Το 20ό συνέδριο του ΚΚ Κίνας άνοιξε τις εργασίες του στις 16/10. Ο βασικός ρόλος του είναι να ορίσει τις βασικές εκτιμήσεις και κατευθύνσεις της κινεζικής ηγεσίας για την επόμενη πενταετία. Η Κίνα ασκεί αποφασιστικό ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις και συνεπώς η εισήγηση της απερχόμενης Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος που παρουσίασε ο γραμματέας Σι Τζινπίνγκ, για την οποία θα παρουσιάσουμε κάποιες σκέψεις στο σημερινό σημείωμα, είναι ένα ντοκουμέντο με μεγάλο πολιτικό ενδιαφέρον. Και για τα όσα λέει και για τις επιλογές που κάνει αλλά εξ ίσου πολύ και για τα όσα δεν περιλαμβάνει.
Μέσα σε ποιά συγκυρία;
Το συνέδριο διεξάγεται σε μια στιγμή που πάνε να εκδηλωθούν μεγάλα κρισιακά τραντάγματα. Είναι ορατά και διαρκώς αυξανόμενα τα σημάδια μιας επερχόμενης ύφεσης παγκόσμιας κλίμακας που εκτιμάται ότι θα πιέσει, άδηλο σε ποιό βαθμό, και την Κίνα. Έτσι τα όσα εξαγγέλλονται πρέπει να εκτιμηθούν με βάση ένα φόντο που πολύ συνοπτικά ορίζεται από:
1). Τα αδιέξοδα μιας παγκόσμιας συστημικής καπιταλιστικής κρίσης σε συνθήκες μεγάλης υποχώρησης της λαϊκής παρέμβασης σε παγκόσμιο επίπεδο.
2). Οξυμένους, πολυεπίπεδους ενδοκαπιταλιστικούς ανταγωνισμούς που μας εισάγουν (με τη σύγκρουση στην Ουκρανία) σε μια φάση πολέμου.
3). Μια μεγάλη πολυσχιδή κρίση στη σχέση κοινωνίας-Φύσης με συσσωρευμένα επί μακρόν προβλήματα (ενέργεια, περιβαλλοντικές κρίσεις και πιό πρόσφατα επιδημίες). Με την διαχείριση της πανδημίας να έχει γίνει ο πιλότος για μια επιβολή ακραία αντικοινωνικών τρόπων επίλυσης τέτοιων προβλημάτων.
Καθόλου τυχαία η εισήγηση του Σι εκτιμά ότι έρχονται θύελλες και προβάλλει γλαφυρά την ανάγκη ιδιαίτερης προετοιμασίας για την αντιμετώπισή τους.
Το βασικό μοτίβο και οι στόχοι του συνεδρίου
Η φράση που επαναλαμβάνεται μέχρι σημείου κορεσμού μέσα στο κείμενο είναι ο «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά». Αυτή η φόρμουλα συνδυασμένη με τον κατευθυντήριο στόχο του «κοινωνικού εκσυγχρονισμού» και της «αναζωογόνησης του κινέζικου έθνους» δίνουν τον τόνο. Το κείμενο διαπερνιέται από την αυτοπεποίθηση που γεννά το ότι η Κίνα έχει κατακτήσει τη θέση του ενός από τους δύο ανταγωνιστικούς πρωταγωνιστές του διεθνούς συστήματος. Δίνεται η εντύπωση ότι η ηγεσία βασίζεται στην εκτίμηση ότι τα ίδια τα μεγέθη της Κίνας θα συνεχίσουν να επιτρέπουν τον πολιτικό έλεγχο και την τιθάσευση των μεγάλων αντιθέσεων και θυελλών που έρχονται. Αξίζει παρεμπιπτόντως να σημειωθεί ότι η έννοια της αντίθεσης (η διαλεκτική κοινωνικοπολιτική αντίθεση που κινεί τις εξελίξεις και που η κατανόηση και ο χειρισμός της είναι η βάση της μαρξιστικής πολιτικής λογικής και μάλιστα όπως αυτή ειδικότερα έχει εκφραστεί με τα «κινέζικα χαρακτηριστικά» που της προσέδωσε ο Μάο) δεν συναντιέται μέσα στον λόγο της ηγεσίας ενός κόμματος που δεν παύει εντούτοις να δηλώνει μαρξιστικό και κληρονόμος της σκέψης του Μάο.
