Ακολουθώντας την προτροπή του μεγάλου ποιητή Διονύση Σολωμού, να έχουμε ανοιχτά και άγρυπνα τα μάτια της ψυχής (και του μυαλού μας), στο σημερινό σημείωμα θα θίξω δύο ζητήματα. Δύο θέματα σε ένα σημείωμα. Μοιάζει ανορθόδοξος τρόπος, αλλά ίσως έχει μια βάση. Διότι υπάρχουν κι άλλες σημαντικές περιοχές γεγονότων που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας αν θέλουμε να απαντήσουμε θετικά στην αντιμετώπιση του κεντρικού ζητήματος για το οποίο οφείλουμε να έχουμε έναν λόγο και να δράσουμε: δηλαδή του υπαρξιακού προβλήματος της Ελλάδας σε πολύ δύσκολες συνθήκες και όρους. Ίσως αυτή η ανορθόδοξη μέθοδος να τροφοδοτήσει λίγο συνολικότερα τον προβληματισμό μας. Αρχίζω από έναν «εξωτερικό» παράγοντα.
Η αλλαγή έδρας της παγκοσμιοποίησης, από ΗΠΑ σε Ευρώπη
Η παγκοσμιοποίηση που οικοδομήθηκε για 3-4 δεκαετίες:
- δημιούργησε ένα οικονομικό (κι όχι μόνο) πλέγμα στις περισσότερες μεριές του πλανήτη,
- έδωσε ζωή σε αλυσίδες τροφοδοσίας, εμπορίου και αξιοποίησης,
- είχε σαν ατμομηχανή τη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας σε βασικά κέντρα, και τη μεταφορά (νομαδισμό) παραγωγικών τμημάτων του κεφαλαίου στην περιφέρεια (προς Ανατολάς), και τέλος
- δημιούργησε μια τεράστια δυσαρέσκεια με την εκτίναξη όλων των ανισοτήτων και τη διάλυση μορφών κοινωνιών, χωρών κ.λπ.
Τελευταίο στάδιο αυτής της επέλασης ήταν η επιλογή του πολέμου, ώστε να μπει ένα φρένο στην άνοδο άλλων κέντρων, πιο συγκεκριμένα της Κίνας και της Ρωσίας. Όλα αυτά δεν μπόρεσαν να παρεμποδίσουν την τεράστια αποδρομή της Δύσης και την εμφάνιση μιας εσωτερικής κρίσης στρατηγικού προσανατολισμού («ενδόρρηξη») στην καρδιά των επιτελείων και κέντρων του σύγχρονου καπιταλισμού. Η ενδόρρηξη αυτή παίρνει τεράστιες διαστάσεις, και το ωστικό κύμα Τραμπ εκφράζει με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο μια ανατροπή ενός εσωτερικού συσχετισμού – παράλληλα όμως και μια θανάσιμη διαπάλη ανάμεσα σε διαφορετικές στρατηγικές ως προς την αντιμετώπιση της βαθιάς κρίσης της Δύσης. Αυτό ακριβώς ζούμε σήμερα, σαν κύρια μορφή των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων ανάμεσα σε ισχυρότατα κέντρα. Πρόκειται, όπως είπαμε, για θανάσιμη διαπάλη. Ο Τραμπ (και πίσω του ένα ισχυρό υπό διαμόρφωση κέντρο) έχει μια άλλη στρατηγική, εν μέρει αναδίπλωσης και μέσω αυτής μιας ισχυροποίησης των ΗΠΑ, σαρώνοντας όλα τα κέντρα ισχύος της παγκοσμιοποίησης όπως τη γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Στην παρούσα φάση, μετά το πρώτο σοκ της ευρείας εκλογικής επικράτησης του Τραμπ, οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης δεν καταθέτουν τα όπλα. Αναδιοργανώνονται. Ο Τραμπ με τη σειρά του προσπαθεί με σαρωτικό ρυθμό να κυριαρχήσει εντός των ΗΠΑ, και να κυνηγήσει όλο το πολιτικό προσωπικό της παγκοσμιοποίησης ώστε να μην ανασυνταχθεί γρήγορα. Γνωρίζει ότι έγινε μια μετακόμιση της έδρας της παγκοσμιοποίησης από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη. Τώρα η Ευρώπη (πλην εξαιρέσεων), και εν μέσω τεράστιας πολιτικής κρίσης και ακυβερνησίας σε πολλές χώρες της, αναλαμβάνει «τα ηνία» της παγκοσμιοποίησης, με πρώτο δείγμα την εναντίωση στις κινήσεις Τραμπ για το Ουκρανικό.
