Διαφορετικές στρατηγικές στην παγκόσμια οικονομική σκακιέρα. Του Γιώργου Τσίπρα
Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία και Ν. Αφρική δεν βρίσκονται ανάμεσα στους συμμετέχοντες στις διαπραγματεύσεις σε ΤΡΡ (Υπερειρηνικός Συνεταιρισμός) και ΤΤΙΡ (Υπερατλαντικός Συνεταιρισμός Εμπορίου και Επενδύσεων). Το να υποστηρίξει κανείς πως οι δυο αυτές μεγα-συμφωνίες γίνονται με κύριο στρατηγικό στόχο την ανάσχεση των BRICS, θα αποτελούσε μια υπερ-απλούστευση. Το να υποστηρίξει κανείς, αντίθετα, πως στο στόχαστρο των εμπνευστών τους δεν βρίσκονται και οι BRICS ως καθοριστική «ανησυχία», θα ήταν μεγαλύτερο λάθος.
Κίνα και ΤΡΡ
Σύμφωνα με τη Νεοζηλανδή Jane Kelsey, που μελετά τη σχέση παγκοσμιοποίησης και νεοφιλελευθερισμού, «ο ανταγωνιστικός ιμπεριαλισμός αναφέρεται εκεί που το ελεύθερο εμπόριο υπάγεται στο στόχο της άσκησης επιρροής σε μια άλλη χώρα ή σε ολόκληρη περιοχή και της ανάσχεσης των αντίστοιχων προσπαθειών μιας άλλης δύναμης. Την περασμένη δεκαετία ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Ε.Ε. που διαγκωνίζονταν να εξασφαλίσουν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου σε στρατηγικές περιοχές. Σήμερα ο όρος ανταγωνιστικός ιμπεριαλισμός είναι πιο κατάλληλος για να περιγράψει την αυξανόμενη απόγνωση των ΗΠΑ να ουδετεροποιήσουν την άνοδο των BRICS. Η Κίνα προεξέχει ανάμεσά τους και, παρ’ ότι δεν συμμετέχει στην προτεινόμενη συμφωνία TPP για τον Ειρηνικό, στην πραγματικότητα αποτελεί τον ωσεί παρόντα ελέφαντα στο χώρο και τον απώτερο στόχο των πιο επιθετικών προτάσεων των ΗΠΑ».
Προτάσεις των ΗΠΑ για την TPP, όπως η αυστηρότερη προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, οι κυρώσεις σε «μη ανταγωνιστικές» κρατικές επιχειρήσεις, οι κανόνες που ακυρώνουν τους «αδικαιολόγητους και υπερβολικά επαχθείς» κανονισμούς, αποτελούν όρους που η Κίνα δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει. Το κατά πόσο αυτά αποτελούν στοιχεία περικύκλωσης της Κίνας ώστε να εξαναγκαστεί στο μέλλον να τα αποδεχτεί και εκείνη ή η TPP προορίζεται να περιορίσει τη στρατηγική επιρροή της Κίνας σε τρίτες χώρες, δεν είναι σαφές.
Πάντως, τον Φεβρουάριο 2012 ο Νεοζηλανδός υπουργός Εμπορίου Tim Groser προειδοποιούσε τις ΗΠΑ πως η χώρα του θα αποσυρόταν από τις διαπραγματεύσεις για την ΤΡΡ αν οι ΗΠΑ τη χρησιμοποιούσαν ως όχημα για την ανάσχεση της Κίνας.
