του Νίκου Σταθόπουλου*
Μια ραγδαία και εντυπωσιακή «κίνηση» συντελείται στην παρούσα ιστορική στιγμή, με επίκεντρο του «τυφώνα» της το πεπρωμένο του ανθρώπου ως «οντολογικής κατηγορίας». Δηλαδή όχι σε σχέση με τις «συνθήκες» και τα «περιβάλλοντα» της ύπαρξης και ανάπτυξής του, αλλά από τη σκοπιά της «φύσης» του, της «κατασκευής» του. Μιλάμε για την «ανάδυση» του Μετανθρώπου, μιας «εκδοχής» του ανθρώπινου με εντελώς τεχνικά, βιομηχανικά χαρακτηριστικά! Ο ιστορικά «επίσημος» ριζοσπαστισμός ταυτίζει αυτές τις αναλύσεις με τα συνωμοσιολογικά ρεύματα, σχεδόν με την «κοίλη γη» και τους εξωγήινους!
ΤΕΤΟΙΟ ΘΕΜΑ, όμως, έχει τεθεί και παλαιότερα, και στην ουσία αυτές οι παλιές «τοποθετήσεις» ισχύουν ακόμα: Από τη μια ο Χριστιανισμός (η πληρέστερη θρησκευτική «διαχείριση» του «οντολογικού προορισμού» του ανθρώπου) με την ιδεώδη προοπτική της «θέωσης» (ο άνθρωπος υπερβαίνει τη φύση του αυτοαναδομούμενος ως «κατ’ εικόναν και καθ’ ομοίωσιν» Θεού), κι από την άλλη το κοσμοείδωλο της ανερχόμενης αστικής τάξης, ο Διαφωτισμός, με την τεχνολογικοποίηση της επιβίωσης και την ολοκληρωτική εξουσία του ανθρώπου πάνω στη φύση, άρα τη ριζική του «ανακαίνιση» με μια «καινούργια φύση» ελευθερίας σε σχέση με την «ανάγκη». Ντιντερό και Απόστολος Παύλος «συναντιούνται» στο όραμα μιας ριζικής ανάπλασης που θα οδηγήσει σε μια Νέα Ζωή. «Καινός Αδάμ» είτε «άνθρωπος των Φώτων» :είναι μια «προφητεία» που συντάσσει ένα καινούργιο σύμπαν.
Ωστόσο, και οι δυο αυτές «τελεολογίες», εννοούσαν κ εννοούν αυτή την «υπέρβαση» όχι ως κατάργηση της «ανθρώπινης κατάστασης» αλλά ως ανακαθορισμό των όρων αυτοσυνειδησίας του ανθρώπου και των τρόπων συμμετοχής στην κοσμική εμπειρία: Και στις δυο «λύσεις» αναγνωρίζεται ο άνθρωπος ως δεδομένη «ταυτοποιημένη μοίρα κ κατάσταση». Ο Μετάνθρωπος, όμως, οραματίζεται έναν «άλλο» άνθρωπο, μια «κατασκευή» με τεχνητά μέλη μέχρι συναισθηματικό λογισμικό!
Ο ξέφρενος καλπασμός της τεχνολογίας, καθώς και η βαθιά αλλαγή του σκέπτεσθαι στο πλαίσιο του ναρκισσιστικού κοσμοειδώλου της Μετανεωτερικότητας, δεν επέφεραν μόνο ριζικές ανατροπές στην «οικονομική θέσμιση» του ανθρώπου, αλλά και (αν όχι εδώ κυρίως…) στη βίωση του ανθρώπου, στην «εικόνα» του ανθρώπου, στις αντιλήψεις για τις δυναμικές και τις προοπτικές της «ανθρώπινης κατάστασης». Ο άνθρωπος που «βγήκε» από την εμπειρία του Άουσβιτς και το «μανιτάρι» της Χιροσίμας, Είναι πια ο άνθρωπος που γενικεύει τη λειτουργικότητα της τεχνολογίας, την καθημερινοποιεί, τη συνδέει με τη ζωή και το θάνατο. Αυτός ο αυτάρεσκος αλλά τρομερά χειραγωγημένος νάρκισσος, αυτοαποθεώνεται στην κατανάλωση αλλά ασυναίσθητα γίνεται εξάρτημα της μηχανής και επιλογή τού εμπορεύματος! Σιγά-σιγά δεν εκφράζεται αλλά «εφαρμόζει», δεν δημιουργεί αλλά «κάνει χρήση», δεν ερωτεύεται αλλά διαχειρίζεται ψυχαναλυτικά συνταγολόγια!
