Οι τελευταίες εξελίξεις ακυρώνουν στην πράξη διαδεδομένες αντιλήψεις και φέρνουν το Πολιτικό στο προσκήνιο. Του Κώστα Μελά*
Τα τελευταία γεγονότα με αφορμή τη λύση που επιβλήθηκε από το Εurogroup στην κυπριακή οικονομία, οδηγούν πλέον στην εξαγωγή βέβαιων συμπερασμάτων για την πολιτική λειτουργία της Ευρωζώνης αλλά και της Ε.Ε. γενικά. Φαίνεται ότι σιγά-σιγά ξεπερνιούνται στην πράξη δύο ευρέως διαδεδομένες αντιλήψεις οι οποίες εντέχνως πλην σαφώς έχουν κυριαρχήσει στη δημόσια σφαίρα της χώρας μας αλλά και άλλων χωρών:
Η πρώτη αφορά στο ότι όλες οι συμμετέχουσες χώρες στην Ευρωζώνη βρίσκονται στο ίδιο τραπέζι και συναποφασίζουν για το παρόν και το μέλλον της Ευρωζώνης. Πρωταγωνιστής αυτού του απίστευτου λαϊκισμού ο Κ. Σημίτης και τα γνωστά πρωτοπαλίκαρά του τα οποία συνεχίζουν να διαχέουν, είτε ως κυβερνητικά στελέχη είτε ως σχολιαστές, τις ίδιες ανιστόρητες ανοησίες. Σε αυτή την αντίληψη έχω ασκήσει δριμεία κριτική, δείχνοντας με σαφήνεια πώς λειτουργεί το Πολιτικόν μέσα στις ανθρώπινες κοινωνίες1.
Η δεύτερη αντίληψη η οποία είναι πιο δύσκολο να ξεπερασθεί αφορά στην υπέρβαση ενός χυδαίου οικονομισμού ο οποίος προτάσσεται ως ερμηνεία των πάντων όσα συμβαίνουν στον πλανήτη. Στο πλαίσιο του καπιταλισμού η οικονομική ανάλυση στηρίζεται στις πράξεις και τη συμπεριφορά ενός πλασματικού όντος, του «οικονομικού ανθρώπου» (homo oeconomicus), η συμπεριφορά του οποίου είναι προκαθορισμένη. Το οικονομικό κίνητρο, δηλαδή, «αυτονομείται» και τείνει να υποκαταστήσει όλα τα άλλα. Έτσι γινόμαστε μάρτυρες μιας σημαντικότατης ανθρωπολογικής μεταλλαγής. Το ανθρώπινο ον, μεταμορφώνεται σε οικονομικό άνθρωπο, ο οποίος είναι ένας άνθρωπος αποκλειστικά και πλήρως υπολογιστής (homo computans). Αν δεχθούμε, για αναλυτικούς λόγους, την ισχύ αυτής της αντίληψης είμαστε αναγκασμένοι να δεχθούμε παράλληλα την ύπαρξη ενός οικονομικού υποβάθρου κάθε διαδικασίας πολιτικής και ισχύος και μάλιστα κατά τρόπο απολύτως μονοσήμαντο: Από την οικονομία προς την πολιτική. Ακόμη περισσότερο θα πρέπει να δεχθούμε ότι: Κάθε ανθρώπινη ενέργεια καθορίζεται από μια εμφανή ή λιγότερο εμφανή οικονομική διαδικασία. Το οικονομικόν προτάσσεται ως η μόνη καθοριστική «στιγμή» του ανθρώπινου βίου. Το πολιτικόν, το κοινωνικόν, το ψυχολογικόν, το θρησκευτικόν και ό,τι άλλο καθορίζονται in ultima istanza από το οικονομικόν.
Πανηγυρική επιβεβαίωση
Με τις τελευταίες ενέργειες των Γερμανών, επιβεβαιώνεται μεγαλοπρεπώς η θεμελιώδης φιλοσοφική σχέση: Η προτεραιότητα του Πολιτικού έναντι του Οικονομικού στοιχείου, με άλλα λόγια η προτεραιότητα της ισχύος, δηλαδή του αγώνα για κατίσχυση, έναντι της παραγωγής, δηλαδή του αγώνα για την ευημερία. Ο homo bellicus περιλαμβάνει, ως πραξεολογική υποπερίπτωση, εκβλάστημα τον homo faber και κατ’ επέκταση τον homo economicus.
