Μεταρρύθμιση με τους όρους του κόσμου της εργασίας
Της Βάσως Πορταρίτου*
Συμπληρώθηκαν σχεδόν 85 χρόνια από την ίδρυση και λειτουργία του δημόσιου Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης – ΣΚΑ, χάρη στους διαρκείς και πολλές φορές αιματηρούς αγώνες του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Το δημόσιο σύστημα αποδείχθηκε ο μεγαλύτερος μοχλός αναδιανομής εισοδήματος, αφού οι κοινωνικές μεταβιβάσεις του μείωναν διαχρονικά για 8-10 μονάδες το ποσοστό αυτών που ζουν στο όριο της φτώχειας και ειδικά σήμερα αυτός ο βαριά συκοφαντημένος θεσμός στηρίζει οικονομικά το 1 στα 2 νοικοκυριά της χώρας του success story!
Δυστυχώς, όμως, από τη δεκαετία του 1990 ξεκινά μια στοχευμένη επίθεση στο ΣΚΑ, όπου μια σειρά αντιμεταρρυθμιστικών νόμων στοχεύουν στην υποβάθμιση του σε συγχρονισμό με την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Όλοι οι νόμοι της Ν.Δ. (ν.1902/90,2084/92,3655/08) αλλά και του ΠΑΣΟΚ (3029/02) κινούνται στην ίδια νεοφιλελεύθερη λογική του περιορισμού των ασφαλιστικών παροχών με άμεσα θύματα τους νέους εργαζόμενους και τις γυναίκες. Παρά τις υποτιθέμενες, λοιπόν, μεταρρυθμίσεις το ΣΚΑ παραμένει κατακερματισμένο, βαθιά αναποτελεσματικό, πελατειακό και με σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Παρ’ όλα αυτά, το ΣΚΑ πριν από το Μνημόνιο, είναι σε κρίσιμη μεν κατάσταση αλλά διαχειρίσιμη.
Ασφαλιστικός τρόμος
Από το 2010, όμως, ζούμε ως ασφαλισμένοι, ως συνταξιούχοι τον απόλυτο ασφαλιστικό τρόμο, αφού οι μνημονιακές πολιτικές και οι σε εκτέλεσή τους μνημονιακοί νόμοι είναι πολλοί, είναι εξαιρετικά πιο βίαιοι στις περικοπές και θίγουν πλέον μόνιμα όλους τους ασφαλισμένους. Τα βασικά χαρακτηριστικά του μνημονιακού μοντέλου Κοινωνικής Ασφάλισης – ΚΑ είναι, σε γενικές γραμμές, τα παρακάτω:
– Μερική κατάργηση του δημόσιου χαρακτήρα της ΚΑ με περιορισμό της εγγύησης του κράτους στην καταβολή μέρους της κύριας σύνταξης ύψους 360 ευρώ το δε υπόλοιπο -αναλογική- θα καταβάλλεται μόνο εφόσον το επιτρέπουν τα οικονομικά των Ταμείων.
– Αλλαγή του χαρακτήρα της επικουρικής από αναδιανεμητικό σε ατομικό με την καθιέρωση της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος που οδηγεί σε διαρκείς μειώσεις τις καταβαλλόμενες παρούσες επικουρικές αλλά και την καθιέρωση ατομικών, πλέον, ασφαλιστικών λογαριασμών για τον υπολογισμό των νέων επικουρικών που χωρίς καθόλου κρατική χρηματοδότηση θα οδηγήσουν τις συντάξεις στην τελική κατάργησή τους ανοίγοντας την αγορά για την κερδοσκοπική ιδιωτική ασφάλιση.
– Αλλάζουν, ραγδαία, όλες οι ουσιαστικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης δομώντας με αυτόν τον τρόπο ένα συνταξιοδοτικό που με την παρούσα διάρθρωση της αγοράς εργασίας να μην μπορεί σχεδόν ποτέ και κανείς να πάρει πλήρη σύνταξη, αφού είναι εξαιρετικά δύσκολο να διασφαλίσει πλήρη 40 έτη ασφάλισης σε μια χώρα με χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και υψηλή ανεργία.
Θανατηφόρες παρεμβάσεις
Βέβαια, διάφοροι καλοί άνθρωποι ίσως θα πουν ότι τουλάχιστον με αυτές τις μεγάλες θυσίες διασώσαμε το ΣΚΑ. Η αλήθεια, δυστυχώς, είναι ότι οι αλλεπάλληλες και θανατερές αυτές παρεμβάσεις δεν ωφέλησαν ούτε για λίγο το ΣΚΑ, αφού απαξιώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, δημιουργώντας ισχυρά κίνητρα εισφοροδιαφυγής και δημιουργούν κλίμα ασφαλιστικού πανικού αυξάνοντας τον αριθμό των αιτήσεων συνταξιοδότησης από τις 150.000 περίπου το 2009 στις 240.000, ετησίως, τα τελευταία 3-4 χρόνια, επιδεινώνοντας ραγδαία τα προβλήματα ρευστότητας. Και δεν είναι μόνο αυτό. Εκτιμάται ότι οι συνολικές απώλειες που καταγράφουν τα Ταμεία την περίοδο εφαρμογής των Μνημονίων 2010-2014 φθάνει τα 65-70 δισ. ευρώ. Τα αίτια αυτού του οικονομικού ολέθρου είναι το κούρεμα των αποθεματικών, η εισφοροδιαφυγή αφού ο ένας στους τρεις είναι παντελώς η μερικώς ανασφάλιστος, η εκρηκτική αύξηση της ανεργίας κατά 17 μονάδες, η μεγάλη μείωση των μισθών και ημερομισθίων, η μείωση της κρατικής επιχορήγησης, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών που στερεί μόνο από το ΙΚΑ ετησίως 850 εκ. όσο και το κόστος χορήγησης του Δώρου Χριστουγέννων στους συνταξιούχους κάτω των 700 ευρώ κ.λπ.
Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι εξαιρετικά πιεστική η με προοδευτικό πρόσημο άμεση δομική μεταρρύθμιση του ΣΚΑ. Η κρίση του ασφαλιστικού είναι μέρος της οικονομικής κρίσης και αντίστροφα η υπέρβαση της οικονομικής κρίσης προϋποθέτει τη ριζική αντιμετώπιση των διαχρονικών και οξυμένων προβλημάτων της κοινωνικής ασφάλισης.
Είναι κρίσιμο πάντως να επισημανθεί ότι η προσπάθεια για μια αριστερή μεταρρύθμιση του ΣΚΑ επιβάλλεται να γίνει με τους όρους του κόσμου της εργασίας δηλαδή με αναβαθμισμένα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα γιατί δεν νοείται οικονομική ανάπτυξη και ισχυρό και βιώσιμο ΣΚΑ με μαζικού τύπου ανεργία, με εργαζόμενους στα όρια της φτώχειας που έφθασαν να ονομάζονται ωφελούμενοι ή σε καθεστώς ενοικιαζόμενων εργολαβικών δουλοπάροικων και με αποδοχές ως ελάχιστα εγγυημένο εισόδημα.
* Η Βάσω Πορταρίτου είναι Οικονομολόγος, τ. διευθύντρια ΙΚΑ
Κοινωνικά ισχυρό και ασφαλιστικά βιώσιμο
Τι σημαίνει, όμως, μεταρρύθμιση με προοδευτικό πρόσημο; Σημαίνει ότι τα χαρακτηριστικά του μοντέλου κοινωνικής ασφάλισης που διεκδικούμε είναι ένα δημόσιο, καθολικό, αλληλέγγυο και αναδιανεμητικό σύστημα που θα είναι κοινωνικά ισχυρό και ασφαλιστικά βιώσιμο θα χειραφετεί τον κόσμο της εργασίας και δεν θα τον εγκλωβίζει στην επιβίωση μόνο με όρους αγοράς.
Ποιος πρέπει να είναι ο τύπος οργάνωσης και λειτουργίας του; Η πολλών ταχυτήτων πολυδιασπασμένη οργάνωση του ΣΚΑ σε πολλά ταμεία και ασφαλιστικά καθεστώτα είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής που θέλει και τους εργαζόμενους πολυδιασπασμένους και μάλιστα σε κλίμα κοινωνικού αυτοματισμού να υπερασπισθούν τα δικαιώματα τους. Συνεπώς, η ανάγκη για ενιαία δράση των εργαζομένων και των συνταξιούχων επιβάλλει την δημιουργία 3 ενοποιημένων ταμείων στη βάση της συνάφειας της εργασιακής σχέσης δηλαδή ενός ενιαίου ταμείου για όλους τους μισθωτούς, ενός για τους ελεύθερους επαγγελματίες και ενός για τους αγρότες.
Ποιες είναι οι βασικές πηγές χρηματοδότησης του ΣΚΑ; Το ΣΚΑ στηρίζεται στην τριμερή χρηματοδότηση (κράτος, εργοδότες, ασφαλισμένοι). Σήμερα, βέβαια, έχουμε μία απόλυτη ανατροπή η τριμερής έχει γίνει διμερής, αφού το 55% των συνταξιοδοτικών δαπανών καταβάλλεται από το Δημόσιο (1,27 από 2,3 δισ. ευρώ μηνιαίως) και από το υπόλοιπο το μεγαλύτερο μέρος έχει μετακυλισθεί στους ώμους των εργαζομένων και των συνταξιούχων οι δε εργοδότες σωρεύουν κυρίως χρέη. Για την τακτική, λοιπόν, χρηματοδότηση του κλάδου κύριας σύνταξης και υγείας επιβάλλεται η τριμερής χρηματοδότηση του ταμείου των μισθωτών και η διμερής για το ταμείο των αυτοαπασχολουμένων, για δε την επικουρική και την εφάπαξ ασφάλιση θα ισχύσει η διμερής εργ/τη και ασφαλισμένου και σε όλες τις περιπτώσεις οι εισφορές θα υπολογίζονται στο σύνολο των αποδοχών. Στις παρούσες, όμως, οικονομικές συνθήκες είναι επιτακτική ανάγκη η δημόσια ΚΑ να στηριχθεί και σε νέους συμπληρωματικούς πόρους για να καλυφθούν τα προβλήματα ρευστότητας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και σταδιακά να αποκατασταθούν οι απώλειες των λεηλατημένων αποθεματικών. Στο πλαίσιο αυτό έχει προταθεί η εφαρμογή κοινωνικής ρήτρας στα δημόσια έργα, στη δημόσια ακίνητη περιουσία, στις συναλλαγές των πιστωτικών ιδρυμάτων, στις χρηματιστηριακές συναλλαγές, στις δαπάνες συμμετοχής στα τυχερά παιχνίδια, λαχεία κ.λπ. στα διάφορα φορολογικά πρόστιμα και στα κέρδη των ασφαλιστικών εταιριών που κερδοφορούν σε βάρος του ΣΚΑ. Τέλος, επειδή δεν υπάρχουν μόνο οι παρούσες αλλά και οι μελλοντικές οικονομικές ανάγκες του ΣΚΑ προτείνεται η δημιουργία του Ταμείου Εθνικού Πλούτου και Κοινωνικής Ασφάλισης στο οποίο μπορούν να μεταφερθούν τα δικαιώματα του φυσικού και ορυκτού πλούτου της χώρας, καθώς και όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία του κράτους και το οποίο θα λογοδοτεί στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