Ενώ αποκαλύπτεται και ξεδιπλώνεται η «Στρατηγική της Μεγάλης Επανεκκίνησης», η ολοκληρωτική ανασυγκρότηση της Ηγεμονίας του Κεφαλαίου μετά το ξεπέρασμα της «βιομηχανικότητας»: «Τρέχει» και μια πλατιά διαδεδομένη και «αρεστή»(από τους μεταμοντέρνους όχλους του οργουελικού καθορισμού της «σκέψης» τους) νέα κουλτούρα σχετικά με τον άνθρωπο, η οποία συμπυκνώνεται στην «ανάγκη/δυνατότητα» ενός «Νέου Ανθρώπου» χωρίς τις «ατέλειες» του «παλιού».
Χωρίς να πελαγοδρομήσουμε σε κουραστικές λεπτομέρειες, να αναφέρουμε απλά τον Nick Land και τη θεωρία του AI (Artificial Intelligence = Τεχνητή Νοημοσύνη) takeover , όπου ευθέως τίθεται το ζήτημα της «αντικατάστασης» του ανθρώπου από ποικίλες μορφές και εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς και τον Hugo de Gabris και τη θεωρία του περί «κοσμισμού», δηλαδή την «αναπόφευκτη εξέλιξη» της κατάργησης του «αδύναμου ανθρώπινου επιπέδου». Οι ελίτ και οι «ουδέτεροι» διανοούμενοί τους, αρθρώνουν έναν άκρως νεοεξουσιαστικό επιτελεστικό λόγο περί τεχνολογίας όπου ο άνθρωπος «τελειώνει» μέσα στην «αναγκαιότητα» ενός «Κόσμου», δηλαδή μιας απρόσωπης «αντικειμενικότητας». Με τον τρόπο αυτό, που εύκολα πλασάρεται σαν τάχα «αντικειμενική προοπτική της προόδου», οι αντιθέσεις εξατμίζονται μέσα σε μια «ατμόσφαιρα» αφαιρέσεων, και η ζωή πραγματώνεται σαν πρότζεκτ και καθόλου σαν σχέσεις. Επομένως, η Πολιτική αίρεται σαν αυτόνομη σφαίρα της υλοποιημένης κοινωνικής συνείδησης και υποκαθίσταται από μια συνεχή έρευνα προς ανανέωση των λογισμικών!
Ο ξέφρενος καλπασμός της τεχνολογίας, καθώς και η βαθιά αλλαγή του σκέπτεσθαι στο πλαίσιο του ναρκισσιστικού κοσμοειδώλου της Μετανεωτερικότητας, δεν επέφεραν μόνο ριζικές ανατροπές στην «οικονομική θέσμιση» του ανθρώπου, αλλά και (αν όχι εδώ κυρίως…) στη βίωση του ανθρώπου, στην «εικόνα» του ανθρώπου, στις αντιλήψεις για τις δυναμικές και τις προοπτικές της «ανθρώπινης κατάστασης»
Δεν είναι μια φουτουριστική αερολογία, αλλά μια καλά διαρθρωμένη Ρητορική Κυριαρχίας, μια αναπτυσσόμενη Επιστήμη του Μεταμοντέρνου Ελέγχου: με χρηματοδότες διακεκριμένα ονόματα του διεθνούς μεταμοντέρνου Κεφαλαίου, μια «σκέψη» κατάργησης του ανθρώπου κυκλοφορεί και εμπεδώνεται, ένα ψευδοδιανοητικό μεταθρίλερ πολιτισμικής παράνοιας.
Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ, θανάσιμα δέσμια στον πιο απλοϊκό εργαλειακό «ορθολογισμό» και στην πιο ρηχή «υλιστικότητα», αδυνατεί να συλλάβει το κρίσιμο «τραγικό σημείο» που διαμορφώνεται εδώ: ο Μετάνθρωπος δεν είναι μια «πολιτισμική φαντασίωση», κάτι σαν «κοινωνιολογίζουσα μεταλογοτεχνία» με στίγμα «ταξικής παραπλάνησης», αλλά είναι μια εξανθρωπισμένα κοινωνική κατασκευή που αφορά στο μοντάρισμα ενός Ανθρωποειδούς αφενός μεν τυφλά και λειτουργικά εξαρτημένου από την υπερτεχνολογία, αφετέρου δε κενού από κάθε «κλασικό, προσδιοριστικό» ανθρώπινο περιεχόμενο.
Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη ο σχηματισμός αυτού του «Φρανκενστάιν», καθώς όλο και πιο έντονα και με υψηλή δημοφιλία:
- Η τεχνολογία κυριεύει «κυβερνητικά» τον ανθρώπινο χωρόχρονο,
- Η παρέμβαση στο γονιδιακό υπόστρωμα και στις διανοητικές λειτουργίες γίνεται εκθετικά πιο πυκνή και δραστική,
- Η συμπεριφορική διάπλαση του σύγχρονου ανθρώπου τείνει προς μια ετερόνομη βιομηχανοποίηση χωρίς συναισθηματικό βάθος και ορίζουσες πνευματικές συγκινήσεις.
Ο Μετάνθρωπος είναι ένα συμβατικό φαίνεσθαι ανθρώπου, με βάθος και πλάτος «μηχανής» που συναρθρώνεται από «εξαρτήματα» και υπάγεται σε ένα πυκνό πλέγμα χειρισμών. Δεν είναι ένα «εργαστηριακό μόρφωμα» αλλά το φυσικό απότοκο μιας ταξικοπολιτισμικής εξέλιξης με άξονα την «ανάγκη αυξανόμενης αποτελεσματικότητας», με ανώτερο στάδιό της έναν περιχαρακωμένο ναρκισσιστικό ανθρωπότυπο εξαρτημένο οργανικά από το εμπόρευμα, τις ιδιότητες και τους καθοριστές του, και με μονοδιάστατη ολοκλήρωσή του την εστίαση του Κέρδους/Εκμετάλλευσης στο Βάθος (άρα στη μετάλλαξη του αποδέκτη…) αφού το Πεδίο είναι πεπερασμένο: Χρειάζεται μια ποιοτική αλλαγή βάθους, καθώς χρειάζεται μια νέα φιλοσοφία αναγκών αλλά και μια νέα Πρακτική Εξουσίας.
Ο Μετάνθρωπος δεν είναι η προσωπική ψυχοπαθητική δυστοπία κάποιου Γκέιτς, αλλά το ανθρώπινο υπόβαθρο μιας ιστορικοκοινωνικής διαλεκτικής που ανέκαθεν διυπήρξε ως «παρεπόμενο της Οικονομίας»: Αυτή η αενάως γενέθλια εξάρτηση, επιβάλλει, σαν απόλυτο λειτουργικό προαπαιτούμενο, μια απόλυτη φαουστική «υπέρβαση»: Δεν πουλάμε την ψυχή μας στον Μεφιστοφελή, αλλά αγοράζουμε τη σφετερισμένη ψυχή μας καταβάλλοντας την οικονομία της χοϊκότητάς μας. Να γιατί έχει πεθάνει η Επανάσταση όπως τη γνωρίζαμε!
