του Πιερλουίτζι Φαγκάν*
Μετά από ένα μήνα πολέμου, είμαστε ίσως σε θέση να κάνουμε υποθέσεις (οι οποίες, ωστόσο, θα παραμείνουν τέτοιες) για το πώς θα «τελειώσει». Υπάρχουν τρεις αντιθέσεις εντός της σύγκρουσης:
1) Η αντίθεση «επιτιθέμενος-δεχόμενος επίθεση» που προκλήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
2) Η αντίθεση «προκαλών-προκληθείς» μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, που μέχρι σήμερα ήταν οι δύο ισότιμοι –σε στρατιωτικό επίπεδο– πλανητικοί ανταγωνιστές, διαθέτοντας λίγο-πολύ τον ίδιο πυρηνικό εξοπλισμό.
3) Η αμερικανόπνευστη σύγκρουση «δημοκρατίες εναντίον απολυταρχιών», η οποία ήταν το πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής του Μπάιντεν την περίοδο των εκλογών, και με την οποία οι Αμερικανοί επιχειρούν να διχάσουν τον κόσμο σε δύο πόλους. Παίζουν έτσι το παιχνίδι τους για να καθυστερήσουν την έλευση μιας πολυπολικής τάξης, που θα σχετικοποιούσε τη δύναμη, τον πλούτο και την επιρροή τους.
Οι τρεις συγκρούσεις δεν μπορούν να κατανοηθούν μεμονωμένα. Είναι αλληλένδετες, κι αυτό καθορίζει την πολυπλοκότητα της ανάλυσης. Ταυτόχρονα, όμως, διευκολύνει τη στρατηγική ανάγνωση.
Η σύγκρουση θα συνεχιστεί για χρόνια
Χθες συμπληρώθηκε ο πρώτος μήνας του πολέμου, και δεν είναι τυχαίο ότι έκλεισε με μια πλανητικής απεύθυνσης ομιλία του Αμερικανού προέδρου. Ο Μπάιντεν μας ενημέρωσε ότι αυτή η σύγκρουση δεν θα τελειώσει σε μήνες, αλλά σε χρόνια. Γιατί; Προφανώς επειδή η σύγκρουση που βασίζεται στο σχήμα «δημοκρατίες εναντίον απολυταρχιών» έχει γεωπολιτικό-ιστορικό υπόβαθρο. Η μάχη μεταξύ του μονο-διπολικού και του πολυπολικού κόσμου είναι μια ιστορική μετάβαση, η οποία σίγουρα δεν πραγματοποιείται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Και ακριβώς για να κερδίσουν χρόνο, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν αυτή την πρόκληση μόλις οι Ρώσοι τους έδωσαν την ευκαιρία.
Αλλά η σύγκρουση μεταξύ των δύο ατομικών υπερδυνάμεων, η οποία με τη σειρά της είναι μια σύγκρουση που περιλαμβάνεται σε εκείνη της πολυπολικής μετάβασης (κι όπου για τους Αμερικανούς είναι απαραίτητο να εξουδετερώσουν τον πιο τρομακτικό εχθρό σε στρατιωτικό επίπεδο), έχει επίσης την ίδια στρατηγική χρονική αναγκαιότητα. Υπάρχουν εκείνοι που διαβάζουν ολόκληρο τον Ψυχρό Πόλεμο ως μια μακρά συμπίεση μεταξύ της τεράστιας αμερικανικής ικανότητας δαπανών και των περιορισμένων σοβιετικών δυνατοτήτων. Ο εξαναγκασμός της ΕΣΣΔ να χρησιμοποιήσει πόρους για το στρατιωτικό κλειδί οδήγησε σε οικονομική, κοινωνική, άρα και πολιτική, τελικά, αποτυχία. Πράγματι, έτσι έγινε.
