Η διεξαγωγή του συνεδρίου συνέπεσε με τη δίκη που διεξάγεται στη Χάγη για το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων για μια άλλη ναζιστική θηριωδία, εκείνης στο Δίστομο. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα από την εναρκτήρια ομιλία του καθηγητή Ιστορίας Γιώργου Μαργαρίτη στο συνέδριο της Βιάννου.
Ο ναζισμός ήταν μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας
Αυτό που έγινε στη Βιάννο, στα μέσα του Σεπτεμβρίου 1943, είναι ένα επεισόδιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μάλλον έχουν περισσέψει τα ανάλογα γεγονότα, σε όλη την εμπόλεμη έκταση που επειδή ο πόλεμος ήταν παγκόσμιος απλώθηκε σε όλη τη γη. Ο 20ός αιώνας γενικά, ήτανε ένας άγριος αιώνας, γεμάτος πολέμους. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έγιναν σε αυτόν, ο ένας είχε 8 εκατομμύρια νεκρούς, μόνο και μόνο γιατί τα τεχνητά μέσα της εποχής δεν επέτρεπαν να σκοτωθούν περισσότεροι. Ο δεύτερος, όπου τα τεχνικά μέσα θανάτου είχαν εξελιχθεί, έχει ως απολογισμό κάτι ανάμεσα στους 40 και στους 70 εκατομμύρια νεκρούς. Είναι τόσοι πολλοί οι νεκροί και είναι απλωμένοι σε τόσα μέρη στον κόσμο που δεν μπορούμε ούτε να τους μετρήσουμε με ακρίβεια…
Όλη η βία, όλη η καταστροφή, όλοι οι πόλεμοι στον 20ό αιώνα, ξεκινούν από το πολιτισμένο μέρος του κόσμου. Αυτό είναι κάτι το οποίο μας κάνει να σκεφτούμε. Tι συνέβη στον κόσμο μας; Και να σκεφτούμε και σαν Ευρωπαίοι, σαν μέρος της Ευρώπης που είμαστε. Γιατί οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν εκείνες που γέννησαν τέρατα και που πρωτοστάτησαν σε όλο αυτό μακελειό του οποίου το μέγεθος ανακαλύπτουμε σήμερα με έκπληξη. Εάν θέλετε, το δομικό σχήμα είναι το ακόλουθο. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις μέσα σε ελάχιστα μόλις χρόνια, αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση του 1873, με γεωγραφική εξάπλωση, να απλώσουν τις αγορές και την εκμετάλλευση του κόσμου σε παγκόσμια κλίμακα. Από το 1873 μέχρι το 1913, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις από κοινού και ταυτόχρονα ανταγωνιζόμενες μεταξύ τους, κατέκτησαν όποια γωνιά της γης μπορούσε να κατακτηθεί. Ξαφνικά, η Ευρώπη βρέθηκε να είναι ο ομφαλός της γης. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, βρέθηκαν να είναι πολιτικοί, στρατιωτικοί αλλά και κυρίως πολιτισμικοί κυρίαρχοι του κόσμου. Το ευρωπαϊκό έγινε παγκόσμιο. Το είδος της μουσικής που ακούγανε οι ευρωπαίοι, έπρεπε να το ακούσουν όλοι. Στις εκβολές του Αμαζονίου κτιζόντουσαν όπερες. Οι ευρωπαίοι αισθάνθηκαν κυρίαρχοι. Και φυσικά μέσα από αυτό ιεραρχήθηκαν οι άνθρωποι του κόσμου. Οι λευκοί, στην πάνω μεριά των αξιών, οι κίτρινοι σαν φόβος που ήταν στη μέση, και οι μαύροι στην τελευταία σειρά των ανθρώπινων αξιών. Άρχισε να κτίζεται κάτι που στο ναζισμό πήρε τις διαστάσεις τερατογένεσης. Ο ρατσισμός, η πεποίθηση δηλαδή ότι άλλες φυλές του κόσμου είναι «ευλογημένες» προορισμένες να οδηγήσουν την ιστορία μπροστά και αλλες «καταραμένες» οι οποίες απλώς αποτελούν βαρίδι στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Πριν το ναζισμό, οι μαζικές ακρότητες, δεν ήταν κάτι το άγνωστο στην Ευρώπη. Θυμίζω ότι στην διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, έγινε η πρώτη για στρατιωτικούς λόγους μαζική μετακίνηση ενός ολόκληρου λαού κάτω από συνθήκες οι οποίες θα λέγαμε ότι πιστοποιούσαν το θάνατό του. Οι Αρμένιοι, οι οποίοι εκτοπίστηκαν από όλες τις ύποπτες στρατιωτικά περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να σταλούν στην έρημο της Συρίας διασχίζοντας τις σαφώς εχθρικές προς αυτούς περιοχές των Κούρδων. Το τι έγινε στο τέλος αυτής της ιστορίας είναι η πρώτη γενοκτονία ενός ολόκληρου λαού.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άνοιξε τελείως την πόρτα του τρελοκομείου. Και την άνοιξε με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ήπειρο. Το πρώτο του υπόστρωμα ήταν ο ναζισμός. Ο ναζισμός, στη βάση του οποίου υπάρχει η ιδέα ότι ένας λαός του κόσμου, ο γερμανικός είναι προορισμένος, να σώσει τον κόσμο. Και όλοι οι υπόλοιποι, επειδή οι Γερμανοί σώζουν τον κόσμο, το είπε ο Γκέμπελς στις 18 Φεβρουαρίου του 1943, όφειλαν να υποδουλωθούν στους σωτήρες.
