Πώς η διαπλοκή μπορεί να ακυρώσει το σημαντικότερο εξυγιαντικό έργο ενός νομού.
Των Αναστάσιου Μουρατίδη και Σταύρου Παπαϊωάννου.
Ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ) Απορριμμάτων (παλιότερα) ή Υπολειμμάτων (στη συνέχεια), είναι το τελικό και απαραίτητο στάδιο σε μια σειρά προτεινόμενων διαδικασιών διαχείρισης απορριμμάτων και αποτελεί ένα κορυφαίο εξυγιαντικό έργο για κάθε περιοχή, σ’ αντίθεση με τις ανοικτές χωματερές (ΧΑΔΑ) που αντικαθιστά, οι οποίες αποτελούν μια διαρκή και ανεξέλεγκτη οικολογική βόμβα, ρυπαίνοντας διαρκώς το γύρω περιβάλλον τους (υπόγεια νερά και ατμόσφαιρα). Επομένως, η πολιτική ηγεσία μιας περιοχής (Νομού ή Περιφέρειας), έχει δύο σημαντικά καθήκοντα:
1. Tην εμπέδωση στη συνείδηση των πολιτών της συμπεριφορών όσον αφορά στην μείωση, στην επαναχρησιμοποίηση, στον διαχωρισμό και στην ανακύκλωση των απορριμμάτων, και
2. Tη χωροθέτηση του ΧΥΤ, αποφασίζοντας για το «ποιος θα πάρει στην πόρτα του τα σκουπίδια όλης της περιοχής».
Η χωροθέτηση του ΧΥΤ εμπεριέχει μεγάλες δυσκολίες διότι εκτός της γενικότερης υποβάθμισης της γύρω περιοχής, αποτελεί διαρκή κίνδυνο ρύπανσης του υδροφόρου υπόγειου ορίζοντα. Και αυτό γιατί στην πράξη, είναι πολύ πιθανό να ενταφιαστούν ακόμη και σε έναν ΧΥΤΥ ιδιαίτερα επικίνδυνες ουσίες (είτε από αμέλεια, είτε από κακή λειτουργία των προβλεπομένων διεργασιών). Επομένως, η χωροθέτηση απαιτεί την ευλαβική τήρηση των διαδικασιών που προβλέπει ο νόμος, αλλά και η κοινή λογική, έτσι ώστε με μια ορθή επιλογή «φυσικά θωρακισμένου χώρου», να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, και να εξοικονομούνται πόροι για την περαιτέρω τεχνητή θωράκιση του χώρου, στο στάδιο της κατασκευής. Αναφέρουμε, κατά σειρά σημαντικότητας, μερικούς από τους όρους που πρέπει να ικανοποιούνται στο μέγιστο δυνατό βαθμό:
1. Η επιλογή της καταλληλότερης περιοχής από υδρογεωλογική άποψη, με υδροφόρο ορίζοντα σε μεγάλο βάθος και με γεωλογικό υπόστρωμα πολύ μικρής υδροπερατότητας. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, κάθε ατύχημα ή αστοχία της κατασκευής (και δυστυχώς πολλών ειδών τέτοιες μπορούν να συμβούν) θα σημάνει την καταστροφική ρύπανση των υπογείων υδάτων της περιοχής, από τα στραγγίσματα που δημιουργούνται στον πυθμένα του ΧΥΤ. Πρόκειται για το σημαντικότερο παράγοντα (ελαχιστοποίησης κινδύνων) και είναι ο πρώτος που μελετάται.
2. Κατά τη διαδικασία επιλογής της περιοχής πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι κλιματολογικές συνθήκες που επηρεάζουν την αβλαβή λειτουργία του ΧΥΤ, καθώς και το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, οι υγροβιότοποι, η τουριστική ανάπτυξη, και όλοι οι παράγοντες, που μπορεί να βλαφθούν από το έργο.
3. Ένας σημαντικός (μα όχι πρωταρχικός) παράγοντας έχει να κάνει με το κόστος λειτουργίας του ΧΥΤ. Αποφεύγεται, δηλαδή, να επιλεγεί ένας χώρος ιδιαίτερα απομακρυσμένος και δυσπρόσιτος, γεγονός που θα πολλαπλασιάσει τα έξοδα κατασκευής των υποδομών και τα μεταφορικά.
4. Τέλος, επιζητείται η συναίνεση των κατοίκων της περιοχής.
