Στην ιστορία κάθε χώρας, υπάρχουν στιγμές που σημαδεύουν βαθιά την πορεία της. Τη βάζουν σε άλλη τροχιά, την προωθούν ή την οπισθοδρομούν, της αλλάζουν κατεύθυνση. Οι στιγμές αυτές εγγράφονται με ορισμένο τρόπο στις συνειδήσεις των απλών ανθρώπων και των ευρύτερων συνόλων. Με διαφορετικό τρόπο για τα υποτελή στρώματα και τις καταπιεζόμενες τάξεις, και διαφορετικό για τις άρχουσες ελίτ και τάξεις.
Το Πολυτεχνείο του 1973 ήταν μια τέτοια στιγμή. Ήταν ένα συμβάν που επηρέασε ολόκληρη την κοινωνία, σημάδεψε έντονα τις συνειδήσεις, έφερε στην επιφάνεια νοήματα και συνθήματα που απωθούνταν από τον επίσημο πολιτικό κόσμο. Απομόνωσε το χουντικό καθεστώς και συντέλεσε σε μια μεγάλη ριζοσπαστικοποίηση η οποία κράτησε σαν μεγάλο κύμα δραστηριοποίησης ευρύτατων μαζών μέχρι τα 1976.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν υπήρχε στο πρόγραμμα κανενός πολιτικού οργανισμού της εποχής. Παράνομες οργανώσεις και κόμματα, ο εξοστρακισμένος πολιτικός κόσμος της εποχής, δεν είχαν στον νου τους μια εξέγερση σαν του Πολυτεχνείου. Ένα τμήμα μάλιστα ερωτοτροπούσε με την ψευδοφιλελευθεροποίηση της χούντας και το μάξιμουμ που προωθούσε ήταν μια «αποκατάσταση» της δημοκρατίας στα προ του 1967 επίπεδα.
Σε μια στιγμή, λοιπόν, που μοιάζει η χούντα να έχει «καθαρίσει» με τους εχθρούς της και να ετοιμάζει μια ψευδονομιμοποίηση, έχει εμφανιστεί (από το 1972) ένα νέο φοιτητικό κίνημα που ζητά δημοκρατικές εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους. Ξεκινούν κινητοποιήσεις που πολιτικοποιούνται, προβάλλουν συνθήματα όπως «Κάτω η χούντα» και «Ελευθερία» στην κατάληψη της Νομικής Φλεβάρης 1973, για να φθάσουμε στον Νοέμβρη. Στις 4 του μήνα έχουμε τη διαδήλωση στο μνημόσυνο για τον Γ. Παπανδρέου και αμέσως μετά την κατάληψη του Πολυτεχνείου, μετά από απόφαση των γενικών συνελεύσεων των φοιτητικών συλλόγων.
Ας το βάλουμε στο νου μας: Το Πολυτεχνείο δικαιώνεται όποτε βρίσκεται ο τρόπος να εκφραστούν, όπως και όσο είναι δυνατόν, ευρύτερες ανάγκες και πόθοι του λαού. Ανάγκες και πόθοι που δεν εκφράζονται από το επίσημο πολιτικό παιχνίδι και το κομματικό σύστημα
Η κατάληψη γίνεται κέντρο αγώνα, αγκαλιάζεται από τη λαϊκή υποστήριξη και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον. Ο ραδιοσταθμός δημιουργεί μεγάλη συγκίνηση. Προβάλουν κι άλλα αιτήματα, τίθεται το ζήτημα της εθνικής ανεξαρτησίας, των Αμερικάνων και η προοπτική πάει πέρα από τον ορίζοντα μιας «αντιχουντικής ενότητας». Μπαίνουν οι βάσεις μιας πιο σαφούς αντιιμπεριαλιστικής και αντιφασιστικής προοπτικής.
Αυτό που έχει μεγάλη σημασία να σημειωθεί είναι πως το συμβάν του Πολυτεχνείου αποτελεί τον τρόπο, τη μορφή και την έκφραση που βρήκε ο αγωνιζόμενος κόσμος της περιόδου για να αποκτήσει φωνή, να ξεπεράσει και να υπερβεί όρια, να διαλύσει φόβους και αναστολές, να προβάλλει νοήματα και περιεχόμενα, να εκφράσει διαθέσεις και πόθους ενός λαού. Όλα αυτά, μετά από πολλές ήττες και πληθώρα λανθασμένων και συμβιβαστικών γραμμών που είχαν επιβληθεί.
