Κυκλοφόρησαν τα Ημερολόγια της Φυλακής.
Πρόσφατα συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από το θάνατο του Μπόμπι Σαντς, κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας των Ιρλανδών Ρεπουμπλικάνων φυλακισμένων στις ειδικές φυλακές γνωστές ως Μπλοκ-Η. Ενός αγώνα με αίτημα την αναγνώριση των πολιτικών κρατουμένων που έληξε τον Αύγουστο του 1981 με τον θάνατο 10 συνολικά αγωνιστών. Με αφορμή την επέτειο αυτή κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Καινά Δαιμόνια, σε μετάφραση και επιμέλεια του Χρήστου Γιοβανόπουλου, τα Ημερολόγια της Φυλακής του Μπόμπι Σαντς. Η συλλογή περιλαμβάνει τα δύο αυτοβιογραφικά κείμενα που συνέγραψε ο Σαντς κατά τη διάρκεια της «απεργίας άρνησης καθαριότητας» και της «απεργίας πείνας». Επιπλέον, ένα συνοπτικό αλλά κατατοπιστικό χρονολόγιο της αντίστασης του ιρλανδικού λαού και του ρεπουμπλικάνικου κινήματος από την απαρχή της κατάκτησης του νησιού μέχρι σήμερα.
Αναδημοσιεύουμε ένα μικρό κομμάτι από την εισαγωγή του βιβλίου που σχετίζεται με το είδος της συγγραφικής δραστηριότητας και την αισθητική της, έτσι όπως αναπτύχθηκε από τους κρατούμενους στα Μπλοκ-Η.
«Ο Σαντς από τη στιγμή που φυλακίζεται στα Μπλοκ-Η καταγράφει σε άρθρα, ανταποκρίσεις, αναφορές, ποιήματα, διηγήματα, τραγούδια όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο. Γράφει, όπως και οι υπόλοιποι κρατούμενοι, σε χαρτί τουαλέτας και τσιγαρόχαρτα, τα οποία διπλώνει σε μικρά κομμάτια σαν ακορντεόν και διακινεί λαθραία μέσα στο σώμα του, σαν “ντοκουμέντα-σπλάχνα”, στο στόμα και τον πρωκτό του».
…Είναι ο πλέον πολυγραφότατος από τους κρατούμενους και πολλά από τα γραπτά του, υπογραμμένα με το ψευδώνυμο Μαρκέλα (το όνομα της μεγάλης του αδερφής) δημοσιεύονται στην εφημερίδα An Problaht / Republican News (Δημοκρατικά Νέα) του Σιν Φέιν, φωτίζοντας όλες τις φάσεις και πλευρές της αντίστασης μέσα στα Μπλοκ-Η.
Το Μια Μέρα Της Ζωής Μου, γράφτηκε το χειμώνα του 1979 και γνώρισε μία απίθανη, αλλά χαρακτηριστική, περιπέτεια μέχρι να δημοσιευτεί. Για να αποφευχθεί η καταστροφή διαφόρων εγγράφων από τις απανωτές επιδρομές της βορειο-ιρλανδικής αστυνομίας στα γραφεία του Σιν Φέιν… όπου στεγάζοταν και το Γραφείο Ενημέρωσης για τα Μπλοκ-Η, αυτά, μεταξύ των οποίων πολλές αναφορές, ανακοινώσεις και άλλα γραπτά των κρατουμένων, διανεμήθηκαν σε διάφορα σπίτια. Το χειρόγραφο του Μια Μέρα Της Ζωής Μου θεωρείτο χαμένο για πολύ καιρό και μόνο μετά το θάνατο του Μπόμπι Σαντς κάποιος το ανακάλυψε και το παρέδωσε για δημοσίευση.