Υπέρ ποιου δουλεύει ο χρόνος;
Σήμερα, εκ νέου, ο εγκλωβισμός της Ρωσίας σε ημιμόνιμη σύγκρουση για χρόνια, και μάλιστα υπό βαριές κυρώσεις, οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα. Συμπεριλαμβανομένης της ελπίδας ότι κάποιος Έλστιν, αργά ή γρήγορα, θα διαδεχθεί τον Πούτιν – όπως είπε ξεκάθαρα ο Μπάιντεν, προκαλώντας ένα θορυβώδες διπλωματικό επεισόδιο. Άλλες δορυφορικές συγκρούσεις, σε οποιοδήποτε άλλο στρατηγικό θέατρο στο οποίο εμπλέκεται η Ρωσία, θα επιδεινώσουν το δίλημμά της μεταξύ «όλο και πιο σπάνιων πόρων και πιθανών εναλλακτικών δεσμεύσεων». Ως επιθετική και εμπόλεμη δύναμη, η Ρωσία θα τεθεί στο περιθώριο στη διεθνή σκηνή, κι αυτό θα αποδυναμώσει το σύνολο των αντιπάλων των ΗΠΑ στην πολυπολική αντιπαράθεση.
Αυτές οι δύο συγκρούσεις βασίζονται σε ένα ακόμα υπάρχον πλεονέκτημα πόρων, ακόμη μεγαλύτερο τώρα που οι ΗΠΑ έχουν γίνει οι ΗΠΑ + η υπόλοιπη Δύση + η Ευρεία Περιοχή Δυτικής Επιρροής. Και με ένα πλεονέκτημα πόρων και μια μόνιμη σύγκρουση, το μόνο που έχει να κάνει κανείς είναι να βάλει τον χρόνο να δουλέψει υπέρ του. Όχι πάρα πολύ, αλλά αρκετά.
Φυσικά, όλα αυτά δεν θα λειτουργούσαν χωρίς την Ουκρανία και την προθυμία της να αυτοκτονήσει για τον σκοπό αυτό. Από τη σκοπιά της, δεν είναι κακή στρατηγική – το αντίθετο μάλιστα. Το να αποτελεί την αιχμή του δόρατος στο ΝΑΤΟϊκό περιβάλλον, ακόμη και χωρίς τις προστατευτικές εγγυήσεις του άρθρου 5, είναι η καλύτερη δυνατή στρατιωτική θέση για να παραμείνει ζωντανή στην αντιπαράθεση με τους Ρώσους – ακόμη και αν προφανώς όλα αυτά έχουν ως τίμημα χιλιάδες θύματα και υλικές καταστροφές…
Παρατεταμένη έμμεση σύγκρουση
Έχουμε λοιπόν έναν δεχόμενο επίθεση που είναι διατεθειμένος να συνεχίσει το ρόλο του για χρόνια χωρίς να παραδοθεί. Το καθοδηγούμενο από τις ΗΠΑ σύστημα θα επενδύσει σε αυτό για να κάνει τους Ρώσους να αποτύχουν, αν όχι να προκαλέσει τη μοιραία «αλλαγή καθεστώτος». Όλα αυτά θα επιβάλουν άμεσα και έμμεσα την επιβράδυνση της μετάβασης σε ένα πολύπλοκο πολυπολικό σύστημα, διατηρώντας έναν βολικό διπολισμό με χιλιάδες περιφερειακές τριβές σε πολλά επίπεδα (εμπορικό, οικονομικό, χρηματοπιστωτικό, κυρωτικό, νομικό, πολυμερές, επιστημονικών και τεχνολογικών ανταλλαγ’ων κ.λπ.).