Ο ναζισμός λοιπόν ο οποίος ιεράρχησε την Ευρώπη στους Αρίους ή στους εν δυνάμει Αρίους. Στους Σκανδιναβούς, στους Δανούς κ.ο.κ. Έπειτα σε αυτούς που επιδέχονται σωτηρία. Λ.χ. οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, οιΈλληνες, για τους οποίους ένας θεωρητικός του ναζισμού έλεγε πως του θυμίζουνε σαύρες οι οποίες τεμπελιάζουνε στον ήλιο, ένα λεξιλόγιο το οποίο μπορούμε να το βρούμε ακόμα και σήμερα σε λαϊκά έντυπα αυτών των χωρών. Και από εκεί και πέρα ένα τρίτο επίπεδο, οι υπάνθρωποι Σλάβοι, Εβραίοι, γύφτοι, ή οτιδήποτε άλλο, οι οποίοι πρέπει να εξοντωθούν. Με πρώτους από όλους τους κατοίκους συλλήβδην της Σοβιετικής Ένωσης. Για αυτούς ήταν οι Γενικές Διοικήσεις και το δικαίωμα ζωής και θανάτου των επικυρίαρχων. Αυτό ήτανε η βάση. Με κεντρικό της σημείο την απόφαση του χειμώνα ’41-’42 για την «Τελική Λύση».
Η βιομηχανία θανάτου μας βασανίζει πάρα πολύ ως ιστορικό φαινόμενο. Στη Γερμανία πολύ περισσότερη συζήτηση έγινε για το τι θα γίνει με τους Εβραίους, όχι από τον απλό λαό, αλλά στα πανεπιστήμια της Γερμανίας, από επιτροπές διδακτόρων, καθηγητών πανεπιστημίου, νομικών κ.ο.κ. Και όλοι αυτοί οι θαυμάσιοι κατάληξαν στο συμπέρασμα ο εβραϊσμός είναι ο κυριότερος φορέας μπολσεβικισμού στην Ευρώπη και κατά συνέπεια για να κερδίσουμε την Ρωσία, να κερδίσουμε τον πόλεμο και να υποτάξουμε την Ευρώπη πρέπει απαξάπαντες οι εβραίοι να εξοντωθούν. Αυτό είναι ένα μνημείο εκτροπής του ορθολογισμού. Πολύ μας προβληματίζει το γεγονός ότι ακριβώς εκείνο το χειμώνα ’41-’42 που αποφασίζεται να δημιουργηθούν εργοστάσια για την εξόντωση των εβραίων και την ίδια εποχή, αποφασίζεται επίσης να εξοντωθεί το σύνολο των σοβιετικών αιχμαλώτων, τους ίδιους ακριβώς μήνες, η γερμανική βιομηχανία περνάει την πρώτη μεγάλη κρίση εργατικού δυναμικού.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως έχει και άλλα πράγματα. Είναι ένα πόλεμος στη φάση ανάπτυξης, ωρίμανσης του καπιταλισμού. Ένας πόλεμος βιομηχανικός, με όλα τα στοιχεία της καπιταλιστικής λειτουργίας στα χαρακτηριστικά του. Έχει όλα τα εργαλεία της εποχής του και προφανώς έχει κεφάλαιο, συσσωρευμένο κεφάλαιο. Για να κερδηθεί αυτός ο πόλεμος δεν αρκεί να καταστρέψεις τον στρατό του αντιπάλου, πρέπει να καταστρέψεις το επενδυμένο του κεφάλαιο, τις παραγωγικές δυνάμεις του. Η κυριότερη από αυτές είναι η εργασία. Μα φυσικά όταν θέλεις να καταστρέψεις τους εργαζόμενους, καταστρέφεις το σύμπαν. Και φυσικά αρχίζουνε οι ανελέητοι βομβαρδισμοί, τέτοιοι βομβαρδισμοί που μετά το τέλος του πολέμου με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι για ένα μέσο Γερμανό είναι λιγότερο επικίνδυνο να πολεμάει στο μέτωπο από το να βρίσκεται στο κέντρο του Βερολίνου, στα 1944 και μετά. Και εάν θέλετε, με τα πυρηνικά όπλα τα οποία όλοι προσπαθούν να βρουν, για να καταστρέψουν ότι μπορούν περισσότερο. Και φυσικά δεν υπάρχει πρόβλημα να τα χρησιμοποιήσουν αμέσως. Γιατί αυτό είναι το πλάνο, η λογική του καπιταλιστικού, ιμπεριαλιστικού πολέμου.