Το Ημερολόγιο που διατηρούσε τις πρώτες 17 μέρες της απεργίας πείνας του γράφτηκε και διακινήθηκε με τον ίδιο τρόπο, φέρνοντας στο φως τόσο τις προσωπικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας απεργός πείνας, αλλά και πολιτικές παρατηρήσεις και σχολιασμό, όχι μόνο σχετικά με τον αγώνα των απεργών και των κρατουμένων, αλλά και για γενικότερα θέματα. Μας χαρίζει, έτσι, μία πολιτική ματιά με έναν τρόπο πιο άμεσο, που λείπει από το Μια Μέρα Της Ζωής Μου. Το δεύτερο αυτό κείμενο, με τη μορφή διηγήματος που αφηγείται μία μέρα της ζωής των «κρατουμένων στις κουβέρτες» κατά τη διάρκεια της «διαμαρτυρίας άρνησης καθαριότητας», επικεντρώνεται ακριβώς στο να κάνει γνωστή και να συμπυκνώσει όλη την τρομακτική εμπειρία και τη θηριωδία που ζούσαν οι κρατούμενοι αγωνιστές, για να ευαισθητοποιήσει το κίνημα αλληλεγγύης. Είναι λογικό, λοιπόν, η πολιτική του κειμένου να είναι διαφορετική και να μη συνδέεται άμεσα με την επικαιρότητα, όπως το Ημερολόγιο. Μέσα από τις σελίδες του, όμως, εκτός από τις δοκιμασίες και τα βασανιστήρια των Ρεπουμπλικανών κρατούμενων, αναδεικνύονται η άκαμπτη προσωπική τους δύναμη και προπάντων η συλλογική τους αντίσταση.
Και τα δύο κείμενα αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της γραφής των Μπλοκ-Η, που χαρακτηρίζεται από την οικονομία και αμεσότητα του λόγου και μία συγκεκριμένη αισθητική, που καθορίζονταν και αντανακλούσε ακριβώς τις συνθήκες συγγραφής τους.
Ο Λάκλαν Γουόλεν1 που έχει ασχοληθεί ιδαίτερα με τα γραπτά των Ιρλανδών κρατουμένων, σχολιάζει πως «η λογοτεχνική παραγωγή μέσα στα Μπλοκ-Η, σε κάθε μορφή της, ήταν μια μικρή εξέγερση» (σελ. 88). Και αυτό αφορά τόσο τις συνθήκες και την εξασφάλιση των μέσων συγγραφής και διακίνησης των κειμένων, όσο και το περιεχόμενο και την ιδιαίτερη αισθητική τους. Για τον Γουόλεν το πιο σημαντικό στοιχείο αυτού του είδους της συγγραφικής δραστηριότητας είναι ότι «διά μέσου του κοινοτισμού», οι Ρεπουμπλικάνοι κρατούμενοι αντιμάχονται το ρομαντικό μοντέλο του απομονωμένου από το κάπως απάνθρωπο περιβάλλον του συγγραφέα. Αντιστεκόμενοι στις συνθήκες εγκλεισμού τους, της εξαναγκαστικής πραγματικής και απάνθρωπης απομόνωσής τους, τις αντιστρέφουν, προσπαθώντας να ενωθούν με το έξω, ασκώντας κριτική στις δομές του συστήματος των φυλακών και του συστήματος της καταπίεσης… έξω από αυτές, ανακτώντας έτσι, μέσω της συγγραφής, την ταυτότητα τους.
…Τα κείμενα του Σαντς… περιγράφουν γλαφυρά την πράξη αυτής της συλλογικής αντίστασης και αλληλεγγύης…, το «σύστημα εκπαίδευσης και επικοινωνίας» που, παρά τα βασανιστήρια, τη στενή επιτήρηση και την απομόνωση, είχαν αναπτύξει οι κρατούμενοι μεταξύ τους.
Η έλλειψη απαραίτητων μέσων, όπως και οι ανάγκες της λαθραίας διακίνησης των γραπτών καθόριζε άμεσα τον τρόπο συγγραφής και την μορφή των κειμένων. Έτσι π.χ. στα πεζά κείμενα λείπουν τα διαστήματα ανάμεσα σε λέξεις και παραγράφους, «μία αισθητική που παραπέμπει στα πρώιμα μοναστικά γραπτά» (Γουόλεν, σ. 90). Αυτό, όμως, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν ισχύει για τα ποιήματα που χαρακτηρίζονται από μεγάλα διαστήματα ανάμεσα στις στροφές ή περιθώρια δεξιά και αριστερά.