Γι’ αυτό η έδρα και του κόμματος του πολέμου βρίσκεται στην Ευρώπη, χωρίς αμερικάνικη συμμετοχή πλέον. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις νομίζουν ότι μπορούν να συνεχίσουν το ράλι πολέμου και στρατιωτικοποίησης, και χρησιμοποιούν αυτόν τον μοχλό σαν «ταμπούρι» ανάσχεσης και ματαίωσης της στρατηγικής Τραμπ. Αδιαφορούν για τις συνέπειες αυτής της επιλογής, και στην ουσία ενδιαφέρονται για τις δομές και τη συνέχεια της παγκοσμιοποίησης και του «ζωτικού χώρου» όπως τον είχαν περιγράψει, με μια επέλαση προς ανατολάς και ιδιαίτερα ενάντια στη Ρωσία.
Στου κουφού την πόρτα…
Έτσι πέφτουν στο κενό μια σειρά από προτροπές του Τζέφρι Ντ. Σακς, διάσημου οικονομολόγου και ειδικού συμβούλου πολλών κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών. Μιλώντας στο Ευρωκοινοβούλιο στις 19/2 με θέμα «Η γεωπολιτική της ειρήνης», ο Σακς έκανε κάποιες σαφείς υποδείξεις για την Ευρώπη απαντώντας σε ερωτήσεις του κοινού. Παραθέτω ορισμένες:
- Θα πρέπει η Ευρώπη να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες;
Δεν θα ήμουν αντίθετος σε μια προσέγγιση που θα προέβλεπε ότι η Ευρώπη θα δαπανήσει από το 2 έως το 3% του ΑΕΠ για μια ενοποιημένη ευρωπαϊκή δομή ασφάλειας, και θα επενδύσει στην ευρωπαϊκή τεχνολογία, χωρίς οι ΗΠΑ να επιβάλλουν τη χρήση της δικής τους τεχνολογίας. Αν ήμουν στη θέση σας, δεν θα παρέδιδα όλη την ασφάλεια και την τεχνολογία στις ΗΠΑ. Θα πρότεινα να έχετε το δικό σας πλαίσιο ασφάλειας, ώστε να έχετε και μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Ο υπουργός Εξωτερικών μας, Μάρκο Ρούμπιο, πρόσφατα ακύρωσε το ταξίδι του στη Νότια Αφρική, διότι η ισότητα και η βιωσιμότητα βρισκόταν στο επίκεντρο της διάσκεψης. Αυτό αποτελεί μια έντονη, αν και σκοτεινή, αντανάκλαση του αγγλοσαξονικού φιλελευθερισμού. Η ισότητα δεν είναι λέξη του αμερικανικού λεξιλογίου – ούτε και η βιωσιμότητα…
- Με ποιον τρόπο θα πρέπει η Ευρώπη να εμπλακεί διπλωματικά με τη Ρωσία;
Πιστεύω ότι η Ευρώπη πρέπει να διαπραγματεύεται απευθείας με τη Ρωσία για εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα. Συμβουλεύω επομένως τον πρόεδρο Κόστα και την ευρωπαϊκή ηγεσία να ξεκινήσουν απευθείας διαπραγματεύσεις με τον πρόεδρο Πούτιν, διότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια διακυβεύεται. Γνωρίζω πολύ καλά τους Ρώσους ηγέτες με τους οποίους θα πρέπει να διαπραγματεύεστε, θέτοντάς τους το ερώτημα για το ποιες εγγυήσεις ασφάλειας μπορούν να διασφαλίσουν τον οριστικό τερματισμό του πολέμου. Γνωρίζω τον υπουργό Εξωτερικών Λαβρόφ εδώ και 30 χρόνια – τον θεωρώ εξαιρετικά ικανό διαπραγματευτή. Μιλήστε μαζί του, διαπραγματευτείτε, ανταλλάξτε