Από τη στιγμή που σκέφτεσαι τον πόλεμο ολοκληρωτικά, ότι πρέπει να καταστρέψεις την αντίπαλη κοινωνία για να κερδίσεις τον πόλεμο, τότε ποιό νόημα έχουν οι συνθήκες της Χάγης που καθόρισαν στα 1899 και στα 1907, τον απόλυτο διαχωρισμό σε έναν πόλεμο, των αμάχων από τους στρατιώτες. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ακύρωσε αυτόν τον διαχωρισμό και όλοι οι υπόλοιποι έκτοτε ουδεμία διαφορά κάνουν ανάμεσα στο ποιος είναι στρατιώτης και πρέπει να πεθάνει για να κερδίσουμε τον πόλεμο, και ποιος είναι ο άμαχος του εχθρού, ο οποίος επίσης πρέπει να πεθάνει για να κερδηθεί αυτός ο πόλεμος.
Εκείνο που θέλω λίγο να τονίσω εδώ, είναι ότι όλες αυτές οι αγριότητες τις οποίες περιέγραψα, τις φέρνουμε μέσα στην ιστορία, όχι μόνο η Γερμανία στιγματίζεται από αυτό, εάν θέλετε η ενωμένη Ευρώπη στην οποία ζούμε στιγματίζεται από αυτό. Στο χώρο της ιστορίας είναι περίπου αστείο το γεγονός ότι στις ευρωπαϊκές ιστορίες δεν δίνεται καμία μνεία των προγενέστερων περιόδων που η Ευρώπη προσπάθησε να ενοποιηθεί πολιτικά. Οι προγενέστερες αυτές περίοδοι ήτανε δύο.
Η πρώτη ήταν η Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, οι οποίοι με βάση το ναπολεόντειο κώδικα και τη γαλλική δημοκρατία προσπάθησαν να ενοποιήσουν σε δημοκρατικές βάσεις την Ευρώπη.
Η δεύτερη ήτανε η Νέα Ευρώπη του ναζισμού στη διάρκεια του πολέμου. Φυσικά, αποτελεί ταμπού στις ευρωπαϊκές ιστορίες, να συγκρίνεις αυτή την υπόθεση, με τη σημερινή υπόθεση της Ενωμένης Ευρώπης. Κι όμως είναι τόσο λίγα τα χρόνια που τις χωρίζουν. Οι αγριότητες δεν εμφανίστηκαν εφ’ άπαξ. Ο ναζισμός δεν ήταν λάθος της ευρωπαϊκής ιστορίας, ήταν μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Είμαι παρόλα αυτά αισιόδοξος, γιατί απέναντι σε αυτή την αγριότητα, η ίδια η Ευρώπη γέννησε το αντίπαλο δέος. Γέννησε τους νεκροθάφτες αυτής της άρρωστης κατάστασης. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος γνώρισε, προκάλεσε, έφερε τη μεγάλη ρωσική επανάσταση. Με όλες τις ελπίδες κοινωνικής απελευθέρωσης στους λαούς. Με ένα νέο μοντέλο ζωής. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, έδωσε την αντιφασιστική αντίσταση. Η αντιφασιστική αντίσταση, με τις αξίες της, με τα ιδανικά της, είναι και αυτό ευρωπαϊκή υπόθεση, ευρωπαϊκή εφεύρεση, μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως ακριβώς ήταν και ο ναζισμός. Τον ναζισμό θα τον πολεμήσουμε, την αντιφασιστική αντίσταση να την θυμόμαστε, ειδικά τις ημέρες αυτές που ζούμε.