Δεν θα υπάρξει άμεση σύγκρουση μεταξύ της Δύσης και του Πολυπολικού, αλλά μια παρατεταμένη έμμεση σύγκρουση, στην οποία οι Δυτικοί θα κάνουν όλους εκείνους που επιμένουν να καταστούν αντι-δύναμη να πληρώσουν βαρύ τίμημα. Άλλωστε από τη μία υπάρχει ένα σύστημα με έναν ξεκάθαρο ισχυρό και ισχυρό ηγέτη (ΗΠΑ), κι από την άλλη ένα ασαφές σύστημα με πολλούς ηγέτες που ανταγωνίζονται και μεταξύ τους σε άλλες περιφερειακές αντιπαραθέσεις. Το «διαίρει και βασίλευε» είναι πλήρως (ή σχεδόν) υπέρ του πρώτου.
Ως επιθετική και εμπόλεμη δύναμη, η Ρωσία θα τεθεί στο περιθώριο στη διεθνή σκηνή, κι αυτό θα αποδυναμώσει το σύνολο των αντιπάλων των ΗΠΑ στην πολυπολική αντιπαράθεση
Άγνωστη η στρατηγική της Ρωσίας
Για να μειωθεί η αβεβαιότητα που προκύπτει από τις πολλές μεταβλητές και τις αμοιβαίες μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις, θα ήταν χρήσιμο να κατανοηθεί η ρωσική στρατηγική. Αλλά σε αυτόν τον πόλεμο δεν ξέρουμε πραγματικά ποια είναι. Μόνο όταν η Μόσχα πει «αυτό μας αρκεί», παγώνοντας τη σύγκρουση στην κατάσταση που θα επικρατεί εκείνη τη στιγμή στο έδαφος, θα καταλάβουμε πώς σκοπεύουν να παίξουν αυτό το παιχνίδι.
Με τι θα μοιάζει η λεγόμενη «παγωμένη σύγκρουση», που τώρα φαίνεται να είναι το μόνο πιθανό επόμενο στάδιο; Εδώ, για πρώτη φορά από τότε που ξεκίνησε αυτή η ιστορία, επιχειρούμε την υπόθεση (δεδομένου ότι έχουμε πίσω μας έναν μήνα γεγονότων, δηλώσεων, πράξεων), αν και υπάρχει ακόμη πολλή ομίχλη μπροστά μας. Η Ουκρανία θα παραμείνει ένα νόμιμο και κυρίαρχο κράτος, αλλά σε εμπόλεμη κατάσταση. Ως εκ τούτου, δεν θα γίνει δεκτή στο ΝΑΤΟ, εκτός εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν να υπογράψουν την πυρηνικοποίησή της – κάτι που μπορεί να αποκλειστεί.
Από ρωσικής πλευράς, επομένως, για να «παγώσει» η σύγκρουση επιχειρησιακά στο έδαφος, θα πρέπει να βρεθεί η καλύτερη δυνατή λογιστική θέση. Στην πραγματικότητα, αν οι Ρώσοι έχουν συμφέρον να διατηρήσουν τη σύγκρουση σε χαμηλή ένταση για μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού δεν μπορούν να κάνουν κάτι άλλο επειδή αυτό τους επιβάλλεται από τον πραγματικό εχθρό (ο οποίος μάλλον βρίσκεται στην Ουάσιγκτον και σίγουρα όχι στο Κίεβο), θα πρέπει να θέσουν εαυτούς σε αμυντική θέση με το ελάχιστο δυνατό τίμημα.
Η γεωγραφία μετράει
Καθώς αποτρέπεται εκ των πραγμάτων μια δέσμευση του Κιέβου στον στόχο «όχι ΝΑΤΟ», καθώς και η αναγνώριση των δύο δημοκρατιών του Ντονμπάς και της ντε φάκτο προσάρτησης της Κριμαίας, κι έχοντας από την άλλη ουσιαστικά υποβαθμίσει τη στρατιωτική δύναμη του αντιπάλου σε επίπεδο υποδομών, και πιθανότατα έχοντας εξαλείψει τις πιο πολεμοχαρείς και ιδεολογικές αιχμές (των οποίων τη ναζιστική-καντιανή ψυχή δεν γνωρίζαμε) που ηγήθηκαν της μακράς σύγκρουσης στο Ντονμπάς αυτά τα χρόνια, η Μόσχα θα πρέπει να κατασταλάξει στην πιο υπερασπίσιμη θέση. Η οποία είναι, προφανώς, ο Δνείπερος. Δεξιά του βρίσκεται η πιο βιομηχανική, ρωσόφωνη και εν μέρει ρωσόφιλη Ουκρανία, ενώ αριστερά του το αντίθετο… Αρκεί να ανατιναχθούν όλες οι μη κύριες γέφυρες και να διαφυλαχθούν οι κύριες, ώστε να μειωθεί σημαντικά η παρατεταμένη πολεμική προσπάθεια.
