του Κώστα Μελά*
Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, εκτιμάται ότι το 2021 θα είναι ένα δύσκολο και σκληρό έτος για την ελληνική οικονομία. Η εκτίμηση στηρίζεται πρωταρχικά στο ότι εξακολουθεί να υφίσταται η αβεβαιότητα σχετικά με τον ουσιαστικό περιορισμό της πανδημίας Covid-19. Ο έλεγχος της τελευταίας, παρά τα λαμβανόμενα μέτρα διοικητικού χαρακτήρα, εξακολουθεί να εξαπλώνεται χωρίς σταματημό, παρουσιάζοντας μάλιστα διάφορες μεταλλάξεις οι οποίες φαίνεται να προβληματίζουν σοβαρά τους επιστήμονες για τις πραγματικές επιπτώσεις του ιού στην υγεία των πολιτών.
Παράλληλα, οι όποιες προσδοκίες είχαν δημιουργηθεί για γρήγορη (μέχρι τον Ιούνιο) δημιουργία «ανοσίας της αγέλης» μέσω του μαζικού εμβολιασμού του πληθυσμού (απαιτείται ποσοστό πάνω από 60,0%), φαίνεται, με βάση όλες τις ενδείξεις, να μην επιτυγχάνεται. Μετατίθεται, ως στόχος, για το φθινόπωρο χωρίς και αυτό να θεωρείται σίγουρο, με δεδομένο τα γνωστά προβλήματα με τις εταιρείες παρασκευής των εμβολίων. Ήδη έχει ξεσπάσει σκληρή σύγκρουση μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της εταιρείας AstraZeneca λόγω της μικρότερης ποσότητας εμβολίων που προτίθεται να προμηθεύσει τις ευρωπαϊκές χώρες.
ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ στο μέτωπο της πανδημίας όχι μόνο δεν επιτρέπουν την άμβλυνση των αβεβαιοτήτων έτσι ώστε δειλά-δειλά να αρχίζει να αποκαθίσταται κάποια κανονικότητα στην οικονομική δραστηριότητα, αλλά αντιθέτως εξαναγκάζει την κυβέρνηση να εξετάσει την αναγκαστική επέκταση των μέτρων στήριξης κάτι που προφανώς αυξάνει τα δημοσιονομικά ελλείμματα ενώ συγχρόνως η πίεση που δέχεται η οικονομία –τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και ο προϋπολογισμός– γίνεται δυσβάσταχτη, δυσκολεύοντας περαιτέρω την προσπάθεια οικονομικής ανάκαμψης. Συνεπώς τα δημοσιονομικά στοιχεία που περιέχονται στον προϋπολογισμό του 2021 θα πρέπει να τύχουν αναθεώρησης. Τώρα σχετικά με τις εξελίξεις στο ΑΕΠ, οι πρώτες εκτιμήσεις του ΚΕΠΕ, για τον ρυθμό μεγέθυνσης το πρώτο εξάμηνο του 2021 δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές: «Για το πρώτο εξάμηνο του 2021, ο προβλεπόμενος ρυθμός μεταβολής διαμορφώνεται στο -3,7%, στη βάση των ποσοστιαίων εκτιμώμενων μεταβολών -10,4% και 3% για το πρώτο και δεύτερο τρίμηνο του 2021, αντίστοιχα. Η προβλεπόμενη πορεία του πραγματικού ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο του 2021 και, συνεπώς, οι συνολικές οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα, μπορεί να εξελιχθούν σύμφωνα με ένα λιγότερο ή περισσότερο ευνοϊκό σενάριο από το εκτιμώμενο, σε εξάρτηση από τις επιδράσεις μιας σειράς σημαντικών και δυναμικών παραγόντων, αρκετοί εκ των οποίων συνδέονται άμεσα με την εξέλιξη της πανδημίας». Τα νέα δεδομένα όπως αναφέρθηκαν παραπάνω μάλλον μας οδηγούν προς επιδείνωση των παραπάνω εκτιμήσεων και ως εκ τούτου σε πιθανή επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας. Εξάλλου η εκτίμηση της Τραπέζης της Ελλάδος για ετήσιο ρυθμό 4,2% το 2021 έχει γίνει με την προϋπόθεση ότι από την πρώτη μέρα του έτους θα υπάρχει πλήρης οικονομική δραστηριότητα, κάτι που προφανώς δεν μπορεί να ισχύσει με τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο ήδη να είναι ουσιαστικά χαμένοι.
Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας θα είναι της τάξεως του 4,3% στο βασικό σενάριο, ενώ σύμφωνα με το δυσμενές σενάριο η ανάπτυξη θα περιοριστεί στο 0,5-1% αν καθυστερήσει το άνοιγμα του τουρισμού. Οι βασικές προϋποθέσεις που τίθενται στα δύο σενάρια είναι οι ακόλουθες
Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ε.Ε. περιμένουν με αγωνία την πρώτη δόση από τα 750 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά είναι κοινό μυστικό ότι υπάρχουν εμπόδια που οφείλονται στην εμπεδωμένη διαφορετική αντίληψη για τις οικονομικές εξελίξεις που έχουν διαμορφώσει οι δύο άτυπες ομάδες χωρών: Οι λεγόμενες χώρες του Βορρά και του Νότου
Βασικό σενάριο (2021):
- Σταδιακή άρση μέτρων (μέχρι μέσα β΄ τριμήνου). Χωρίς νέα ισχυρή έξαρση πανδημίας, πιθανές πρόσκαιρες κλιμακώσεις.
- Αναστολή λειτουργίας Τουρισμού το α΄ τρίμηνο, εν μέρει το β΄ τρίμηνο.
- Έσοδα από διεθνείς τουριστικές υπηρεσίες: 45-50% του 2019, από 24% του 2019 πέρυσι
- Εισροές Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης στο β΄ εξάμηνο και επίτευξη-προσέγγιση στόχου (5,5 δισ. ευρώ)
- Ανάκαμψη Ευρωζώνης: 4,2%
Δυσμενές Σενάριο (2021):
- Διακύμανση πανδημίας στα τρέχοντα επίπεδα
- Ενδεχόμενη νέα ισχυρή έξαρση (πχ. άνοιξη, φθινόπωρο)
- Υλοποίηση πρόσθετων παρεμβάσεων στήριξης επιχειρήσεων-νοικοκυριών
- Έσοδα από διεθνείς τουριστικές υπηρεσίες: 35-40% του επιπέδου του 2019 (2020: 24%), λόγω εμβολιασμών
- Εισροές Ταμείου Ανάκαμψης χαμηλότερες του στόχου (3,5-4,0 δισ. ευρώ)
- Ανάκαμψη Ευρωζώνης: 3,0-3,5%
Οι πιθανότητες επίτευξης του βασικού σεναρίου, με τα σημερινά δεδομένα, είναι σαφώς πολύ μικρότερες από τις αντίστοιχες του δυσμενούς αν κανείς αξιολογήσει προσεκτικά τις προϋποθέσεις των δύο σεναρίων.
Εκτός όμως αυτού του είδους τα προβλήματα που είναι οι μακριές ουρές της πανδημικής κρίσης, τελευταία έχουν προκύψει και ανησυχίες για τη χρονική περίοδο εκταμίευσης της πρώτης δόσης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης που αναλογεί στη χώρα μας αλλά και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΛΟΓΙΚΟ, οι κυβερνήσεις των χωρών να περιμένουν με αγωνία την πρώτη δόση από το μερίδιο που τους αναλογεί από τα 750 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης, προκειμένου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν κάπως στα προβλήματα που έχει δημιουργήσει η πανδημία.
Μέχρι σήμερα, η εντύπωση που κυριαρχούσε ήταν πως η εκταμίευση θα άρχιζε κάποια στιγμή στις αρχές του καλοκαιριού, αφότου η Κομισιόν θα είχε δώσει το «πράσινο φως» στα σχέδια δράσης που θα είχαν καταθέσει τα κράτη-μέλη. Φαίνεται, όμως, πως αυτό δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο, καθώς υπάρχουν πολλά εμπόδια μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Δίνεται η εντύπωση πως τα εμπόδια είναι γραφειοκρατικού χαρακτήρα, λόγω της φύσης του ευρωπαϊκού μορφώματος, αλλά είναι κοινό μυστικό ότι αντανακλούν την εμπεδωμένη διαφορετική αντίληψη για τις οικονομικές εξελίξεις που έχουν διαμορφώσει οι δύο άτυπες ομάδες των χωρών που ενυπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Οι λεγόμενες χώρες του Βορρά και του Νότου.
Αυτό αποτυπώθηκε με απόλυτη σαφήνεια στον άτυπο διάλογο που διεξήχθη μέσα από τις σελίδες των Financial Times (26 Ιανουαρίου 2021) μεταξύ του προέδρου της γερμανικής βουλής, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και του Γάλλου υπουργού Οικονομικών, Μπρινόλε Μερ, που κατέστησαν σαφές ότι οι πολιτικές προτεραιότητες των δύο χωρών είναι διαφορετικές.
Ο Σόιμπλε, πρώτος κατηγόρησε τις κυβερνήσεις διαφόρων χωρών για αναποφασιστικότητα στην προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων οι οποίες αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη βοήθειας από το Ταμείο. Επίσης κατηγόρησε τους εμπλεκόμενους ότι δαπάνησαν πολύ χρόνο προκειμένου να συμφωνήσουν για το ύψος των πόρων του Ταμείου και την αναλογία στα κονδύλια, «χωρίς όμως να σκεφτούν επαρκώς τον τρόπο που θα δαπανηθούν».
Η απάντηση ήρθε από τον Γάλλο υπουργό των Οικονομικών: «Διαπιστώνω πως υπάρχουν εμπόδια και όλη η διαδικασία προχωρά πολύ αργά. Υπάρχει ανάγκη να επιταχύνουμε και, εάν θέλουμε να βγούμε από την οικονομική κρίση με τους καλύτερους δυνατούς όρους, τα ευρωπαϊκά κονδύλια πρέπει να φτάσουν το συντομότερο δυνατό… Δεν ξοδέψαμε όλο αυτό το πολιτικό κεφάλαιο για να δούμε το σχέδιό μας να καθυστερεί για τεχνοκρατικούς λόγους. Η σημερινή πραγματικότητα καθορίζεται από τρία πράγματα μοναδικά στην ιστορία: τα υψηλότερα επίπεδα χρέους, τα χαμηλότερα επίπεδα επιτοκίων και τη μεγαλύτερη ανάγκη επενδύσεων» τόνισε, υπονοώντας πως το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ πρέπει να αλλάξει ριζικά και όχι απλώς προσωρινά.
* Ο Κώστας Μελάς είναι οικονομολόγος και πανεπιστημιακός