Η φιλοσοφία των ΤΡΡ και ΤΤΙΡ για την περιφέρεια αποτελούν κλιμάκωση του Washington Consensus που εφάρμοζαν οι ΗΠΑ και οι ελεγχόμενοι από αυτήν διεθνείς οργανισμοί στις περιοχές αυτές. Αντίθετα, η Κίνα επεκτάθηκε με μια διαφορετική φιλοσοφία στις ίδιες περιοχές, χωρίς την απαίτηση πολιτικών προϋποθέσεων (νεοφιλελευθερισμός), ιδιαίτερα στην πιστωτική της πολιτική. Σε αυτό που φαίνεται τώρα ως πιθανότερη επιλογή απάντησης στην ΤΡΡ, δηλαδή τη διαμόρφωση μιας «αντιζώνης», οι διαφορές είναι προφανείς. Οι συνομιλίες που ξεκίνησαν τον περυσινό Νοέμβριο για τον Περιφερειακό Ενιαίο Οικονομικό Συνεταιρισμό (RCEP), φέρνουν μαζί την Κίνα και τις χώρες του ASEAN με τις Ινδία, Ν. Κορέα, Ιαπωνία, Αυστραλία και Ν. Ζηλανδία, συνολικά 16 χώρες, αλλά με τις ΗΠΑ εκτός. Ενώ οι ΗΠΑ στις ΤΡΡ και ΤΤΙΡ απορρίπτουν κάθε ιδιαίτερη μεταχείριση για τις πιο αδύναμες χώρες, ο RCEP προβλέπει «κατάλληλες μορφές ελαστικότητας που περιλαμβάνουν πρόβλεψη για ιδιαίτερη και διαφοροποιημένη μεταχείριση των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών».
Ευρώπη, ΤΤΙΡ και BRICS
Την περίοδο 2001-11 οι εξαγωγές της Ε.Ε. προς τις BRICS αυξήθηκαν από το 14% στο 30% των συνολικών εξαγωγών. Αντίθετα, προς τις ΗΠΑ έπεσαν από το 41% στο 26%. Όμως, η άλλη πλευρά είναι ότι οι εισαγωγές από BRICS σε Ε.Ε. αυξάνονται περισσότερο από τις εξαγωγές, από 25% στο 47% των συνολικών εισαγωγών της Ε.Ε. στην ίδια περίοδο. Σε μέσους ετήσιους ρυθμούς ως ποσοστό προς το σύνολο των ευρωπαϊκών εξαγωγών ή εισαγωγών αντίστοιχα, οι εξαγωγές προς τις BRICS αυξάνονται 1,5% ετησίως, προς τις ΗΠΑ πέφτουν 1,5%, ενώ οι εισαγωγές από BRICS αυξάνονται 2,2%. Παρ’ ότι η «γκρίνια» στην Ε.Ε. αφορά τις εισαγωγές κυρίως από Κίνα και την ισοτιμία του γουάν, το εμπορικό έλλειμμα με τις υπόλοιπες BRICS δεν ακολουθεί διαφορετική πορεία. Επίσης, οι άμεσες ξένες επενδύσεις ανάμεσα σε Ε.Ε. και ΗΠΑ είναι πολύ περισσότερες και πιο σημαίνουσες από τις επενδύσεις από και προς άλλα τρίτα μέρη.
Κατά συνέπεια, από την πλευρά της Ε.Ε. η ΤΤΙΡ αποτελεί ευκαιρία για τις ευρωπαϊκές πολυεθνικές και το μονοπωλιακό κεφάλαιο για οικονομίες κλίμακας και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού, όχι μόνο απέναντι στις BRICS, αλλά και μερικής σύμπραξης με τις ΗΠΑ στο μετριασμό -τουλάχιστον- της ανόδου των BRICS. Σύμφωνα με τη φετινή Human Development Report του ΟΗΕ, μέχρι το 2020 το συνδυασμένο ΑΕΠ της Κίνας, Ινδίας και Βραζιλίας θα ξεπερνά το συνδυασμένο ΑΕΠ των ΗΠΑ, Βρετανίας, Καναδά, Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας. Την ίδια στιγμή η περαιτέρω ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων χωρών των BRICS με την Ε.Ε. ή χώρες της δείχνει αναπόδραστη, έτσι που η «διαπίδυση» της Ε.Ε. ή μέρους της προς τις BRICS απειλεί τον ευρωατλαντικό άξονα πολύ περισσότερο στο βαθμό που η ίδια η Ε.Ε. δεν είναι ενιαία.
Στην απέναντι όχθη, λίγο πριν από την πέμπτη σύνοδο των BRICS, τον περασμένο Μάρτιο, Κινέζοι ειδικοί καλούσαν τους ηγέτες τους να προτείνουν μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου ανάμεσα στις BRICS, που σήμερα έχουν ελάχιστο οικονομικό συντονισμό…