Η «γεωπολιτική» ονομάζεται έτσι επειδή η γεωγραφία μετράει. Και τα ποτάμια είναι ένα θεμελιώδες συστατικό της, όπως αποδείχθηκε ήδη σε αυτά τα μέρη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη «γραμμή Στάλιν». Όσον αφορά τις ακτές, μόλις η Αζοφική Θάλασσα ενσωματωθεί στον ρωσικό χώρο ως εσωτερική λίμνη, παγιωθεί η σύνδεση με την Κριμαία και κερδηθούν πολλά χιλιόμετρα συνόρων στα δυτικά, θα παραμείνει υπό αμφισβήτηση η Οδησσός. Η Οδησσός και τα περίχωρά της θα είναι ίσως το πιο ενεργό μέτωπο στον μακρύ πόλεμο θέσεων και φθοράς που θα ακολουθήσει. Ζωτικής σημασίας για τους Ουκρανούς να την κρατήσουν, ζωτικής σημασίας και για τους Ρώσους να τη συμπιέσουν όσο το δυνατόν περισσότερο, ακόμη και απομονώνοντάς την αποτελεσματικά μέσω της θάλασσας.
Η σημασία των ανθρώπινων πόρων
Τέλος, αν ο χρόνος υποστηρίζει την αμερικανική στρατηγική στα δύο άλλα επίπεδα σύγκρουσης, σε αυτό το βασικό επίπεδο, στο οποίο στηρίζονται τα άλλα δύο, υπάρχει ένα σημείο που δεν ευνοεί το Δυτικό μέτωπο. Όσο κι αν έχουν πιεστεί και χτυπηθεί σε άλλα θέατρα των επιχειρήσεων, όσο κι αν έχουν υποστεί κυρώσεις και σε κάποιο βαθμό είναι απομονωμένοι, οι Ρώσοι έχουν περισσότερα αποθέματα από τους Ουκρανούς – εδώ μετράει η απλή δημογραφία. Τα δολάρια και τα όπλα είναι μια χαρά, αλλά τελικά πρέπει να καταλήξουν σε άνδρες ικανούς να πολεμήσουν…
Αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αυτό θα συμβεί. Όπως είπα, οι Ρώσοι κράτησαν συγκαλυμμένη τη μεταβλητή «προθέσεις», καθιστώντας από τις πρώτες ημέρες σαφές ότι ναι μεν η γενική στρατηγική είναι σταθερή, αλλά η εφαρμογή της επί του εδάφους θα είναι ευέλικτη, δεδομένου ότι οι πόλεμοι διεξάγονται από δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Επομένως, η υπόθεση –που έχει διατυπωθεί και από άλλους– μπορεί να είναι εύλογη, αλλά μόνο τα γεγονότα θα μας δείξουν αν θα γίνει πραγματικότητα ή όχι, και υπό ποιες συνθήκες, κόστη, άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις και για εμάς.
* Ο Πιερλουίτζι Φαγκάν είναι Ιταλός αναλυτής και συγγραφέας. Το παρόν άρθρο του, που εδώ αποδίδεται συντετμημένο, δημοσιεύθηκε στις 3/4/2022 στον ιταλικό διαδικτυακό τόπο «Αριστερά στο Διαδίκτυο» (sinistrainrete.info). Ο τίτλος και οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