Αξίζει να αναφέρουμε πως ο παράγοντας της συναίνεσης των κατοίκων είναι ο λιγότερο σημαντικός, από τη στιγμή που ικανοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο οι υπόλοιποι. Αντίθετα, είναι τραγικό να επιλεγεί ο χώρος μιας ιδιαίτερα υποβαθμισμένης (οικονομικά) περιοχής, μόνο και μόνο επειδή το θέλουν οι κάτοικοι, θεωρώντας το έργο αυτό σαν έναν παράγοντα ανάπτυξης και επιδιώκοντας τα αντισταθμιστικά οφέλη…
Διαχρονική εξέλιξη
Το 1998, εκδόθηκε Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ) από το ΥΠΕΧΩΔΕ, για δημιουργία ΧΥΤΑ σε περιοχή του Δήμου Στρυμονικού, η οποία όμως δεν υλοποιήθηκε, λόγω έλλειψης κοινωνικής συναίνεσης, αλλά κυρίως λόγω της ανικανότητας των πολιτικών να κατανοήσουν και να αξιοποιήσουν τα επιχειρήματα που πράγματι υπήρχαν και συνηγορούσαν στην επιλογή αυτής της θέσης. Ήταν η μεγάλη χαμένη ευκαιρία, διότι επρόκειτο για μία περιοχή υψηλότατης καταλληλότητας, όπου ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται στα 400 μέτρα κάτω από την επιφάνεια ενός αργιλικού εδάφους πρακτικά μη υδροπερατού (έστω κι αν επιλέχτηκε με συνοπτικές διαδικασίες).
Στην συνέχεια υπήρξαν πολλές αλλαγές σχεδιασμού καταλήγοντας με αδιαφανείς «πολιτικές» διαδικασίες, που δεν είχαν καμία σχέση με την οριζόμενη από την νομοθεσία επιστημονική διαδικασία, στην επιλογή της θέσης Νεράιδα, του Δήμου Σκοτούσας. Με βάση, λοιπόν, αυτήν την πολιτική επιλογή, ο μελετητής επέλεξε δύο ακόμη τοποθεσίες, από τις οποίες η μία εντός γηπέδου με δύο ενεργά λατομεία και ένα που επρόκειτο να λειτουργήσει, ενώ η άλλη στην άκρη του Νομού σε κεντροβαρικά απαράδεκτη θέση, έτσι ώστε (συγκρινόμενη με δύο από τις ακαταλληλότερες περιοχές του Νομού) να γίνει προφανής η επιλογή της Νεράιδας, παρά το γεγονός ότι:
1. Πρόκειται για περιοχή γεμάτη υπόγεια νερά (απ’ όπου έχει πάρει και το όνομά της), ενώ περιέχει (λίγα μέτρα πιο κάτω από την περιοχή χωροθέτησης του ΧΥΤ) και «αναβλύζον» σημείο (πηγή).
2. Η υδροπερατότητα του υπεδάφους της είναι υψηλή λόγω των καρστικοποιημένων πετρωμάτων .
Είχε, δηλαδή, ο Νομός μια περιοχή σχεδόν ιδανική, με μηδενικό σχεδόν συντελεστή επικινδυνότητας και επέλεξε να φτιάξει έναν ΧΥΤ που να «επιπλέει» στα υπόγεια νερά.
Οι κάτοικοι, αφού ενημερώθηκαν για τους κινδύνους που εγκυμονεί η χωροθέτηση αυτή για την περιοχή τους, αλλά και για τον υδροφόρο ορίζοντα ενός μεγάλου μέρους της κοιλάδας του Στρυμόνα αντέδρασαν έντονα και κατέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Προσέβαλαν τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και τη σχετική ΕΠΟ που εξέδωσε η Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας, όπου δικαιώθηκαν, διότι η ΜΠΕ αλλά και η ΕΠΟ παρέπεμπε στο απώτερο μέλλον την προεπεξεργασία των απορριμμάτων πριν από τον ενταφιασμό στον ΧΥΤ, ενώ η κοινοτική οδηγία την προϋπέθετε.
Από το 2006 έως σήμερα
Η νομαρχιακή Αρχή της τελευταίας τετραετίας, με επικεφαλής τον κ. Φωτιάδη, εξελέγη με την υπόσχεση: «Η χωροθέτηση του ΧΥΤ θα επανατεθεί από μηδενική βάση…». Αντ’ αυτού όμως, έκανε τα αδύνατα δυνατά, έτσι ώστε να προχωρήσει στην υλοποίηση της νέας Συμπληρωματικής ΜΠΕ, για την οποία εξεδόθη νέα ΕΠΟ, για τον ίδιο χώρο, ενώ ακόμη δεν έχει τελεσιδικήσει η νέα προσφυγή των κατοίκων στο ΣτΕ.