ιδέες. Το πιο σημαντικό είναι να σταματήσετε την πολεμοχαρή ρητορική και να ξεκινήσετε έναν ουσιαστικό διάλογο. Και μην παρακαλείτε να συμμετέχετε σε διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ. Δεν είναι αναγκαίο να βρίσκεστε στο ίδιο δωμάτιο με αυτές – εσείς είστε η Ευρώπη. Θα πρέπει να βρίσκεστε στο ίδιο δωμάτιο με τη Ρωσία. Μην παραδίδετε την εξωτερική σας πολιτική σε κανέναν, ούτε στις ΗΠΑ, ούτε στην Ουκρανία, ούτε στο Ισραήλ. Αυτή είναι η βασική ιδέα…
- Πιστεύετε ότι η έξοδος από αυτή τη σύγκρουση είναι η φινλανδοποίηση της Ουκρανίας;
Εξαιρετική ερώτηση. Επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι η Φινλανδία είναι πλούσια, επιτυχημένη, ευτυχισμένη και ασφαλής – αναφέρομαι στη Φινλανδία πριν την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Επομένως, η «φινλανδοποίηση» ήταν εξαιρετική για τη Φινλανδία. Όταν η Σουηδία, η Φινλανδία και η Αυστρία ήταν ουδέτερες, ήταν έξυπνες. Αν η Ουκρανία ήταν ουδέτερη, θα ήταν επίσης έξυπνη. Εάν δύο υπερδυνάμεις βρίσκονται κοντά, θα πρέπει να διατηρηθεί ένα διαχωριστικό χάσμα. Αν οι ΗΠΑ είχαν δείξει λίγο κοινή λογική, θα είχαν αφήσει αυτές τις χώρες ως ουδέτερο χώρο ανάμεσα στον αμερικανικό στρατό και τη Ρωσία – αλλά στις ΗΠΑ φαίνεται να λείπει η κοινή λογική…
Έτσι μίλησε ο Σακς, αλλά η επίσημη Ευρώπη αδιαφορεί για όλα αυτά. Ακολουθεί μια αυτοκτονική πολιτική, σύγκρουσης και πολέμου με τη Ρωσία. Αλλά δεν είναι ακριβώς η Ευρώπη που κάνει αυτές τις επιλογές. Είναι το στρατόπεδο της παγκοσμιοποίησης με έδρα την Ευρώπη, σε αγαστή συνεργασία με τις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης πέραν του Ατλαντικού. Επομένως δεν υπάρχει Ευρώπη ως οντότητα. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή πολιτική και στρατηγική. Η Κομισιόν και βασικές κυβερνήσεις προσκαλούν και την Τουρκία, δημιουργούν ένα νέο κέντρο, ένα «παραμάγαζο» της παγκοσμιοποίησης σε βάρος της ειρήνης, της ευημερίας, της κυριαρχίας αλλά και της αυτονομίας από ένα ισχυρό τμήμα των ΗΠΑ. Και φυσικά κανένας από όλους αυτούς δεν νοιάζεται για ένα μέγεθος όπως η Ελλάδα, κυρίως όταν τη θεωρούν δεδομένη και εθελόδουλη. Για παράδειγμα, τι θα γίνει αν ο Τραμπ συνεχίσει το μπούλινγκ προς όλες τις σημερινές ηγεσίες της Ευρώπης; Τι θα γίνει αν βγάλει έναν χρησμό και πει «φτάνει η αντιπαράθεση στο Αιγαίο, ας το χωρίσουμε αμέσως μισό-μισό ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία»; Ή, τι θα γίνει αν το στρατόπεδο της παγκοσμιοποίησης αβαντάρει κι άλλο την Τουρκία ως στρατιωτική δύναμη μιας ευρωπαϊκής δομής για συνέχιση του πολέμου; Τα ερωτήματα θα μπορούσαν να επεκταθούν.
