπεζες και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Στο όνομα της αποτελεσματικότητας, της ευκολίας και της διαλειτουργικότητας, ενοποιούνται μια σειρά πληροφορίες (ή μάλλον καλύτερα το κλειδί πρόσβασης σε αυτές) άσχετες φαινομενικά μεταξύ τους, βάζοντας τις βάσεις για ένα όλο και πιο συγκεντροποιημένο σύστημα ταυτοποίησης και ελέγχου. Ο πειρασμός της χαρτογράφησης, της κατηγοριοποίησης, του ελέγχου, της θέσπισης περιορισμών είναι εδώ. Όσο και αν γίνεται λόγος για κανόνες και νόμους προστασίας των προσωπικών δεδομένων, η κατεύθυνση είναι ορατή και ξεπερνά τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης και τα όρια της χώρας. Η εμπλοκή μάλιστα σε αυτή τη διαδικασία πέραν των κρατών και άλλων οντοτήτων όπως οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρείες, οι ιδιωτικές εταιρείες πληροφορικής (data center, πάροχοι λογισμικών κ.ά.), τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανοίγει επικίνδυνους δρόμους ελέγχου ευρύτερων πτυχών της προσωπικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών.
Κάτι πιο επικίνδυνο από τη γραφειοκρατία
Η κυβέρνηση παρουσιάζει την τάση προς την ψηφιακή ταυτοποίηση και χαρτογράφηση ως αναγκαίο εκσυγχρονισμό, συμβατό με τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης (και τις νέες δυνατότητες που τα εργαλεία αυτής δίνουν) και ως απαραίτητο εργαλείο καταπολέμησης της γραφειοκρατίας. Η ειδική εφαρμογή βέβαια στην Ελλάδα μπορεί να συνδυάσει και ψηφιακό εκσυγχρονισμό και γραφειοκρατία, δημιουργώντας ένα παρόν ψηφιακής γραφειοκρατίας (το βιώνουν πολίτες και επιχειρήσεις), αλλά και νέα επίπεδα ψηφιακά καλυπτόμενης αδιαφάνειας και διαπλοκής.
Αρέσκεται η κυβέρνηση να φέρνει ως παράδειγμα την αντίστοιχη πρακτική της Σουηδίας (όπου ο Personnummer χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλες τις δημόσιες και ιδιωτικές συναλλαγές) ή της Εσθονίας (με τον εκεί εθνικό αριθμό ταυτότητα Isikukood που βασίζεται σε τεχνολογία blockchain). Αποκρύπτουν ότι σε άλλες χώρες της Ε.Ε. (π.χ. Γερμανία ή Ισπανία), η ίδια διαδικασία προχωράει πιο αργά, με πολίτες και οργανώσεις να ζητούν δικλείδες ασφαλείας, μεγαλύτερη αποκέντρωση και διαφάνεια. Αποκρύπτουν και τις περιπτώσεις που η χρήση παρόμοιων εργαλείων έφερε αρνητικές κοινωνικές συνέπειες. Δεν χρειάζεται να πάμε στην Κίνα ‒ εκεί που το σύστημα κοινωνικής επιτήρησης και συγχρόνως πίστωσης «μονάδων καλού πολίτη» είναι εδώ και χρόνια κανονικότητα. Αρκεί να δουμε το Social Security Number (SSN) στις ΗΠΑ με τα δεκάδες περιστατικά διαρροής ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, που συνδέεται με το εγκληματικό σύστημα ασφάλισης της χώρας, που στην πράξη λειτουργεί ως σύστημα κερδοσκοπίας των ασφαλιστικών και απόρριψης των πιο ευάλωτων. Αρκεί να δούμε το Aadhaar στην Ινδία, που αν και παρουσιάστηκε ως εργαλείο πρόσβασης εκατοντάδων εκατομμυρίων αποκλεισμένων από τις παροχές του συστήματος (εκπαίδευση, υγεία) στην πράξη λειτούργησε ως εργαλείο διακρίσεων και επιτήρησης (βλέπε και το άρθρο: «Νέα κανονικότητα και τεχνολογική “πρόοδος”», Δρόμος της Αριστεράς, φ. 496). Αρκεί να δούμε τέλος το SyRI, ένα σύστημα κρατικής επιτήρησης πολιτών με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και δεδομένων από διάφορες δημόσιες βάσεις που προώθησε η ολλανδική κυβέρνηση το 2020 για να προβλέπει περιπτώσεις απάτης στα συστήματα πρόνοιας, και απορρίφθηκε νομικά καθώς παραβίαζε θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, εστιάζοντας κυρίως σε φτωχές ή μειονοτικές περιοχές.