Η αιτιολογία; «Ήταν ο μόνος τρόπος για να μη χαθούν τα ευρωπαϊκά κονδύλια του 3ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης», συνδυασμένη με την υπόσχεσή του προς τους κατοίκους: «Μετατρέπεται ο ΧΥΤΑ σε ΧΥΤΥ, με την δημιουργία αντίστοιχων μονάδων, Κέντρου Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) και Μονάδας Μηχανικής και Βιολογικής Επεξεργασίας (ΜΜΒΕ). Ούτε ένα κιλό ανεπεξέργαστων σκουπιδιών δεν πρόκειται να πέσει στον ΧΥΤ»
Σήμερα λοιπόν τελειώνει η κατασκευή του πρώτου κυττάρου, με τρόπο πλημμελή, χωρίς τα κοινοτικά κονδύλια και (προφανώς) χωρίς τις υποδομές που θα τον μετατρέψουν από ΧΥΤΑ σε ΧΥΤΥ. Άρα, οι πολιτικοί άρχοντες του Νομού και της περιφέρειας, μετά και την απροκάλυπτη δήλωση του Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας–Θράκης, κ. Σιώκου, ότι «δεν υπάρχουν χρήματα για ΧΥΤΥ», προσανατολίζονται στο να λειτουργήσουν το κύτταρο σαν μια ελεγχόμενη χωματερή, με όλους τους κινδύνους που συνεπάγεται το γεγονός αυτό, συνδυασμένο με την κάκιστη χωροθέτηση του ΧΥΤ. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πως με τη μείξη της πολιτικής και οικονομικής διαπλοκής με την ανικανότητα των πολιτικών αρχόντων, αλλά και με την μακάρια ανοχή των πολιτών, ακόμη και τα πιο προφανή και απαραίτητα εξυγιαντικά έργα μπορούν να καταλήξουν σε ένα επικίνδυνο κατασκεύασμα. Και όλα αυτά συνέβησαν, ενώ όλοι γνώριζαν την απόλυτη αναγκαιότητα ύπαρξης ΧΥΤΥ, τα βαριά πρόστιμα που πληρώνει η πατρίδα μας λόγω της συνέχισης λειτουργίας των χωματερών, αλλά και τους κινδύνους που δημιουργεί μία κακή χωροθέτηση.
Τελικά, τι νομίζουμε πως μπορεί να γίνει σήμερα;
1. Πρέπει όλοι εμείς, οι μη προνομιούχοι, όλοι αυτοί που δεν τα φάγαμε μαζί τους, να αντιληφθούμε πως είναι βασικό δημοκρατικό μας καθήκον να ενημερωνόμαστε και να απαιτούμε: οι εκλεγμένοι άρχοντες να υλοποιούν το πρόγραμμα για το οποίο τους εκλέξαμε ή να παραιτούνται.
2. Πρέπει να πάψει ο παράγοντας οικονομικό κόστος να υπερτερεί της κοινωνικής υγείας και ασφάλειας, λειτουργώντας έναν ΧΥΤΑ που να απειλεί τον υδροφόρο ορίζοντα του κάμπου του Στρυμόνα, μιας από της πιο εύφορες περιοχές της χώρας, με το σημαντικότερο γεωθερμικό πεδίο, εναποθέτοντας στον καλό Θεό τις ελπίδες μας για αποτροπή ενός «άτυχου» συμβάντος (πχ ενός σεισμού).
3.Τέλος, τονίζουμε για πολλοστή φορά πως η μοναδική λύση είναι η εκ νέου χωροθέτηση ενός ΧΥΤ, σε περιοχή προσεκτικά επιλεγμένη, με ταυτόχρονη ενίσχυση των διαδικασιών μείωσης της ποσότητας των σκουπιδιών, ενίσχυση των μηχανισμών επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, δηλαδή όλων των διαδικασιών που προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν το πρόβλημα στην πηγή του.
* Ο Αναστάσιος Μουρατίδης είναι γεωπόνος στη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης Σερρών.
Ο Σταύρος Παπαϊωάννου είναι μαθηματικός, εκπαιδευτικός του ΤΕΙ Σερρών.
