Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και το σημερινό μεγάλο ερώτημα
Του Γιώργου Παπαϊωάννου
Στις αναφορές στην εξέγερση του πολυτεχνείου ξεχνιέται συχνά κάτι σημαντικό. Η εξέγερση δεν ήρθε σε μια οποιαδήποτε στιγμή. Το στρατιωτικό καθεστώς είχε δρομολογήσει, σε συνεργασία με παράγοντες του παλιού πολιτικού κόσμου, τη δημιουργία μιας ψευδαίσθησης «πολιτικής ζωής» και τη μετάβαση από την ανοιχτή στρατιωτική δικτατορία σε μια νέα κατάσταση.
Από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1973 συμβαίνουν κάποια διαδοχικά γεγονότα. Ο Παπαδόπουλος καταργεί τη μοναρχία, ανακηρύσσει την Ελλάδα «προεδρική δημοκρατία» (πρόεδρος ο ίδιος) και κάνει δημοψήφισμα. Προχωράει σε αμνηστία και άρση έκτακτων μέτρων. Δίνεται εντολή στο Μαρκεζίνη και σχηματίζεται πολιτική κυβέρνηση με ορίζοντα «ελεύθερες εκλογές» το 1974.
Μαζί με τους πολιτικούς παράγοντες, πρωταγωνιστικό ρόλο για την αλλαγή φρουράς που μεθοδεύεται θα παίξει ο αστικός Τύπος της εποχής και κυρίως το συγκρότημα Λαμπράκη. Στο μεταξύ, οι ΗΠΑ βρίσκονται αντιμέτωπες με σοβαρά προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή, η κυριαρχία τους στην Ελλάδα είναι κρίσιμη και η σταθεροποίησή της περνάει μέσα από ελεγχόμενες πολιτικές μεταβολές.
Το «συμβάν» της εξέγερσης στις 17 Νοέμβρη του 1973 θα έρθει να ακυρώσει αυτούς τους σχεδιασμούς. Η «φιλελευθεροποίηση» αναβάλλεται, οι δικτάτορες διχάζονται, το στρατιωτικό καθεστώς χάνει τη δυνατότητα ελιγμών, οι δίαυλοι με τον παραδοσιακό πολιτικό κόσμο δυσκολεύουν.
Χωρίς το Πολυτεχνείο, η πολιτική ζωή θα ήταν πολύ διαφορετική μετά το 1974. Η ελεγχόμενη μετάβαση προς κάποια «δημοκρατία» θα γίνονταν μέσα από την –κρυφή ή φανερή- συνεργασία των πραξικοπηματιών με τους πολιτικούς και το νέο καθεστώς θα έμοιαζε περισσότερο με την προδικτατορική κατάσταση. Μέσα από ισορροπίες και ανταλλάγματα και κρατώντας το λαό από το λουρί, θα δρομολογούνταν οι όποιες αλλαγές. Τέτοιες «μεταβάσεις» έγιναν αλλού, για παράδειγμα στη Χιλή ή στην Τουρκία.
Το ριζοσπαστικό κύμα του 1973 θα ξαναφουντώσει μετά την εισβολή στην Κύπρο, τη μεταπολίτευση και τα χρόνια που ακολουθούν. Σε μεγάλο βαθμό είναι εκείνο που θα βάλει τη σφραγίδα του στα πολιτικά πράγματα. Οι ΗΠΑ υποχρεώνονται σε συμβιβασμούς με τους άλλους ισχυρούς, η χώρα προσωρινά βγαίνει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, κατακτώνται όχι αυτονόητες ελευθερίες και δικαιώματα, οι πολιτικές δυνάμεις αναγκάζονται να μετατοπιστούν προς τα «αριστερά». Χωρίς τελικά να διαταραχθεί η κυριαρχία στην ουσία της, αλλά αυτή δεν ήταν η μόνη δυνατή εξέλιξη.
Σήμερα, και πάλι διακυβεύεται ο πολιτικός έλεγχος της χώρας και η σταθεροποίηση της κυριαρχίας αυτών που την ασκούν. Για να το πετύχουν αυτό, χρειάζονται και τώρα μεταμφιέσεις και ελεγχόμενες μεταβάσεις. Οι ομοιότητες καμιά φορά είναι εντυπωσιακές. Το συγκρότημα Λαμπράκη, πάντα ευαίσθητο σε αυτά τα θέματα, ξεσπαθώνει απέναντι στην Τρόικα και ζητάει εναγωνίως κάποια νέα συστημική λύση. Παράλληλα, το έργο μπορεί να έχει ακόμα και μια νέα «επιστροφή Καραμανλή», έστω και από τη Ραφήνα αντί για το Παρίσι. Μέχρι και «νέο» Μαρκεζίνη είδαμε λίγο καιρό πριν να προσφέρεται σαν μια κάποια λύση…
«Έξι χρόνια αρκετά, δεν θα γίνουνε εφτά» έλεγε ένα σύνθημα του Πολυτεχνείου. Ένα άλλο σύνθημα («Η χούντα δεν τελείωσε το 73») έχει φωναχτεί, αλλά και λοιδορηθεί, μάλλον περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων. Το σημερινό ειδικό καθεστώς πώς και πότε θα τερματιστεί και σε τι θα δώσει τη θέση του; Αυτό είναι το σημερινό μεγάλο ερώτημα.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν «στο πρόγραμμα» αλλά ήρθε σαν αποτέλεσμα διεργασιών που συνέβαιναν, λιγότερο ή περισσότερο υπόκωφα, χρόνια πριν. Όσοι συμμετείχαν σε αυτήν θεωρήθηκαν από μη «ρεαλιστές» μέχρι προβοκάτορες γιατί αρνήθηκαν τις ομαλές εξελίξεις που οι «υπεύθυνοι παράγοντες» σχεδίαζαν.
Γιατί όσοι αγωνίζονται σήμερα αναφέρονται τόσο συχνά στο Πολυτεχνείο, όπως και στο ΕΑΜ; Αναζητούν παραλληλισμούς γιατί εκεί βρίσκουν στοιχεία που αισθάνονται ότι σήμερα λείπουν. Μόνο η εξεγερτική εισβολή του λαού στο προσκήνιο μπορεί να εγγυηθεί μια βαθιά και πραγματική αλλαγή αντί για μια ασταθή και προσωρινή εναλλαγή.