Οι «άτακτες» χώρες του Νότου καλούνται να συμβάλουν στη διάσωση των οικονομιών τους με ένα τρόπο ο οποίος επιδιώκει να καταστρέψει το παραγωγικό τους υπόδειγμα, δημιουργώντας τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, όχι πρωταρχικά, για να έχει άμεσο οικονομικό όφελος η Γερμανία, αλλά για να επιβάλει, πριν από όλα, την πολιτική της κυριαρχία. Το ότι τα οικονομικά οφέλη της Γερμανίας δεν είναι το πρώτιστο, αποδεικνύεται από την απλή μελέτη των στατιστικών στοιχείων που αφορούν στις εξωτερικές συναλλαγές (εμπορικές και χρηματοοικονομικές). Προσοχή λέγω από τη μεριά της Γερμανίας και όχι από τη μεριά των χωρών που βρίσκονται στο Μνημόνιο.
Η ισχύς στην προκειμένη προοπτική είναι θεμελιωδέστερη της οικονομικής συνεργασίας με βάση την αρμονία των συμφερόντων διότι (θεωρείται ότι) σου παρέχει τη δυνατότητα, in senso lato, «να κάνεις την κατοχή να αποδίδει».
Με απλά λόγια, η απομύζηση μπορεί να πάρει πολλαπλές μορφές πολλές των οποίων πιθανά δεν τις γνωρίζουμε ακόμη.
Αποκαλύπτεται, συνεπώς, ότι οι Γερμανοί βλέπουν πλέον τα οικονομικά της Ευρωζώνης σαν ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Τούτο φαίνεται απολύτως καθαρά από την ανόητη επωδό η οποία συνοδεύει αυτιστικά όλες τις αποφάσεις των Γερμανών και του Eurogroup, ότι όλες οι χώρες πρέπει να ισοπεδώσουν τις ιδιομορφίες τους2 και να προστρέξουν σύσσωμες στην εξαγωγική προσπάθεια. Δηλαδή στο υπόδειγμα της Γερμανίας ή της Ολλανδίας και ευκαιριακά της Φιλανδίας. Ξεχνούν ηθελημένα την Ιρλανδία της οποίας οι εξαγωγές είναι 110% του ΑΕΠ.
Είναι απολύτως βέβαιον ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον να συμβεί, για τον απλούστατο λόγο ότι το οικονομικό υπόδειγμα κάθε χώρας έχει σημεία αναφοράς την ίδια τη χώρα και τα πλεονεκτήματα που παράγονται από αυτήν την αναφορά.
Συνεπώς, βρισκόμαστε εμπρός σε μια κατάσταση, όπου οι εξελίξεις δείχνουν με σαφήνεια ότι οι πιέσεις των Γερμανών θα συνεχισθούν.
Γερμανικό οχυρό
Η αποφασιστικότητα της Γερμανίας έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς σκορπώντας το φόβο στις άλλες κρατικές οντότητες της ευρωζώνης. Τα γεγονότα των τελευταίων δέκα ημερών φαίνεται ότι ατσάλωσαν την αποφασιστικότητα της Γερμανίας οι οποίοι ντύνουν τις ωμές παρεμβάσεις τους προς τα άλλα κράτη-μέλη, με ηθικοκανονιστικά πέπλα ότι η πολιτική τους επί των διασώσεων επιδιώκει να απαλλάξει τους Ευρωπαίους (και κυρίως τους Γερμανούς) φορολογούμενους από το βάρος της διάσωσης των κρατών της Ευρωζώνης και να το μεταθέσουν στους επενδυτές και τους πιστωτές.
Όλο και περισσότερο η Ευρωπαϊκή Ένωση μεταμορφώνεται σε γερμανικό οχυρό.
Οι εξελίξεις με βάση τη λογική δείχνουν ότι αυτό το οικοδόμημα, η Ευρωζώνη, δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει επί μακρόν. Όμως η πανουργία της Ιστορίας πλείστες όσες φορές, στο παρελθόν, έχει κατισχύσει επί της λογικής. Ο Νίτσε πολλά χρόνια πριν σημείωνε: «Οι άνθρωποι θα επινοήσουν πολλά υποκατάστατα του πολέμου, αλλά ίσως να δουν μέσα από αυτά, ολοένα και καθαρότερα, πως μια τόσο πολύ καλλιεργημένη και γι’ αυτό αναγκαστικά καταβεβλημένη ανθρωπότητα, όπως η σημερινή Ευρώπη χρειάζεται όχι μόνο πολέμους, αλλά τους πιο μεγάλους και τρομερούς πολέμους ». Τι να εννοούσε, άραγε;
(1) Κ. Μελάς, Η Σαστισμένη Ευρώπη, Εξάντας 2009.
(2) Για το ζήτημα των ιδιομορφιών δες: Κ. Μελάς, Μικρά μαθήματα για την ελληνική οικονομία: Ιδιομορφίες, Ο δρόμος για το μνημόνιο, Ύβρις και Νέμεσις. Πατάκη 2013.
* Ο Κώστας Μελάς
είναι πανεπιστημιακός
