Οι ταινίες της Disney. Όλοι σίγουρα κάπου, κάτι από αυτές έχετε δει. Μπορεί, μάλιστα, να ξέρετε και κάποια από τα τραγούδια που σας άρεσαν απ’ έξω και να λατρεύατε τον αγαπημένο σας ήρωα. Ρίχνοντας μια ματιά σε μερικά από αυτά, ως, μεγάλοι μπορεί να παρατηρήσετε πράγματα όχι και τόσο διασκεδαστικά, ίσως μάλιστα και τρομακτικά. Έχετε σκεφτεί ποια είναι τα πρότυπα που παρουσιάζονται στα παιδιά;
Ας ξεκινήσουμε από την Άριελ, τη μικρή γοργόνα. Τι κάνει, λοιπόν, η Άριελ; Προσφέρει την ωραία της φωνή (δηλαδή τον εσωτερικό της κόσμο, τον εαυτό της) σε αντάλλαγμα για πόδια, (δηλαδή την εξωτερική της εμφάνιση) για να συναντήσει τον αγαπημένο της. Βουβή και άβουλη, αλλά όμορφη και άνθρωπος (κάτι που δεν είναι πραγματικά) κοιτάει τρυφερά τον καλό της, ενώ ο κάβουρας Σεμπάστιαν κι όλα τα ψάρια της θάλασσας τραγουδάνε «Φίλα το κορίτσι!». Η γυναίκα, ένα αντικείμενο ευχαρίστησης για τον άντρα.
Έπειτα, θα μπορούσαμε να πάρουμε τη Σταχτοπούτα, τη Χιονάτη ή και την Πεντάμορφη. Τις φτωχιές και ανυπεράσπιστες αλλά όμορφες και καλές κοπέλες που ζουν στην εξαθλίωση, βασανιζόμενες από κακές μητριές ή κακές μάγισσες, έρχεται να τις σώσει ο ευγενικός και όμορφος πρίγκιπας που τις αποκαθιστά, τους προσφέρει σιγουριά και ασφάλεια αλλά, κυρίως, παλάτια και πλούτη και άρα (υποτίθεται) ευτυχία. Το μήνυμα: Κορίτσια (και αγόρια βέβαια) πρέπει να παντρευτείτε (αφού όλες οι ταινίες εκεί καταλήγουν, αυτός είναι ο σκοπός). Δεν μπορείτε να καταφέρετε τίποτα χωρίς έναν άντρα δίπλα σας και, φυσικά, τα λεφτά φέρνουν την ευτυχία!
Ο Ηρακλής; Η αποθέωση των χρημάτων, της δόξας και της φήμης. Στον Ηρακλή θα δείτε να «βρέχει» χρυσά νομίσματα γι αυτόν και να αποθεώνουν τη μυϊκή του δύναμη και τα ηρωικά του κατορθώματα σαν ροκ σταρ. Ο ήρωας εδώ από ένας συνηθισμένος άσημος άνθρωπος, δηλαδή ένα τίποτα για την Disney, γίνεται αστέρι κερδίζοντας δόξα, γυναίκες και πλούτη(θυμηθείτε το τραγούδι «Zero to Hero», «A star is born»). Εντάξει, μετά κάπου χώνουν και την «πραγματική αγάπη» κ.λπ. κ.λπ. και ότι δεν τον νοιάζουν ουσιαστικά όλα τα άλλα. Στο τέλος. Βέβαια. του ταπεινού Ηρακλή δεν του πέφτει καθόλου άσχημα που γίνεται και θεός (δηλαδή και θέση ισχύος).
Στη Μουλάν, οι στρατιώτες που πάνε στον πόλεμο ονειρεύονται πως θέλουν τις γυναίκες τους: Ο ένας τη θέλει πανέμορφη, ο άλλος να τον θαυμάζει για τα κατορθώματά του στη μάχη και ο τρίτος και τελευταίος «δεν θέλω ούτε να ‘ναι όμορφη, ούτε να με θαυμάζει για τα κατορθώματά μου στη μάχη» , εκεί σκέφτεσαι ότι κάτι είναι κι αυτό, αλλά αμέσως μετά προσθέτει: «αυτό που θέλω από μια γυναίκα είναι να μαγειρεύει καλά»! Στην κουζίνα, με άλλα λόγια. Ωραία κλιμάκωση. Η Μουλάν, ωστόσο, θα μπορούσε να πει κανείς πως πάει κόντρα στα στερεότυπα, καθώς μεταμφιέζεται σε άντρα και μπαίνει κρυφά στο στρατό. Αφού έχει κάνει φοβερά και αξιοθαύμαστα πράματα στο πόλεμο και μάλιστα σώζει την πατρίδα της από τους Ούνους, η καλή της γιαγιά της ακυρώνει όλη την προσπάθεια λέγοντας «….καλύτερα να μου έφερνες γαμπρό, παρά να τα έκανες όλα αυτά»! Στο τέλος, βέβαια, παντρεύεται κι αυτή.
Τα μικρά αγόρια βλέπουν τον Ηρακλή και τον Γκαστόν από την Πεντάμορφη και το Τέρας να είναι εξαιρετικά μυώδεις και η φυσική τους αυτή δύναμη να είναι αντικείμενο θαυμασμού και επιτυχίας. Ο Αλαντίν, ένα χαμίνι, υποκρίνεται τον πλούσιο πρίγκιπα για να κερδίσει την καλή του. Τα παραδείγματα είναι χιλιάδες και μπορείτε να τα αναζητήσετε στο Youtube σχετικά βίντεο όπως «Sexism, Strength and Dominance: Masculinity in Disney Films», «Disney and how they portray racism through sound».
Το συμπέρασμα: Βλέπουμε, λοιπόν, στη Disney, εκτός από τον εξόφθαλμο σεξισμό, μια άκρως υλιστική και επιφανειακή νοοτροπία. Οι ήρωες ονειρεύονται να παντρευτούν, να γίνουν διάσημοι και πλούσιοι, απαρνούμενοι τους εαυτούς τους επιδιώκουν να γίνουν βασιλιάδες, πρίγκιπες και πριγκίπισσες, θεοί και ημίθεοι. Ο σκοπός όλων, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, άμεσα ή έμμεσα καταλήγουν εκεί, στα υλικά αγαθά, την κτήση, τη δόξα, τη θέση ισχύος και εξουσίας.
«Ναι παιδιά», μας προτρέπει γλυκά η Disney «αυτή είναι η ευτυχία, δεν βλέπετε;».
Θα μου πείτε: «Όμως, οι ήρωες είναι καλοί, δεν είναι ο πλούτος και το χρήμα αυτοσκοπός κ.λπ». Προφανώς. Αυτά που περιγράφω δεν γίνονται μπροστά στα μάτια μας, τότε δεν θα υπήρχε παραμύθι. Συγκαλύπτονται όμορφα με έναν αγνό και γεμάτο ευγενικά αισθήματα χαρακτήρα, ωραία τραγουδάκια, ζωηρά χρώματα δράση και φαντασία.
Αλλά, ας δούμε μια στιγμή πίσω από αυτά. Ας ρίξουμε μια καλύτερη ματιά στους συμβολισμούς και τα μηνύματα που έρχονται να φωλιάσουν στο ασυνείδητο μας και ας προσπαθήσουμε να δεχτούμε (αναφέρομαι στους δύσπιστους και επιφυλακτικούς) πως ίσως υπάρχει κάτι ακόμα πίσω από το παραμύθι. (Γι’ αυτό δεν λέγεται, εξάλλου, παραμύθι;)
Δανάη Θεοδωράκη
https://danaetheodoraki.blogspot.com