Η επιτυχία του Πολυτεχνείου, είναι ότι κατέκτησε τις καρδιές του λαού, έγινε υπόθεσή του και ο λαός αναγνώρισε στις λίγες χιλιάδες που πήραν μέρος στην εξέγερση τον εαυτό του και τα «θέλω» του. Αυτό και μόνο είναι μια τεράστια επιτυχία. Την τρίτη μέρα της κατάληψης μπήκαν τα τανκς και «έλυσαν» το θέμα. Όμως η εξέγερση είχε νικήσει, κι ας ακολούθησαν δύσκολες και μαύρες μέρες…
Σφράγισε και τη μεταπολίτευση
Η μεταπολίτευση του 1974 έδωσε τη δυνατότητα να φανεί το βάθος και η έκταση που είχε το Πολυτεχνείο μέσα στον λαό. Ο Καραμανλής ορίζει τις εκλογές στις 17 Νοέμβρη 1974 για να δικαιώσει τάχα την εξέγερση (αποκατάσταση της δημοκρατίας μέσα από εκλογές). Ένα πιο ριζοσπαστικό κομμάτι, μέσα από συνελεύσεις δίνει δικό του τόνο σε μια μεγάλη και συγκλονιστική πορεία από το Πολυτεχνείο ως την Καισαριανή.
Μετά τις εκλογές (56% ο Καραμανλής) γίνεται ο πρώτος γιορτασμός και συγκεντρώνεται περίπου 1 εκατομμύριο κόσμος στην πορεία. Από τότε καθιερώνεται κάθε 17 Νοέμβρη να γίνεται πορεία από το Πολυτεχνείο έως την αμερικάνικη πρεσβεία, κάτι που διαρκεί έως τις μέρες μας (αξιοσημείωτο). Βέβαια, θα ακολουθήσουν πολλές αντιπαραθέσεις, προσπάθειες απαγόρευσης των πορειών, συγκρούσεις με την αστυνομία (1980 Κουμής και Κανελλοπούλου, 1985 Καλτεζάς, επεισόδια στην πρεσβεία κ.λπ.). Όπως θα γίνουν και προσπάθειες σφετερισμού ή ευνουχισμού του πραγματικού περιεχομένου του Πολυτεχνείου. Κάποιοι θα θελήσουν να το καπηλευτούν, να το εμφανίσουν σαν δικό τους ή ότι μέσα από την πολιτική τους αυτό δικαιώνεται (ΚΝΕ, ΠΑΣΟΚ, αλλά και η 17Ν). Άλλοι θα νομίσουν ότι είναι μέρα για επεισόδια και θερμές νύκτες. Καταλήψεις του Πολυτεχνείου, συγκρούσεις, επέμβαση των ΜΑΤ μετά από καταπάτηση ασύλου, συλλήψεις 650 νέων (1995, επί ΠΑΣΟΚ) και δίκες εξπρές κ.λπ.
Ο ριζοσπαστισμός της περιόδου που άνοιξε το 1973, κάμφθηκε με πολλούς τρόπους. Καταρχάς, με τη στυγνή, ανοιχτή τρομοκρατία των κυβερνήσεων της Δεξιάς (1974-1981). Δεύτερο, με την απορρόφηση όλων σχεδόν, εκτός εξαιρέσεων, των φοιτητών που είχαν διακριθεί ή αναδειχθεί στον αντιδικτατορικό αγώνα, μέσα από το κομματικό φαινόμενο που φούντωσε απρόσμενα και μαζικά μετά την πτώση της χούντας. Τα στελέχη αυτά επάνδρωσαν το μηχανισμό των κομμάτων και εφάρμοσαν τις πολιτικές τους. Κόμμα, συνδικαλισμός, αυτοδιοίκηση, κράτος στελεχώνονται κατά βάση από αυτούς. Ταυτόχρονα, μεγάλο μέρος της φοιτητικής γενιάς του Πολυτεχνείου θα διαπρέψει στις επιχειρήσεις που θα προσληφθεί ή στο ελεύθερο επάγγελμα, ιδιαίτερα μετά από απογοητεύσεις που φέρνει η πολιτική «καριέρα». Η εποχή του ΠΑΣΟΚ θα είναι η «χρυσή εποχή» και μεγάλο εφαλτήριο για την εξαργύρωση αγώνων και την ευρύτατη ένταξη στον κρατικό διοικητικό μηχανισμό.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, υπάρχει και μια μεγάλη βουβή μάζα ανθρώπων που πήραν μέρος στο Πολυτεχνείο και δεν θορύβησαν μετά. Κράτησαν μια αξιοπρεπή σιγή και καταλαβαίνουν τι σημαίνει η κρατικοποίηση, ο ευνουχισμός και η καπηλεία του.