Η εισήγηση κάνοντας απολογισμό των σημαντικών επιτευγμάτων δίνει κεντρική θέση στην «εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας» και στη σημαντική διεύρυνση των μεσαίων στρωμάτων. Παράλληλα δεν αποφεύγει να αναφερθεί στην ανάγκη αντιμετώπισης των διαρκώς αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων, της ανεργίας και των τεράστιων ανισομμετριών ανάμεσα στην πόλη και την ύπαιθρο και μεταξύ των διαφορετικών περιφερειών της χώρας. Αναφορά που οι τόνοι της δίνουν ένα μέτρο της ανησυχίας μπροστά στις κοινωνικοπολιτικές εντάσεις που «παράγουν» αυτά τα προβλήματα ιδιαίτερα εν όψει οικονομικής επιβράδυνσης. Όμως δεν γίνεται καμία σύνδεση των παραπάνω προβλημάτων με τους δομικούς παράγοντες που δεν παύουν να γεννούν φτώχεια και ανισότητες και σχετίζονται με τις αντιθέσεις (καπιταλιστικής συσσώρευσης) που γεννά ο «σοσιαλισμός της αγοράς με κινέζικα χαρακτηριστικά». Μένει εν τέλει η εντύπωση ότι ο τονισμός της κινεζικής ιδιαιτερότητας του σοσιαλισμού γίνεται το ιδεολογικό όχημα νομιμοποίησης μιας ουσιαστικής απάλειψης του «σοσιαλιστικού του περιεχομένου».
Επιπλέον αξίζει μια συνοπτική εκτίμηση για το περιεχόμενο που δίνεται στον στόχο της «αναζωογόνησης του κινέζικου έθνους». Από τη μια, η ιστορική βαρύτητα της κινέζικης επανάστασης με τη δημιουργία της ΛΔ Κίνας και του διπλού της χαρακτήρα αυτής της επανάστασης ως συνδυασμός εθνικής / αντιαποικιακής απελευθέρωσης και κοινωνικής χειραφέτησης. Από την άλλη, η πορεία (με αφετηρία τον δρόμο επανεισαγωγής καπιταλιστικών σχέσεων που ακολουθήθηκε μετά το 1978), αποδυνάμωσης και αναίρεσης του κοινωνικού προτάγματος περνάει στη γλώσσα του κειμένου και οι τόνοι απηχούν μετατοπίσεις προς έναν αναδυόμενο εθνικισμό του οποίου τα ειδικά «κινέζικα χαρακτηριστικά» (και οι αντιφάσεις) δεν δικαιολογούν καθόλου την προσχώρηση σε ένα γενικό κλίμα ενθουσιαστικού θαυμασμού (που δεν παραλείπει να μεταδίδει έντονα και η εισήγηση). Αντίθετα απαιτούν περίσκεψη και πρέπει να γίνουν αντικείμενο σοβαρής μελέτης. Εδώ θα αρκεστούμε να θέσουμε το ερώτημα σχετικά με το τι θα μπορούσε να σημαίνει ο συνδυασμός τέτοιων εθνικιστικών ροπών συνδυασμένων με τον επιβεβαιούμενο από την εισήγηση προσανατολισμό προς έναν παραγωγικιστικό εκσυγχρονισμό. Τι θα σήμαινε μια Κίνα που δεν θα έκανε τελικά κάτι διαφορετικό από το να επιχειρήσει στην κλίμακά της (με έναν πληθυσμό 1,4 δισ.) κύκλους καπιταλιστικής συσσώρευσης αντίστοιχους των αμερικανικών.
