Μια σειρά διατάγματα και νόμοι έρχονται να ρυθμίσουν με τρόπο αλλιώτικο την καθημερινή ζωή, ορίζοντας μια νέα κοινωνική συνθήκη και δημιουργώντας εντέλει μια «νέα κοινωνία». Πολλά καινούρια μοτίβα, πότε με το μανδύα της αναγκαιότητας πότε ως λύσεις, δοκιμάζονται, επιβάλλονται, συνηθίζονται ταχέως. Με μπόλικη ιδεολογία, όχι του είδους «προς ένα καλύτερο μέλλον», μα από αυτή που λειτουργεί ως μονόλογος, τώρα που οι συναινέσεις και τα προγράμματα τελειώνουν ή ξεφτίζουν. Εγκαθίστανται λοιπόν, στο έδαφος πάνω του «πραγματικού» -και όλο και συχνότερα «εκτάκτου»- με απαγορεύσεις, περιφράξεις και ελεγχόμενες προσβάσεις, συνοδεία θεσμικών, τεχνικών, αστυνομικών αλλά και «αυθόρμητων» μέσων. Για να αλώσουν χώρους, για να συναρμολογήσουν με συμβατότερο ως προς την πολλαπλή αναπαραγωγή τρόπο την κοινωνική συγκρότηση και συμπεριφορά.
Ας σκεφτούμε τον κορωνοϊό. Αρρώστια, θάνατος και μια παγκόσμια πανδημία, καθόλου άσχετη ούτε με τον σύγχρονο μεταβολισμό ανθρώπου-φύσης, ούτε με τις ειδικές πλευρές με τις οποίες υπάρχει και «λειτουργεί» στις μέρες μας το κεφάλαιο. Μετρώντας νεκρούς, τα συστήματα υγείας ελάχιστα ενισχύθηκαν, ενώ από διάφορες πόρτες το ιδιωτικό εισέβαλε βαθύτερα: Είναι πια πιο ατομική η ευθύνη της υγείας «σου» την ώρα που τα δημόσια νοσοκομεία στενάζουν και αδειάζουν από μερικές χιλιάδες ανεύθυνους υγειονομικούς. Μαζί και η «έκτακτη ανάγκη», το ιερό δισκοπότηρο κάθε σύγχρονου τρόπου μαζικής διακυβέρνησης που ήρθε να κάνει τα λοκ ντάουν μια συνηθισμένη, συνταγματική πρόβλεψη, δοκιμασμένη και -ίσως- νομιμοποιημένη στη «μέση συνείδηση». Η δημοκρατία μπορεί να περιμένει, να φθείρεται, να καταργείται από την Επιστήμη και οποιαδήποτε εκδοχή -έστω και συγκρουσιακής- συνύπαρξής τους αποκλείεται δια της αξιωματικής της καταγραφής ως αντιεπιστημονικής και ψεκασμένης.