«Δικαίωση» και επικαιρότητα
Γνωστό είναι το σύνθημα «Εμπρός για της γενιάς μας τα Πολυτεχνεία». Αυτά, όμως, δεν έρχονται. Γιατί συνήθως ψάχνονται μέσα από στερεότυπα τα οποία, αντί να εμπνέουν και να ενεργοποιούν τους ανθρώπους, τους απωθούν από την πολιτική σε μεγάλο βαθμό. Αλλά και γιατί έχει χαθεί η «πίστη» και αυτό είναι πιο σοβαρό ζήτημα που δεν απαντιέται με συνθήματα και ατάκες.
Ας το βάλουμε στο νου μας: Το Πολυτεχνείο δικαιώνεται όποτε βρίσκεται ο τρόπος να εκφραστούν, όπως και όσο είναι δυνατόν, ευρύτερες ανάγκες και πόθοι του λαού. Ανάγκες και πόθοι που δεν εκφράζονται από το επίσημο πολιτικό παιχνίδι και το κομματικό σύστημα. Κάθε φορά που ένα αυθεντικό κίνημα (προσοχή στη λέξη «κίνημα» και όχι «ποσοστό» ή «ηγεσία») κάνει βήματα και εκφράζει ανάγκες πέρα από τον εαυτό του ή τον χώρο του. Αυτό συνέβη αρκετές φορές στα 45 χρόνια που μεσολάβησαν. Τελευταία φορά ήταν κυρίως μέσα από τις Πλατείες (που τώρα χλευάζονται από όλους σαν «ακροδεξιές»). Σε στιγμές, κυρίως, που με τρόπο ακηδεμόνευτο, έξω από τις ράγες της επίσημης γραφειοκρατίας και των κομμάτων, ο κόσμος έπαιρνε στα χέρια του την υπόθεσή του (βλέπε και τον αγώνα της ΕΑΣ 1992, ή και την Κερατέα, τη Χαλκιδική και πολλές άλλες περιπτώσεις). Το Πολυτεχνείο, οι πλατείες, τα συλλαλητήρια επηρέαζαν πάντα την κεντρική πολιτική σκηνή. Οι άλλες στιγμές, οι πιο «μερικές», ήταν μικρότερης κλίμακας, αλλά είχαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με κυριότερο από αυτά την αυθεντική συμμετοχή και δραστηριοποίηση μαζών, αλλά και την ευρύτερη αλληλεγγύη προς αυτούς.
Άρα, κάθε φορά που βρισκόταν ο τρόπος να εκφραστεί μια αυθεντική, ακηδεμόνευτη και συμπιεσμένη λαϊκή θέληση, δικαιωνόταν το Πολυτεχνείο. Η επικαιρότητά του βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το σημείο και σήμερα: Τίθεται επιτακτικά το ζήτημα να βρεθεί ο τρόπος να εκφραστεί το ανέκφραστο κομμάτι της κοινωνίας. Το πλειοψηφικό αυτό τμήμα που δεν εκπροσωπείται από το πολιτικό σύστημα, αποστασιοποιείται από αυτό, καταπιέζεται οικονομικά, πολιτικά, ιδεολογικά, πολιτισμικά, εθνικά, από τις πολιτικές που εφαρμόζονται. Η περιοχή της κοινωνίας που βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση είναι πολύ μεγάλη. Αν θυμηθούμε μόνο τι αντιπροσώπευε αριθμητικά το αντιμνημονιακό μπλοκ, αν δούμε τι λέει ο κόσμος για τις Πρέσπες ή τα συνεχιζόμενα μέτρα και τις ασκούμενες πολιτικές σε μια σειρά πεδία, θα δούμε ότι είναι τεράστιος ο αριθμός εκείνων που δεν εκφράζονται από το «επίσημο» σκηνικό. Ο «τρόπος» σημαίνει υπερβάσεις σχημάτων και προσώπων, σημαίνει επίσης νοήματα, περιεχόμενα, ιδέες, μορφές νέες και φρέσκιες. Η «πεπατημένη» του επίσημου πολιτικού σκηνικού τα ματαιώνει, τα πνίγει. Αναζητείται ο «τρόπος» της εποχής μας, που δεν θα πέσει από τον ουρανό αλλά θα «εφευρεθεί» από τους ανθρώπους και τα κινήματα της ανάγκης.