Δεν ζούμε σε μια εποχή κανονικότητας. Η δομική κρίση, οι τεράστιας κλίμακας αναδιαρθρώσεις του κεφαλαίου και ο πόλεμος είναι τα χαρακτηριστικά της εποχής μας. Οι νέες «ψηφιακές δυνατότητες» ελέγχου και μετασχηματισμού των κοινωνιών γίνονται εργαλείο στα χέρια των ισχυρών για τη μεγαλύτερη επιτήρηση και μοντελοποίηση των κοινωνιών (βλέπε και το άρθρο: «Η Ε.Ε. επισπεύδει την καθολική εισαγωγή των ψηφιακών ταυτοτήτων», Δρόμος της Αριστεράς φ. 650). Η παραπάνω διαπίστωση δεν είναι συνωμοσιολογία, αλλά λογική συνέπεια μιας ελίτ που έχει χάσει εν πολλοίς τη δυνατότητα να αποσπά συναίνεση με παραδοσιακούς τρόπους και αναζητά τρόπους θωράκισης μέσα από τον έλεγχο των πληθυσμών ‒ όχι μόνο στην περιφέρεια του κόσμου όπως συνέβαινε διαχρονικά αλλά και εντός των μητροπόλεων του καπιταλισμού. Η Ε.Ε., και περιπτώσεις όπως η χώρα μας ειδικότερα, που αποτελούν ενδιάμεσους χώρους, περιφέρειας και κέντρου ταυτόχρονα, με ανεπτυγμένο κρατικό θεσμικό σύστημα και με δυνατότητες πειραματισμών αποικιοκρατικού τύπου, είναι το έδαφος όπου θα δοκιμαστούν με μεγαλύτερη ένταση νέες μορφές και εργαλεία ελέγχου αλλά και η ανθεκτικότητα και οι ικανότητες αντίστασης των κοινωνιών.
Συγκεντροποίηση σε ένα «τρύπιο» σύστημα
Πέρα από την κεντρική διάσταση του ψηφιακού ελέγχου, σημαντικά είναι και τα κενά ασφαλείας των πληροφοριακών συστημάτων του κράτους που πολλαπλασιάζουν τα προβλήματα ενός τόσο έντονης συγκεντροποίησης συστήματος ταυτοποίησης. Η γνώση ενός και μόνο αριθμού (παραγόμενου μάλιστα από το στην πράξη σχεδόν δημόσιο ΑΦΜ) όπως ο Προσωπικός Αριθμός (ΠΑ), επιτρέπει την ταυτοποίηση ενός προσώπου σε μια σειρά διαφορετικά μητρώα και υπηρεσίες του κράτους και συνδεδεμένων με αυτό φορέων.
Ο κατακερματισμός των μητρώων, συνοδευόμενος μάλιστα από παράλληλα και επικαλυπτόμενα συστήματα διαχείρισης, ακόμη και μέσα στην ίδια υπηρεσία (π.χ. ΕΦΚΑ), πολλαπλασιάζουν τα σημεία ευαλωτότητας του συστήματος. Για να το πούμε πιο απλά, οι «τρύπες» και τα «παράθυρα» που μπορεί να βρει κάποιος «κακόβουλος χρήστης» για να αποκτήσει πρόσβαση στα δεδομένα μας δεν είναι απαραίτητο να είναι στα κεντρικά μητρώα, αλλά σε κάποιο περιφερειακό υποσύστημα (π.χ. κάποιος δήμος). Αυτό σε συνδυασμό με τον ελλιπή έλεγχο πρόσβασης, αλλά και τη μη τήρηση ορθών πρακτικών (ακόμη δεδομένα υπηρεσιών μεταφέρονται με στικάκια ή με μη κρυπτογραφημένα μέιλ), πολλαπλασιάζει τους κινδύνους διαρροών.
Τα παραδείγματα είναι πολλά, αναφέρουμε χαρακτηριστικά.
- Την απο «γκάφα» διαρροή στοιχείων του TAXIS, μετά από λάθος αποστολή μηνυμάτων πληρωμής τελών κυκλοφορίας σε 16 χιλιάδες πολίτες από την ΑΑΔΕ, το 2018.
- Τη διαρροή δεδομένων από τα ΕΛΤΑ, μετά από επίθεση ομάδας χάκερ το 2022, που σύμφωνα με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα επηρέασε περισσότερους από 4 εκατ. χρήστες.
- Το «δώρο» της τότε υπουργού Παιδείας κ. Κεραμέως προς την CISCO, με την παραχώρηση προσωπικών δεδομένων καθηγητών και μαθητών που συμμετείχαν στην τηλεκπαίδευση την περίοδο της πανδημίας.
- Το σκάνδαλο της διαρροής προσωπικών δεδομένων εκλογέων εξωτερικού τον Ιούνιο του 2023, με την εμπλοκή του ΥΠΕΣ, αλλά και του κομματικού μηχανισμού της ΝΔ και της τότε ευρωβουλευτή κ. Μ.Ασημακοπούλου που έκανε παράνομα χρήση αυτών για προεκλογικούς σκοπούς.