Η πρώτη σύνοψη
Έχουμε μπει σε μια νέα φάση, χωρίς άλλα ανάλογα ιστορικά προηγούμενα, με κύριο χαρακτηριστικό την αβεβαιότητα και τη διαπάλη ανάμεσα σε μπλοκ. Πρώτα και κύρια εντός της Δύσης, και μετά της Δύσης με τα άλλα μεγάλα κέντρα. Η κυριαρχία μιας χώρας όπως η Ελλάδα διακυβεύεται ανά πάσα στιγμή. Η προθυμία των ελληνικών κυβερνήσεων να ακολουθούν τη «σωστή πλευρά της ιστορίας» μεταφράζεται σήμερα σε έναν διχασμό ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ευρώπη (με φόντο την παγκοσμιοποίηση). Η παρούσα κυβέρνηση τυχοδιωκτικά κινείται με γνώμονα τη διάσωσή της ή την αποφυγή της προγραφής της (από Τραμπ αλλά και ευρωπαϊκά κέντρα), αδιαφορώντας για τη χώρα και τους πραγματικούς, μεγάλους κινδύνους για την ίδια την υπόσταση της Ελλάδας.
Κίνημα Τεμπών: Απόπειρα χειραγώγησής του μέσω υπερπολιτικοποίησης εντός και εκτός Βουλής
Όλοι γνωρίζουμε ότι το κίνημα των Τεμπών είναι ακηδεμόνευτο: αυτό είναι ένα από τα βασικά του χαρακτηριστικά. Μόνο του άνοιξε τον δρόμο, πέρασε από εμπόδια, βρήκε μια έκφραση και έναν κεντρικό πολιτικό λόγο (Δικαιοσύνη – Τιμωρία – Οξυγόνο), δημιούργησε μια πρωτοφανή ενότητα μέσα στην κοινωνία, μαζικοποίησε και κινητοποίησε εκατομμύρια ανθρώπους, έδειξε ότι υπάρχουν θαρραλέοι και ανιδιοτελείς άνθρωποι που έχουν αξίες και πεποιθήσεις. Ολόκληρο το υπαρκτό πολιτικό σύστημα αγνόησε στην αρχή αυτό το κίνημα, το κορόιδεψε, φέρθηκε άσχημα απέναντι στους συγγενείς των θυμάτων, έδειξε κυνισμό και αλαζονεία. Όλες οι πτέρυγες ασχολούνταν με άλλα θέματα, είχαν άλλα ζητήματα στη ατζέντα: κυρίως εκλογές, εσωκομματικές διενέξεις, μικροπολιτικές ίντριγκες κ.ο.κ. Κυρίως, εμπόδισαν να βρει τη θέση του αυτό το ζήτημα, το υποτίμησαν, και όσο μπορούσαν δεν επέτρεψαν να βγουν στοιχεία.
Στην κυριολεξία ό,τι ήρθε στην επιφάνεια γι’ αυτό το έγκλημα και το μπάζωμά του έγινε από τον σύλλογο των γονέων, από ορισμένους εμπειρογνώμονες που αυτοί βρήκαν, και από τη διάχυτη αλληλεγγύη που έδειξαν απλοί άνθρωποι σε όλη τη χώρα από την πρώτη στιγμή. Αυτά που κατόρθωσαν με τη δράση τους μια χούφτα άνθρωποι, μαζί με ένα κίνημα που αναπτύχθηκε μέσα σε δυο χρόνια, δεν τα έκαναν (ούτε νοιάστηκαν να τα κάνουν) κόμματα, θεσμοί, ινστιτούτα κ.λπ. με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες. Όλοι αυτοί νόμισαν ότι ο κόσμος θα κουραστεί, το έγκλημα θα ξεχαστεί, θα πάρει τον γνωστό δρόμο της παραγραφής όπως τόσα άλλα εγκλήματα που έμειναν ατιμώρητα. Έπεσαν έξω. Το χρονικό διάστημα 26/1 μέχρι 28/2/2025 σημαδεύτηκε από την είσοδο στον πολιτικό και κοινωνικό στίβο της κοινωνίας, που κατά εκατομμύρια έδωσε το παρών σε αυτό το μεγαλειώδες ακηδεμόνευτο κίνημα.