Ο Μετάνθρωπος είναι Καταναλωτής, Υπήκοος, Ηθοποιός/Θεατής, Ψηφοφόρος, Επαναστάτης, Χρήστης, όχι σαν αθροιζόμενες τυχαίες ιδιότητες, αλλά σαν όψεις μιας τεχνητής ενότητας υπαγόμενης στον επιστημονικό έλεγχο. Ο μεταμοντέρνος καπιταλισμός, συνθέτει, σε μια ασύλληπτη αναβάθμιση, το σύνολο των μορφών εκμετάλλευσης (δουλεία, δουλοπαροικία, μισθωτή σχέση ): Αυτή ακριβώς η ιδιότητά του, «πατώντας» ανθρωπολογικά στο Ναρκισσιστικό Πρότυπο, εξυπακούει έναν «καινό άνθρωπο» που θα «ξεπερνά» τις επιμέρους ιδιότητές του νιώθοντας ένα «λειτουργικό Τίποτα». Ο Μετάνθρωπος, έμπλεος «δικαιωμάτων» και «διαφορών» και «αυτοπραγματώσεων», θα διυπάρχει μέσω ιδιοτήτων, όπως κάθε μηχάνημα, και όχι μέσω βιωμάτων και σχέσεων. Εκεί όπου αναδύεται η «λατρεία της υποκειμενικότητας», εκεί χάνεται το Υποκείμενο, και από τον Τσε (που ανανέωσε την επανάσταση εισάγοντας το εξατομικευμένο υποκειμενικό στοιχείο) φτάνουμε στον «διαφορετικό» (που προσπέφτει στην αυθεντία του Νόμου για να διασώσει το εξαϋλωμένο νεοαστικό άτομο της Μαζικής Δημοκρατίας).
Η «ΚΡΙΣΗ» των παραδοσιακών κοινωνικών πλαισίων (οικογένεια, σχολείο, εκκλησία, σχέσεις, φύλο…), αντανακλά την κατάρρευση του «παλιού κόσμου» της Βιομηχανίας, αλλά ταυτόχρονα γίνεται «βιομηχανία» ενός Χάους όπου μόνο το αυτοάγγιγμα δημιουργεί βεβαιότητα και επ’ αυτής ένα πυκνό πλέγμα φαντασιοπληξιών καθοριζόμενων από την τελειοποιημένη Εξουσία: Στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται το ξεπέρασμα της «ταξικότητας» και η «ίδρυση» ενός παροντοποιημένου μέλλοντος όπου η «κατάργηση των περιορισμών» εμπεδώνει την αυταπάτη της ελευθερίας και, συνεπώς, τη συναίνεση.
Ο Μετάνθρωπος είτε θα «αναφλέγεται» σαν Joker είτε θα ψηφίζει εντελώς «ανδραποδικά» είτε θα «ζει» μέσα στο εκάστοτε Θέαμα που θα σκηνοθετεί η όλο και πιο «ιερατειακού τύπου» Εξουσία. Όσο βλέπουμε την πραγματικότητα σαν «σεισμούς, μετασεισμούς, ταξικών σχέσεων» και σαν «οικονομικά μεγέθη» (π.χ. κρίσεις, τάση κέρδους, κ.λπ.), τόσο θα χάνουμε τη σχέση με το «δυνάμει επαναστατικό υποκείμενο» αλλά και με την «ποιότητα κ ένταση Ισχύος» των ελίτ. Ανθρωπινότητα, πολιτισμικότητα, κοινωνικότητα: Στο Είναι του παρόντος Κεφαλαίου ενοποιούνται βιωματικά σε μια Εφαρμοζόμενη Ουτοπία (μόνο η Επιστήμη / Τεχνολογία μπορεί να το κάνει αυτό) που με τρομακτικές ταχύτητες αντίληψης μετατοπίζεται, συγχωνευτικά, από το μερικό στο γενικό και από το καθέκαστο στο όλο.
Ποτέ η επαναστικότητα δεν καθορίστηκε από τα θέσφατα της θεωρίας, αλλά από τις επινοήσεις και τις πατέντες των Κυρίαρχων. Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα!
* Ο Νίκος Σταθόπουλος είναι φιλόλογος και συγγραφέας