- Τη διαρροή μεγάλου όγκου δεδομένων 2,5 εκατ. γονέων και βρεφών (δικαιούχων των προγραμμάτων «δημιουργικής απασχόλησης» και «Νταντάδες της Γειτονιάς»), μετά από κυβερνοεπίθεση στην Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ) τον Μάρτιο του 2025.
Με την υιοθέτηση ενός ενιαίου αναγνωριστικού, ο κίνδυνος έκθεσης περισσότερων, και πιο ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, αυξάνεται σημαντικά.
Τι απαντά η κυβέρνηση; Ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας, καθώς ο ΠΑ θα τηρεί όλες τις προβλέψεις του GDPR. Μοιάζει με ανέκδοτο, η διαβεβαίωση αυτή, αν λάβουμε υπόψιν την ενεργό (και με δόλο) εμπλοκή του κράτους / κόμματος σε εμβληματικές περιπτώσεις διαρροών όπως αυτές που εκτέθηκαν παραπάνω. Θέλει διπλό θράσος, όταν αυτή δίνεται από μια κυβέρνηση που μεταξύ άλλων βαρύνεται με την υπόθεση των υποκλοπών, αλλά και με αυτή της παραχώρησης σε ιδιωτικές εταιρείες στοιχείων του γονιδιώματος (DNA) 100.000 νεογνών έως το 2029 από το υπουργείο Υγείας ‒ για να δούμε ως που μπορεί να φτάσει η ευαισθησία των προσωπικών δεδομένων.
Κάνε το όπως στο λοκ-ντάουν
Πριν καν εξηγηθεί επαρκώς η χρήση και οι προδιαγραφές του Προσωπικού Αριθμού, η κυβέρνηση έχει ήδη κατασκευάσει το επικοινωνιακό αφήγημα του ψηφιακού εκσυγχρονισμού, μπροστά στον οποίο κάθε κριτική, αμφιβολία ή αντίδραση χαρακτηρίζεται στην καλύτερη σαν αναχρονισμός. Και λέμε στην καλύτερη, γιατί αν τα πράγματα ζορίσουν, τότε επιστρατεύονται οι κατηγορίες για ανορθολογιστές και ψεκασμένους, κατά το προσφιλές μοτίβο που καθιερώθηκε σαν μέσο απόσπασης συναίνεσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας και αργότερα.
Λες και είναι παράλογο κάποιος να αμφιβάλλει για την ασφάλεια των προσωπικών του δεδομένων σε ένα κράτος όπου οι διαρροές είναι ρουτίνα, όπου η κακόβουλη χρήση (ή και το εμπόριο) αυτών γίνεται από τους ίδιους τους κρατικούς (και κομματικούς ή παρακρατικούς) θεσμούς χωρίς κανείς να τιμωρείται. Λες και είναι παράλογες οι ανησυχίες, έχοντας ζήσει την εμπειρία των τελευταίων χρόνων και τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, σε ελεγχόμενα και υπό προϋποθέσεις pass ‒ τώρα συναίνεσης, αύριο (και πριν λίγα χρόνια) πειθαναγκασμού. Λες και ο ψηφιακός έλεγχος από επιχειρήσεις, κράτη και διακρατικούς θεσμούς δεν είναι μια γενική τάση σε παγκόσμια κλίμακα, που έρχεται να αφαιρέσει τα όποια εναπομείναντα στοιχεία δημοκρατικής λειτουργίας και ιδιωτικότητας, από τις σύγχρονες κοινωνίες ‒ με διαφορετικούς ρυθμούς και ποιότητες μεν, ενιαία σε «Δύση» και «Ανατολή» δε.
Μεταξύ του ψηφιακού παραδείσου, απαλλαγμένου από τη γραφειοκρατία και των θεωριών για τσιπάκια και χάραγμα ‒που προβάλλονται ως αντίπαλο δέος από το σύστημα‒, υπάρχει η απτή πραγματικότητα του ελέγχου των κοινωνιών, η οποία διευκολύνεται με την ενοποίηση των δεδομένων και των συστημάτων ταυτοποίησης, επιτρέποντας σε κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες (βλέπε τράπεζες, ασφαλιστικές κ.ά.) να αποκτούν πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα μας που ώς σήμερα δεν ήταν προσβάσιμα ‒ τουλάχιστον με νόμιμο τρόπο. Στόχος μια σε όλο και πιο μοριακό επίπεδο ‒το επιτρέπει πλέον σε μεγαλύτερο βαθμό ο τεράστιος όγκος δεδομένων και η τεχνητή νοημοσύνη‒ χαρτογράφηση πλευρών της κοινωνικής ζωής (και ταυτόχρονα έλεγχος της πρόσβασης ή του αποκλεισμού πολιτών και κοινωνικών ομάδων), ντυμένος μάλιστα με «αντικειμενικότητα» και «ορθολογισμό», αποκρύπτοντας την πραγματική πολιτική, ταξική ή πολιτισμική του φύση.