Και τώρα έρχεται η ώρα της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας της φύσης αλλά και της εξοικονόμησης ενέργειας. Τόσο στην εκδοχή του πραγματικού κινδύνου όσο και του μπαμπούλα. Τα δάση πάντως ξανακάηκαν στη χώρα μας, μαζί και ανθρώπινες περιουσίες, για μια σειρά «πεζούς» λόγους που σχετίζονται με τη διάλυση των κρατικών υπηρεσιών. Ποιες λοιπόν από αυτές και πώς θα ενισχυθούν τώρα που νέα φαινόμενα –όπως αυξημένες θερμοκρασίες, ξηρασία κ.ά.– έρχονται να προστεθούν στο πρόβλημα; Αντ’ αυτού, άλλες είναι οι «λύσεις» που επιλέγονται: Απαγόρευση κυκλοφορίας σε πάρκα και δάση για τους ανθρώπους, μερική υιοθεσία τους από εταιρείες, οικόπεδα και (βιομηχανικές) ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι μουσεία βιοποικιλότητας που θα συντηρούν το περιβάλλον από τον (γενικώς) άνθρωπο-εχθρό. Άλλωστε χωρίς -εμπορευματική- αξία τίποτα δε σώνεται. Το φτωχότερο κομμάτι της κοινωνίας θα χάνει έτσι κάθε επαφή με την όποια φύση -που πρόσφερε εισόδημα ή και απόλαυση- για να απομείνουν μόνο τα «φυσικά φαινόμενα» –πλημμύρες, καύσωνες κ.ά.– να το απειλούν. Η κλιματική αλλαγή –μαζί τώρα και η πολεμική οικονομία– θα επιτάσσουν αλλαγές «ενεργειακών μοντέλων» αλλά και των καθημερινών «χρήσεων ενέργειας», δεμένες όχι με κάποια πραγματική ανάγκη ή λύση «προστασίας της φύσης» αλλά με τις συγκρούσεις και τις αναδιαρθρώσεις οικονομικών κολοσσών, κλασσικών και «πράσινων», αλλά και παγκόσμιων πόλων ισχύος. Θα ήταν πολύ φθηνός «λαϊκισμός» να μιλήσει κανείς για την εξωφρενική σπατάλη πόρων μιας παγκόσμιας ελίτ αντί να δεχτεί να μειώσει τα μπάνια και τις λάμπες του; Ο Μακρόν όμως το δήλωσε καθαρά: «Τέλος της αφθονίας, των βεβαιοτήτων και της ανεμελιάς».
Μια σειρά διατάγματα και νόμοι έρχονται να ρυθμίσουν την καθημερινή ζωή, ορίζοντας μια νέα κοινωνική συνθήκη και δημιουργώντας μια «νέα κοινωνία». Καινούρια μοτίβα, πότε με το μανδύα της αναγκαιότητας πότε ως λύσεις, δοκιμάζονται, επιβάλλονται, συνηθίζονται ταχέως. Με μπόλικη ιδεολογία, όχι του είδους «προς ένα καλύτερο μέλλον», μα από αυτή που λειτουργεί ως μονόλογος, τώρα που οι συναινέσεις και τα προγράμματα τελειώνουν ή ξεφτίζουν
Ίσως η πιο χτυπητή αλλαγή να είναι το πέρασμα στην ψηφιακή ζωή και όλες οι νέες, χωροχρονικές ρυθμίσεις που αυτή φέρει, μαζί με τις αναπαραστάσεις τους. Η νέα γενιά γίνεται ολοκληρωτικά «θεαματική» έτσι που οι αλλοτριώσεις, το ανεξέλεγκτο και οι κάθε λογής θραυσματοποιήσεις που εδώ και χρόνια προχωρούν να μοιάζουν πια με παρωνυχίδα. Μα θα πει κάποιος -αφελής ή βαλτός- ότι πάντα η τεχνολογία έφερνε αλλαγές και πάντα οι άνθρωποι προσαρμοζόντουσαν. Κανένα κριτήριο λοιπόν, καμιά αξιολόγηση, κανένα ερώτημα, απλά τα πράγματα «γίνονται». Με την ίδια «μέθοδο», η έκτακτη συνθήκη της πανδημίας επέβαλε λοιπόν την τηλεργασία και το σχολείο-webex. Τώρα όμως που -σε ένα βαθμό- τα πράγματα ομαλοποιήθηκαν γιατί δεν έχουν επιστρέψει όλοι στις δουλειές τους; Γιατί παντού σεμινάρια και επιμορφώσεις για το ψηφιακό σχολείου (του μέλλοντος). Εδώ βέβαια η Παιδαγωγική Επιστήμη δεν έχει τον πρώτο λόγο. Γιατί τα κέρδη είναι πολλά: Και αμόρφωτα παιδιά, και πελατάκια και έρμαια των ψηφιακών πακέτων. Παρομοίως, για την τηλεργασία: Εξοικονομήσεις πολλών ειδών, έλεγχος και ξεπέρασμα ενός ανθρώπινου –ιστορικά κεκτημένου– ρυθμού δουλειάς, αδειάσματα εργασιακών χώρων και μαζί δικαιωμάτων και απαιτήσεων. Και βέβαια, χρόνοι και χώροι να γίνονται χυλός, πράγμα που προσδιορίζει ευθέως το είδος της κοινωνικής συγκρότησης. Και για να επιστρέψουμε στα παιδιά, τι άλλο είναι η «λύση» του ολοήμερου σχολείου, αν όχι μια διαχειριστική απάντηση στο πρόβλημα «ευλύγιστα (αλύγιστα) ωράρια» των γονιών μαζί με την διάλυση -τόσο εκ των πραγμάτων όσο και στοχευμένα- της οικογένειας;
Το αυτό και για την κοινωνία των επιδομάτων, την κοινωνία-voucher. Κι εδώ ξανά το «έκτακτο» δίνει τον τόνο. Μια απίστευτη διαχείριση της φτώχειας που δεν αδειάζει μόνο την τσέπη αλλά και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Γιατί δεν θα ζεις από το μισθό αλλά από το επίδομα. Δε θα είσαι ακριβώς εργαζόμενος αλλά επωφελούμενος. Αναμένοντας στωικά τις νέες εξαγγελίες που θα σου επιτρέψουν να φτιάξεις ένα στοιχειώδες οικονομικό πλάνο διαβίωσης ή έστω να βγάλεις το μήνα. Και εδώ βέβαια, πάλι θα συναντά κανείς μονάχα τα εμπορεύματα που προσφέρονται στο παζάρι, επιτρέποντας έτσι αναδιανομές πλούτου, ενίσχυση τομέων και κλάδων κατά το δοκούν, αλλά και ανταλλάσσοντας ψηφαλάκια στην εκλογική αγορά. Το όποιο εργασιακό ήθος αλλά και φρόνημα πάνε περίπατο.
Μέσα σε όλα αυτά, είναι λάθος να ξεχαστεί ο πιο δοκιμασμένος τρόπος υπεράσπισης κεκτημένων και συμφερόντων. Η καταστολή, στην πιο κλασσική και άγρια μορφή της είναι εδώ. Οι αστυνομίες, με τα κανονικά και νομοθετικά όπλα που τις συνοδεύουν, θα αποτελούν το σκληρό «μέχρι εδώ» όταν άλλες διαχειρίσεις αποτυγχάνουν ή όταν η βιοπολιτική βραχυκυκλώνει. Και το πολεμικό κλίμα που επιβάλλεται και διαχέεται τους τελευταίους μήνες βοηθά τα μέγιστα ως προς αυτό. Όχι μόνο μέσα από τους τεράστιους στρατιωτικούς εξοπλισμούς αλλά και φέρνοντας ξανά στην επιφάνεια την έννοια του «εσωτερικού εχθρού».
Κλείνοντας. Είναι λοιπόν μεγάλης κλίμακας οι αλλαγές και δεν αφήνουν απ’ έξω κανέναν από τους όρους μέσα στους οποίους ζούμε, δουλεύουμε, σχετιζόμαστε. Και αν η κριτική πρέπει να πάει σε βάθος, είναι πολύ δυσκολότερο να σκεφτεί κανείς για μια Πολιτική που να την συμπεριλαμβάνει όχι ως θεωρητικό συμπλήρωμα ή αποκάλυψη αλλά σαν κατανόηση και άρα παρέμβαση στο «περιβάλλον». Όχι όμως μόνο ως «αντικειμενικές συνθήκες» -βάζοντας σε αυτές και την τεραστίων διαστάσεων πολιτική κρίση/κρίση της πολιτικής- αλλά και στο τι γεννούν -και τι πρέπει να δημιουργηθεί- μέσα από τη βούληση και την προσπάθεια των ανθρώπων. Κι εδώ, το να εκτιμηθεί τόσο το ποια μπορεί να είναι τα ευνοϊκά σημεία των ρήξεων όσο και αυτά που τις μπλοκάρουν, είναι ζωτική ανάγκη. Ειδικά μάλιστα στη χώρα μας, όπου η αμνησία και οι παγιδεύσεις έχουν τόσο μεγάλη ιστορία όση οι σπουδαίοι αγώνες…