Εντός βουλής, σφυρίζουν αδιάφορα για το κύριο ζήτημα
Αυτό το κίνημα δημιουργεί νέα δεδομένα, παράγει πολιτικά αποτελέσματα και δεν μπορεί να αγνοηθεί από κανέναν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουν όλες οι απόπειρες να ξεδοντιαστεί, ή να παρουσιαστεί σαν κάτι που οδηγεί σε μεγάλες περιπέτειες τη χώρα, σαν παράγοντας λαϊκισμού και παθογένειας που μας εκτρέπει από την κανονικότητα. Επίσης αναγκάζει να γίνουν απόπειρες χειραγώγησής του και μέσω της «υπερπολιτικοποίησης» σε δύο πεδία, μέσα και έξω από τη Βουλή.
Μέσα στη Βουλή και το σύστημα των κομμάτων, από τη σιωπή και τη μη ενασχόληση με το θέμα πέρασαν σε μια διελκυστίνδα κομματικών αντιπαραθέσεων για το τι έγινε και τι δεν έγινε. Προανακριτικές, προτάσεις δυσπιστίας, ψηφοφορίες, μικροαποκαλύψεις, λεκτικοί ανταγωνισμοί, τεχνητή πόλωση, εκβιασμοί, τσακωμοί για το πότε θα κατατεθεί η μία πρόταση, πόσοι θα την προσυπογράφουν, τι θα δείξει η μία ή η άλλη ψηφοφορία: όλα αυτά συνιστούν μια προσπάθεια να μετατεθεί το κέντρο βάρους από το Δρόμο και τις Πλατείες, από την πίεση που δημιουργεί το ακηδεμόνευτο κίνημα, εντός του πλαισίου της Βουλής και της ενδοκοινοβουλευτικής διαπάλης.
Το ανέβασμα των τόνων μέσα στη Βουλή δεν ακουμπά το κύριο ζήτημα, για το οποίο όλοι μαζί σφυρίζουν αδιάφορα: την εδώ και τώρα κατάργηση της ασυλίας υπουργών και βουλευτών, και το άνοιγμα του δρόμου ώστε να παραπεμφθούν όλοι όσοι έχουν ευθύνες για το έγκλημα των Τεμπών. Σε αυτό το καίριο ζήτημα, όλες οι πλευρές του κοινοβουλίου τηρούν μια ομερτά. Ακούσατε να το θέτει κανείς και να ζητά να ψηφιστεί άμεσα; Κανένας! Την ίδια στιγμή που στήνουν το σκηνικό μιας «υπερπολιτικοποίησης» και ενός καυγά ανάμεσα σε μια άκρως στριμωγμένη κυβέρνηση και μια αντιπολίτευση «λαπά των λαπάδων», όλοι έχουν στο νου τους πώς θα εξουδετερώσουν αυτό το ακηδεμόνευτο λαϊκό ρεύμα που χαλάει την πιάτσα του πολιτικού συστήματος.
Αυτή είναι η «υπερπολιτική» φυγή εντός Βουλής απέναντι στο κίνημα αυτό, που δημιουργεί σύγχυση ή και όρους για διαιώνιση του ίδιου αμαρτωλού πολιτικού συστήματος, έστω και με άλλους πρωταγωνιστές αν χρειαστεί. Άλλωστε γίνονται πολλές τέτοιες διεργασίες.