Οι μεγάλες αντιφάσεις ανάμεσα στην κινέζικη πολιτική επιδίωξη ηγεμονικής ειρηνικής παγκόσμιας διείσδυσης και σε μια κλιμακούμενη στρατιωτική αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας είναι ένας από τους γρίφους που αφήνει άλυτους το κείμενο του 20ού συνεδρίου
Η προβαλλόμενη εικόνα για τον κόσμο (το παγκόσμιο σύστημα)
Τρεις σιωπές εντυπωσιάζουν και καλούν για πολιτική ερμηνεία: 1). Δεν γίνεται καμία μνεία στον πόλεμο (της Ουκρανίας) και στις τάσεις κλιμάκωσης και εξάπλωσής του. Καμία άμεση, ονομαστική αναφορά στη Ρωσία, ή στην Ευρώπη. Υπάρχουν ουσιαστικά μόνον οι ΗΠΑ και η πορεία ανταγωνισμού που τις κινεί επιθετικά απέναντι στην Κίνα. 2). Δεν γίνεται κανένας λόγος για την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση (ενδεικτικά απουσιάζουν τελείως ακόμα και οι λέξεις «καπιταλισμός», «κρίση», «εκμετάλλευση» ή ακόμα και ο «ιμπεριαλισμός» λέγεται περιφραστικά), τη στιγμή μάλιστα που η Κίνα βρισκόμενη σε μια αδιάπτωτη πορεία διευρυνόμενων «ανοιγμάτων στις αγορές» και ενσωμάτωσης μέσα στο διεθνές σύστημα, ενιαίο ως προς τις καπιταλιστικές σχέσεις που το χαρακτηρίζουν γίνεται αναγκαστικά εμπλεκόμενο μέρος αυτής της κρίσης. 3). Δεν θα βρει κανείς επίσης μέσα στο κείμενο κάποια συνολική εκτίμηση των αντιθέσεων που διέπουν τη διεθνή κατάσταση και «των τάσεων της περιόδου». Το κλασικό, καθιερωμένο πρώτο τμήμα τέτοιων ντοκουμέντων των ΚΚ (πολύ περισσότερο των κυβερνητικών) απουσιάζει.
Ποιός είναι ο βασικός άξονας; Η Κίνα τάσσεται κατά του επιχειρούμενου μονοπολισμού στον σημερινό κόσμο και των «ανταγωνισμών μηδενικού αθροίσματος» που γεννούν αυξανόμενες συγκρούσεις ανάμεσα σε μεγάλες χώρες και αναστατώνουν τη διεθνή τάξη. Εδώ σαφώς υπονοούνται οι ΗΠΑ χωρίς να κατονομάζονται. Οι τόνοι του κειμένου πρέπει να διαβαστούν σίγουρα και σαν απόκριση στην πρόσφατη αμερικανική «έκθεση για την εθνική ασφάλεια» όπου η Κίνα ρητά ορίζεται ως κύριος ανταγωνιστής και αντίπαλος επειδή είναι η μόνη δύναμη που διαθέτει το δυναμικό που αντιστοιχεί σ’ αυτή τη θέση.
Η Κίνα φιλοδοξεί να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο για την προώθηση μιας νέας τάξης και της συνολικής αναδιοργάνωσης του διεθνούς συστήματος σε μια πολυπολική μορφή. Στη βάση της εκτίμησης ότι η εξέλιξη των συσχετισμών δυνάμεων οδηγεί ούτως ή άλλως προς μια αλλαγή του παρόντος (αμερικανοκεντρικού – δυτικού) status quo. Το κείμενο κινείται σε τόνους ηγεμονκής αυτοπεποίθησης εκφράζοντας (κάπως αταίριαστα σε σχέση με την ατμόσφαιρα που κυριαρχεί διεθνώς) τη βεβαιότητα για τη δυνατότητα μιας προοπτικής ενός κόσμου ειρήνης, σταθερότητας και ασφάλειας. Επιπλέον δηλώνεται η αντίθεση προς εξελίξεις που οδηγούν προς περιχαρακωμένα μπλοκ χωρών και υποστηρίζεται η ενίσχυση του συστήματος παγκόσμιων διακρατικών θεσμών. Πρώτα απ’ όλα του ΟΗΕ και του σεβασμού του Χάρτη του (σεβασμός των συνόρων και της κυριαρχίας χωρών που εδώ παραπέμπει υποδηλωτικά και στην κινεζική αντίληψη για τις πολυσύνθετες αντιφάσεις που εγείρονται στις σχέσεις Κίνας – Ρωσίας). Αλλά και με ιδιαίτερη μνεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και στους πολυμερείς οργανισμούς κρατών της Ευρασίας (Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης κλπ) Η Κίνα εμφανίζεται σε ρόλο θεματοφύλακα της παγκοσμιοποίησης.