Αυτή η αισθητική του πεζού λόγου «αντικατοπτρίζει το κλειστοφοβικό χώρο του κελιού» (όπ.π.). «Ο χώρος του εγκλεισμού εισβάλλει μέσα σε αυτά τα κείμενα με έναν πολύ περισσότερο δραματικό τρόπο από ότι σε εκείνες τις αναμνήσεις από τη φυλακή που γράφτηκαν εξ ολοκλήρου ή ολοκληρώθηκαν έξω από τα κελιά. …Ενώ το φυσικό περιβάλλον (της φυλακής) αποτελεί το παρασκήνιο στο Κελί ΙΙ (του Τζέρι Άνταμς), στο Μια Μέρα της Ζωής Μου είναι ένας ενεργός συμμετέχων». (Γουόλεν, σ. 92)
Για να γίνει κατανοητό αυτό, πρέπει να αντιληφθεί κανείς και την κεντρικότητα του σώματος σαν πεδίο μάχης (όπως και τιμωρίας). Οι κρατούμενοι με τη «διαμαρτυρία της κουβέρτας», τη «διαμαρτυρίας άρνησης καθαριότητας» και τέλος την «απεργία πείνας» εξαναγκάζονται να αναγάγουν το απογυμνωμένο τους σώμα σε κύριο όπλο αντίστασης. Με την αφαίρεση των ρούχων τους οι τοίχοι και ο περίγυρος της φυλακής γίνεται, έτσι, το κύριο περίβλημα του σώματός τους. Γυμνό κορμί και κελί βρίσκονται σε μία άμεση και αδιαμεσολάβητη σχέση, επαφή και πάλη μεταξύ τους. Τα παράθυρα δεν έχουν τζάμια ή είναι εντελώς φιμωμένα, εμποδίζοντας φως και αέρα να μπει στο κελί, ενώ αφήνουν κρύο και χιόνι να εισβάλει. Από την άλλη, οι τοίχοι καλυμμένοι από περιττώματα, αίμα περιόδου ή πληγών, αποφάγια και ούρα «ζωντανεύουν», σαν άμεση απειλή μόλυνσης του σώματος που αντιστέκεται αλλά και της συνείδησης που «υπο-φέρει» αυτές τις συνθήκες.
Η συνεχής αυτή μάχη που δίνουν οι κρατούμενοι με το άμεσο περιβάλλον τους, ασκεί «μια πίεση τόσο μεταστατική που δεν φεύγει ούτε κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο χώρος εγκλεισμού με τον τρόπο αυτό εισβάλλει στη συνείδηση του Σαντς όσο και το σώμα του, καθιστώντας την απόδραση της συνείδησης από το κελί σχεδόν αδύνατη». (Γουόλεν, σ. 93).
Πιστές στη λογική και την αισθητική των γραπτών του Σάντς οι εκδόσεις δεν προέβησαν σε παρεμβάσεις καλολογικού χαρακτήρα, διατήρησαν ακόμη και «λάθη» του χειρόγραφου, διακινδυνεύοντας ίσως, πέρα από την αισθητική, και την ευληπτότητα σημείων των κειμένων. Κάθε διόρθωση ή ωραιοποίησή τους, όμως, θα εξάλειφε το ίδιο το πνεύμα τους. Οι ατέλειές τους αποτελούν οργανικό μέρος της αισθητικής της ακατέργαστης γραφής και του νοήματός τους. Είναι τα σημάδια των πληγών των σωμάτων και της συνείδησης των φυλακισμένων στα Μπλοκ-Η. Η ίδια τακτική ακολουθήθηκε και στην παρούσα μετάφραση, προκειμένου να διατηρηθεί η αμεσότητα και ωμότητα της έκφρασης που αποδίδει καλύτερα από κάθε αισθητική ή συντακτική βελτίωση του λόγου τους, τις συνθήκες και το πνεύμα της συγγραφής τους.
(1) Lachlan Whalen, 2007, Contemporary Irish Republican Prison Writing: Writing and Resistance, New York: Palgrave Macmillan. Μεγάλα κομμάτια του έργου του έχουν δημοσιευτεί στα ελληνικά στην έκδοση Λ. Γουόλεν, Γραφή και Αντίσταση, Βόρεια Ιρλανδία: Απελευθερωτικός Αγώνας και τα Γραπτά της Φυλακής, Αθήνα: Δαίμων του Τυπογραφείου, στις σελίδες του οποίου αναφέρονται οι παραπομπές μας.
Σ.Μ.
