«Φίλε μου, όταν ένας άνθρωπος ζει, δεν βλέπει τον εαυτό του. Δοκιμάστε λοιπόν να του τον δείξετε, την ώρα που ζει και βασανίζεται απ’ τα πάθη του, βάζοντας μπροστά του έναν καθρέφτη: ή θα μείνει κατάπληκτος βλέποντας τον εαυτό του, ή θα στρέψει αλλού τα μάτια για να μην τον βλέπει, ή θα φτύσει αγανακτισμένος την εικόνα του ή θα δώσει θυμωμένος μια γροθιά για να τη σπάσει. Κι αν έκλαψε, δεν μπορεί πια να κλάψει. Κι αν γελούσε δεν μπορεί πια να γελάσει. Με δυο λόγια γίνεται οπωσδήποτε κάποια ζημιά. Αυτή η ζημιά είναι το θέατρο μου» (Λουίτζι Πιραντέλο)
Διαβάζοντας το συναρπαστικό βιβλίο του Αντρέα Καμιλέρι για τον Λουίτζι Πιραντέλο (Μεταίχμιο 2002), όχι μόνο ταξίδεψα σε μια ξεχωριστή ζωή και τις πηγές ενός έργου που –χωρίς υπερβολή– μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως μοναδικό, αλλά παρακινήθηκα να μπω ξανά στον κόσμο του μεγάλου Ιταλού δραματουργού, ο οποίος -παρεμπιπτόντως θεωρούσε πως έχει ελληνικές ρίζες: Το επίθετό του, σύμφωνα με τον ίδιο προερχόταν από το ελληνικό «Πυράγγελος».
Γεννήθηκε, όπως έμαθε όλος ο κόσμος χάρη τους Ταβιάνι, στο «Κάος». Έναν τόπο ανάμεσα στο Πόρτο Εμπέντοκλε και στο Αγκριτζέντο στη Σικελία. Ο Καμιλέρι, είναι όχι απλώς συντοπίτης, αλλά συγχωριανός του Πιραντέλο, με πολλά κοινά στοιχεία στις ρίζες τους. Δεν είναι τυχαίο ότι καταφέρνει να αναπαραστήσει τόσο ζωντανά τις σικελικές καταβολές του μεγάλου συμπατριώτη του.
Παράλληλα με τη βιογραφία διάβαζα διηγήματα του Πιραντέλο από την έκδοση του Γκόνη (1962) και κάποια θεατρικά έργα από τις ίδιες εκδόσεις σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη, Γεωργίου Ρούσσου και Λάμπη Μυριβήλη.
Σελίδα τη σελίδα, ήθελα να αναζητήσω κι άλλες πληροφορίες, ήταν σα να με παρακινούσε ο δημιουργός του Μονταλμπάνο για να ανακαλύψω το νήμα της ιστορίας. Να λύσω το μυστήριο της δημιουργίας.
Στον πυρήνα της λογικής του Καμιλέρι στην προσέγγιση του χαρακτήρα του Πιραντέλο δεσπόζει η ιστορία του «νεραϊδόπεδου» (La favola del figlio cambiato), του ήρωα ενός λαϊκού παραμυθιού που επηρέασε όσο λίγοι τη ζωή τους και πέρασε και στο έργο του, μέσα από το ομώνυμο έργο -όπερα, αλλά και ως επεισόδιο στο τελευταίο (ανολοκλήρωτο) θεατρικό του έργο «Οι γίγαντες του βουνού».
Στο παραμύθι –γνωστό σε όλη τη Μεσόγειο– μια μητέρα με δύσμορφο παιδί θεωρεί πως δεν είναι ο αληθινός της γιος, αλλά κάποιος άλλος που τον αντικαταστήσανε όταν ήταν μωρό. «Κάποιος άλλος» νιώθει για την οικογένειά του κι ο Πιραντέλο.
Κι από την άλλη, όπως γράφει στο «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα»:
«Αυτό είναι και το αληθινό μου δράμα: η πεποίθηση που έχω —η πεποίθηση που όλοι έχουμε— πως είμαι Ένας. Μονάδα! Πράμα που δεν είν’ αλήθεια. Γιατί καθένας μας είναι πολλοί μαζί και όλοι αυτοί ζούνε μέσα μας. Και είμαστε ένας μ’ αυτόν και ένας τελείως διαφορετικός με τον άλλον. Όμως έχουμε πάντα την ψευδαίσθηση πως είμαστε ένας και ο ίδιος για όλους, αυτός ο ένας που ευθύνεται για όλες τις πράξεις μας. Μεγάλη πλάνη αυτό!»
Το απόσπασμα αυτό έχει απασχολήσει ιδιαιτέρως την κριτική από κάθε άποψη…
Κι από εκεί, βρέθηκα κι εγώ να ανοίγω το «Λογοτεχνία και εθνική ζωή» του Αντόνιο Γκράμσι (Στοχαστής 1981, μετάφραση Χρήστος Μαστραντώνης), όπου υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα τοποθέτηση για το έργο του Πιραντέλο.
Γράφει, ανάμεσα σε άλλα: «… ο Πιραντέλο είναι κριτικά ένας «επαρχιώτης» Σικελός, που έχει αποκτήσει ορισμένα εθνικά χαρακτηριστικά και ορισμένα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά που αισθάνεται όμως ο ίδιος μέσα του αυτά τα τρία στοιχεία πολιτισμού σαν παρατιθέμενα και αντιφατικά. Απ’ αυτήν την εμπειρία γεννήθηκε σ’ αυτόν η στάση να παρατηρεί τις αντιφάσεις στις προσωπικότητες των άλλων και αμέσως μετά να θεωρεί το δράμα αυτών των αντιθέσεων…».
Και ο Γκράμσι συνεχίζει αναφέροντας ότι «δεν υπάρχει ακόμα μια εθνικοπολιτιστική ενότητα στον ιταλικό λαό»…
Η μια ανάγνωση γεννά την άλλη και ο Λουκάς Αξελός με το «Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι» (Στοχαστής 2012) μας δίνει μέσα σε λίγες σελίδες ένα πολύ ενδιαφέρον εργαλείο εξερεύνησης στο κεφάλαιο για το Risogirmento (Ιταλική ενοποίηση) που εξηγεί πολλά για τις διαφορές Βορρά/Νότου, που ακόμη και σήμερα ισχύουν σε μεγάλο βαθμό.
Όλα αυτά είναι μόνο μια διάσταση του έργου, που χάρη στην πανδημία ανακαλύπτω ξανά. Θα μπορούσε κανείς να γράψει σελίδες επί σελίδων. Το βασικότερο όμως είναι να απολαύσει το ίδιο το έργο.
Μπορείτε να δείτε/ακούσετε στο διαδίκτυο
«Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα» (σκηνοθεσία Stacy Keach- Hollywood Theater), www.youtube.com/watch?v=7W31fFHS9Og
«Έτσι είναι …αν έτσι νομίζετε» (Θέατρο της Δευτέρας), www.youtube.com/watch?v=mhxjJbDr5OI
«Η ηδονή της τιμιότητας» (Ραδιοφωνικό Θέατρο), www.youtube.com/watch?v=seMdG13_7-k
Κι εδώ ένας ιστότοπος με απίστευτο υλικό: www.pirandelloweb.com
