Άγγελος Τσέκερης, Μια ιστορία αλλιώς… Ο Ν. Ζαχαριάδης, η Σοβιετική Ένωση και οι κομμουνιστές της Τασκένδης, Eκδόσεις Ταξιδευτής, Αθήνα 2014, σ. 432
Για όσους από εμάς βρεθήκαμε να μεγαλώνουμε πολιτικά, τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, σε κάποια από τις εκδοχές της κομμουνιστικής αριστεράς που δεν διεκδικούσε την κληρονομιά του, ο Νίκος Ζαχαριάδης υπήρξε μια παράξενη εικόνα, κρυμμένη αλλά διαρκώς παρούσα.
Ιδιαίτερα για όσους βρέθηκαν στη νεολαία του ΚΚΕ, αντιπροσώπευε τον σπασμένο κρίκο μιας αλυσίδας, που έτσι αμφισβητούσε τη συνέχεια την οποία το κόμμα αυτό διεκδικούσε ως νομιμοποιητικό χαρτί στην πάλη για την εξόντωση του «άλλου» ΚΚΕ (εσωτερικού) και για τη μονοκρατορία του στο χώρο της κομμουνιστικής αριστεράς.
Όταν, με τον καιρό, οι βεβαιότητες της στράτευσης έδωσαν τη θέση τους στα ερωτήματα της έρευνας, η εικόνα αποκαλύφθηκε πιο σύνθετη, πολυπρισματική, αντιφατική αλλά όχι λιγότερο παράξενη. Κι όταν πλέον, μετά την πτώση του σοβιετικού κομμουνισμού, έγινε γνωστός ο τρόπος με τον οποίο ο εξόριστος του Σουργκούτ έβαλε τέρμα στη ζωή του, η εικόνα του απέκτησε μιαν επιπλέον διάσταση: αυτή της αρχαιοελληνικής τραγωδίας…
Η απορία που περιγράφεται αδρομερώς παραπάνω αποτέλεσε το κίνητρο του Άγγελου Τσέκερη, μηχανολόγου μηχανικού στις σπουδές και δημοσιογράφου στο επάγγελμα, για τη σύνθεση της μελέτης του Μια ιστορία αλλιώς… Διαβάζοντάς τη, καταλαβαίνει κανείς πως το πρωταρχικό κίνητρο του συγγραφέα της είναι να ξεκαθαρίσει μέσα του, πριν απ’ όλα, τις ιστορικές και πολιτικές συνθήκες που οδήγησαν στην πτώση μιας από τις σημαντικότερες -και αντιφατικότερες- ηγετικές μορφές του ελληνικού κομμουνισμού.
Είναι προφανές ότι το αποτέλεσμα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα κριτήρια μιας ακαδημαϊκής μελέτης – δεν είναι κάτι τέτοιο, ούτε ο συγγραφέας ισχυρίζεται κάτι παρόμοιο. Αντιθέτως, δηλώνει εξαρχής πως «δεν κομίζει κάποιο καινούργιο, άγνωστο μέχρι σήμερα ιστορικό στοιχείο», ούτε και αξιοποιήθηκαν όλες οι διαθέσιμες ιστορικές πηγές για τη σύνθεσή του. Έχει όμως μερικά μεγάλα πλεονεκτήματα: αποτελεί μια περιεκτική αφήγηση, ιδιαίτερα της περιόδου 1949-1957, από την ήττα στον Εμφύλιο μέχρι τη διαγραφή του Νίκου Ζαχαριάδη από το ΚΚΕ, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η εσωκομματική σύγκρουση στην Τασκένδη, που κορυφώθηκε στις 9-10 Σεπτεμβρίου 1955.