«Μια χώρα δύο συστήματα» – Για την επανένωση της χώρας. Το θέμα «Ταϊβάν»
1). Δηλώνεται ρητά και ανεπιφύλακτα ότι η επιλογή «Μια χώρα δύο συστήματα» είναι απεριόριστης διάρκειας. Πέραν των αναγκαιοτήτων πολιτικής τακτικής και διαχείρισης των ζητημάτων των περιοχών αυτών (Χόνγκ Κόνγκ και Μακάο από τη μια, Ταϊβάν από την άλλη) που «θα αναμενόταν» πάντως να εξυπηρετηθούν με πολύ διαφορετικές πολιτικές, το θέμα σχετίζεται άμεσα με την όλο και πιο «υπερβατικά αφηρημένη» θέση που έχει μέσα στις εξελισσόμενες τοποθετήσεις της κινεζικής πολιτικής ελίτ, η προοπτική του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού γενικότερα.
2). Η στήριξη στον συνδυασμό της «Μιας χώρας δύο συστήματα» με τη φόρμουλα «πατριώτες για το Χόνγκ Κόνγκ» και αντίστοιχα για το Μακάο και επιπλέον ο ρητά (και προειδοποιητικά) θετικός απολογισμός της βίαιης επίλυσης των πολιτικών αντιθέσεων στο Χόνγκ Κόνγκ τα προηγούμενα έτη είναι από μόνος του ξεχωριστός παράγοντας ικανός να ενισχύσει δυναμικές μεγαλύτερης ενσωμάτωσης της Κίνας στο διεθνές (υπό δυτική ηγεμονία) καπιταλιστικό πλαίσιο.
3). Η θέση για την Ταϊβάν ως ζήτημα προς ενδοκινεζική διευθέτηση χωρίς ανάμειξη τρίτων, στην προοπτική της πλήρους επανένωσης και με τη δήλωση για μη παραίτηση από την προσφυγή στη βία εφόσον κριθεί αναγκαίο – είναι κατ’ αρχήν σαφής και αναμενόμενη τοποθέτηση των κινεζικών «κόκκινων γραμμών» προς τις ΗΠΑ. Το θέμα δεν αφορά μόνο την Ταϊβάν αλλά και τα «Στενά» (μεταξύ Κίνας-Ταϊβάν) και την υποστήριξη μιας λογικής ζωτικού χώρου της μεγάλης δύναμης. Εδώ με δεδομένη την αμερικανική επιθετικότητα, δηλώνεται ότι ο δρόμος ανοίγει για μια άνοδο της στρατιωτικοποίησης από μεριάς Κίνας (και αυτή με τα δικά της ενδιαφέροντα «κινέζικα χαρακτηριστικά»). Οι μεγάλες αντιφάσεις ανάμεσα στην πολιτική επιδίωξη ηγεμονικής ειρηνικής παγκόσμιας διείσδυσης και σε μια κλιμακούμενη στρατιωτική αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας είναι ένας από τους γρίφους που αφήνει άλυτους αυτό το κείμενο.
Μια πρώτη συνόψιση
Η εισήγηση ασφαλώς αναφέρεται και σε αρκετές κρίσιμες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής. Λόγω περιορισμού χώρου, θα συνεχίσουμε με αυτές σε επόμενο σημείωμα.
Εδώ θα κλείσουμε με το εξής. Το κείμενο ακόμα και με τον τρόπο που διαχειρίζεται τις μεγάλες αντιφάσεις που αναπόδραστα θα κληθεί να αντιμετωπίσει η πολιτική κατεύθυνση που προτείνει, επιβεβαιώνει την πολυσύνθετη αλληλοσύνδεση των εξωτερικών με τις εσωτερικές πλευρές της κρατικής πολιτικής και συγκεκριμένα όπως αυτές εκδηλώνονται στην κλίμακα της ανερχόμενης κοσμοκρατορικής δύναμης της Κίνας. Και εν τέλει επιβεβαιώνει την καθοριστική βαρύτητα των κοινωνικών χαρακτηριστικών του καθεστώτος και των εσωτερικών κοινωνικοπολιτικών συσχετισμών που διαμορφώνονται. Σε συνάφεια μ’ αυτό είναι αξιοπαρατήρητη και οπωσδήποτε εγείρει ερωτήματα η υπόρρητη αντίληψη που διατρέχει το κείμενο ότι τα μεγέθη της Κίνας επαρκούν για να γείρουν προοπτικά την πλάστιγγα. Ότι οι «τροχοί της Ιστορίας» λειτουργούν υπέρ της.