Εκτός βουλής, πρωτοπορούν…
Υπάρχει όμως και μια μικρότερη κίνηση υπερπολιτικής επιτάχυνσης έξω από τη Βουλή, από το ΚΚΕ και δυνάμεις του εξωκοινοβουλίου που (ενώ επίσης δεν έκαναν σχεδόν τίποτα δύο χρόνια για την υπόθεση των Τεμπών και ασχολούνταν με άλλα θέματα που θεωρούσαν πολύ πιο σοβαρά), τώρα που εμφανίστηκε με εκκωφαντικό τρόπο το ακηδεμόνευτο κίνημα, δεν το βλέπουν με καλό μάτι. Νοιώθουν αμήχανα απέναντί του. Αφού όμως εμφανίστηκε, χαράσσουν μια νέα τακτική, που έχει σαν κύρια άγουσα την υπερπολιτική επιτάχυνση βάζοντας μια σειρά θέματα και συνθήματα, ξεχνώντας τελείως «τυχαία» το κεντρικό, τον λόγο που παρήγαγε μέχρι τώρα το κίνημα αυτό και συνένωσε το λαό γύρω του: Δικαιοσύνη – Τιμωρία – Οξυγόνο. Η εν γένει αριστερά δεν μπορεί έναν τόσο «μετριοπαθή» στόχο, κι ας δημιουργεί μια μεγάλη πολιτική κρίση στο σύστημα. Θέλει πιο «ανεβασμένα» πράγματα. Και έτσι αρχίζει το γκρα-γκρα-γκραν (μεροδούλι μεροφάι μεγάλων αληθειών): Είναι τα κέρδη που δημιουργούν τα ατυχήματα-εγκλήματα, Ε.Ε. και Κομισιόν δολοφονούν, κράτος και κεφάλαιο δολοφονούν…
Δεν νοιάζονται για το ωρίμασμα της συνείδησης και του ρυθμού ενός μεγάλου κινήματος. Αισθάνονται πως ήρθε η ώρα να υποδείξουν τη γραμμή, τη σωστή γραμμή και κατεύθυνση, να μαξιμάρουν και να αποκαλύψουν ότι η σχέση κεφάλαιο και ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής ευθύνονται για τα πάντα. Το κάνουν μάλιστα μέσα σε έναν ενδοαριστερό ανταγωνισμό, ποιος θα πει το πιο προχωρημένο, ποιος θα πει την πιο μάξιμουμ μορφή κινητοποίησης, ποιος θα φανεί περισσότερο, ποιος θα έχει τη μικροφωνική, ποιος θα βάλει και πού το δικό του πανό, ποιος θα κάνει πιο γρήγορα μια εκδήλωση παραγκωνίζοντας μια άλλη δύναμη του ίδιου χώρου, ποιος θα καπελώσει ή θα εκμεταλλευτεί όλο αυτό το κίνημα, ή πώς θα εμποδιστεί κάποια άλλη δύναμη να ωφεληθεί από αυτό…
Σε κανέναν από αυτό το «εξωκοινοβούλιο» (που έχει όμως έντονες κοινοβουλευτικές τετριμμένες βλέψεις) δεν περνά από το μυαλό πώς να βοηθήσει την ανάπτυξη αυτού του ακηδεμόνευτου κινήματος. Διότι… «δεν υπάρχουν ακηδεμόνευτα κινήματα»! Εμείς είμαστε η πρωτοπορία, δηλαδή πιο μπροστά από τα εκατομμύρια που συσπειρώθηκαν. Όχι, αυτά τα εκατομμύρια δεν μετράνε. Υπάρχει μόνο σύγκρουση και πρωτοπορία. Περηφανευόμαστε γι’ αυτό και κρίμα και κακό σε όποιον δεν το καταλαβαίνει. Αδιαφορούμε πλήρως για την πορεία του ακηδεμόνευτου κινήματος. Δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτό. Εμείς θα ορίσουμε τι και πώς θα υπάρξει…
Σύνοψη δεύτερη
Το ακηδεμόνευτο κίνημα έχει δικά του χαρακτηριστικά. Προχωρά έναν δικό του βηματισμό. Ή το βοηθάς και προσφέρεις σε αυτό σεβόμενος τον ρυθμό, ή επιδίδεσαι σε όσα περιγράψαμε – όχι για να το βοηθήσεις, αλλά για άλλους λόγους. Για τους πιο καλοπροαίρετους, τίθεται ένα ερώτημα: Έβγαλαν κάποιο συμπέρασμα από το τι (δεν) κατορθώθηκε μέσα από τα στερεότυπα και τις ιδεοληψίες επί τουλάχιστον 15 χρόνια τώρα; Πάλι τα ίδια; Χωρίς καμία πρωτοτυπία; Αυτό είναι οκνηρία σκέψης και πράξης…