Σε αυτήν την αφήγηση, ο Α. Τσέκερης παρακολουθεί τόσο τις κινήσεις και τις αποφάσεις του Νίκου Ζαχαριάδη όσο και των εσωκομματικών του αντιπάλων, μέσα από τις οποίες αναδύονται σταδιακά οι αφανείς (αρνητικοί) πρωταγωνιστές: η σοβιετική κρατική και κομματική γραφειοκρατία και οι ανάγκες της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ. Στον πρόλογό του, ο συγγραφέας ομολογεί ότι «μεροληπτεί» συνειδητά υπέρ των ηττημένων της ιστορίας: τόσο υπέρ του Καραγιώργη ή του Πλουμπίδη όσο και υπέρ των ζαχαριαδικών της Τασκένδης, που τοποθετούνται «από την ίδια πλευρά της ζυγαριάς». Έτσι, «ο Ζαχαριάδης βρίσκεται κι από τις δύο πλευρές», πραγματικά και θύτης και θύμα…
Η αφήγηση ξεκινά από εκεί όπου, αν για κάποιο λόγο η βιογραφία του αρχηγού του ΚΚΕ σταματούσε, θα είχε καταγραφεί στις «δέλτους της Ιστορίας» ως εθνικός ηγέτης: με το πρώτο «ανοιχτό γράμμα» που καλούσε τους κομμουνιστές να συστρατευθούν στον πόλεμο κατά της φασιστικής Ιταλίας – κάτι το οποίο, μεταξύ πάμπολλων άλλων, του προσήψαν οι κατήγοροί του αργότερα…
Η περίοδος του Εμφυλίου παρουσιάζεται ιδιαίτερα συνοπτικά, χωρίς ο συγγραφέας να πάρει υπ’ όψιν του τις ιστορικές συνεισφορές των τελευταίων δεκαετιών που έχουν εμπλουτίσει τη γνώση μας για την περίοδο, με αποτέλεσμα να διατυπώνει μάλλον στερεοτυπικές απόψεις, όπως π.χ. ότι ο ΔΣΕ πολεμούσε με λιανοτούφεκα, ενώ είναι πλέον γνωστό ότι από τα σοσιαλιστικά κράτη είχε στηθεί μια πολύπλοκα οργανωμένη αλυσίδα ανεφοδιασμού του ΔΣΕ με οπλισμό, που επέτρεπε στις δυνάμεις του να παραμένουν στη μάχη, όχι όμως και να νικήσουν, όπως ακριβώς εξυπηρετούσε την εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ.
Η περίοδος της εσωκομματικής πάλης 1950-’56 περιγράφεται εκτενώς, αναδεικνύοντας τον αδίστακτο τρόπο με τον οποίο η ηγεσία του ιδιότυπου «κράτους» του ΚΚΕ στην Ανατολική Ευρώπη και την ΕΣΣΔ πέτυχε να πειθαρχήσει τα μέλη του και να αποσείσει τις ευθύνες της για τις διαδοχικές ήττες της δεκαετίας του 1940, εξοντώνοντας (πολιτικά, ηθικά, κάποτε και βιολογικά) κάθε πιθανό αντίπαλο.
Όταν, όμως, ο προσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ άλλαξε, αυτή η μοίρα περίμενε τόσο τον ίδιο τον Ζαχαριάδη όσο και τα μέλη του κόμματος που συνέχισαν να πιστεύουν σε αυτόν, κυρίως την πλειοψηφία της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης. Αυτοί οι αγωνιστές που απολύθηκαν από τις δουλειές τους, διώχτηκαν από τα σχολεία τους, φυλακίστηκαν ή στάλθηκαν εξορία στη Σιβηρία, είναι και οι πραγματικοί πρωταγωνιστές, οι «θετικοί ήρωες» της αφήγησης του Α. Τσέκερη.
Ακόμη κι αν οι δρόμοι τους χώρισαν αργότερα, καθώς κάποιοι παρέμειναν μέχρι τέλους πιστοί στον «αρχηγό», κάποιοι επέστρεψαν στο ΚΚΕ κι άλλοι στράφηκαν στην μαοϊκή εκδοχή του κομμουνιστικού κινήματος, ο συγγραφέας τους περιβάλλει όλους με τον μεγαλύτερο σεβασμό.
Αν, πολιτικά, η περί τον Νίκο Ζαχαριάδη καθ’ ημάς Ostalgie είναι αντιπαραγωγική, ιστορικά αποτελεί ένα πεδίο όπου μπορούν να τεθούν πολλά γόνιμα ερωτήματα. Ο Άγγελος Τσέκερης, συνεξετάζοντας τις πολιτικές εξελίξεις στο ΚΚΕ και την εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ, νομίζω πως θέτει ένα από αυτά…
Στρατής Αρτεμισιώτης
