Ο Ρήγας κατέχει μια διαχρονικά δεσπόζουσα θέση στην ψυχή του μαχόμενου λαού και έθνους, στην ψυχή των συνεπέστερων υπερασπιστών των συμφερόντων του, θεωρούμενος και δικαίως, το αφετηριακό ορόσημο και οδόσημο της ελληνικής νεωτερικότητας.
Με δεδομένο το γεγονός ότι ο Ρήγας έχει στρέψει όλες του τις δυνάμεις στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό, ας εξετάσουμε τους συγκεκριμένους όρους και πρακτικές που συγκροτούν το στρατηγικό του σχέδιο.
Ο Ρήγας είναι παιδί του ενιαίου ιστορικού χώρου που καλύπτει τα Βαλκάνια και την Μικρά Ασία ως την Εγγύς Ανατολή και που είχε παραμείνει ως και την ύστερη οθωμανική περίοδο κοινός διοικητικά.
Το οθωμανικό καθεστώς ήταν η απεχθέστερη μορφή απολυταρχίας. Η άποψη του Ρήγα είναι κατηγορηματική επ’ αυτού και κονιορτοποιεί όλες τις ύστερες κατασκευές της ιστορικής αναθεωρητικής σχολής περί «καλής και ανεκτικής» Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ως εκ τούτου για τον Ρήγα το ζήτημα της βίαιης ανατροπής της αποτελούσε κεντρική του επιλογή. Στην θέση της έπρεπε, κατ’ αυτόν, να μπει η Ελληνική Δημοκρατία. Ένα κοσμικό, δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, στηριγμένο στις αρχές της αρχαίας Ελληνικής Δημοκρατίας και τις σύγχρονές της, της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης.
Σε ποιες αξίες και παραμέτρους θα στηριζόταν όμως το σύστημα αυτό ή για να το πούμε διαφορετικά ποια ήταν η «ιδεολογία» της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα;
Έχοντας πάντα ως βάση της τον Δημοκρατικό Πατριωτισμό, η δημοκρατία του Ρήγα είχε ως κεντρικούς άξονές της την φιλοπατρία και την δημοκρατική διακυβέρνηση, ενώ σταθερές πηγές άντλησης εμπειρίας, παραδείγματος και έμπνευσης αποτελούσαν η αρχαία Ελληνική Δημοκρατία, οι μεγάλοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί, η διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας και τα Γαλλικά Συντάγματα του 1793 και 1795 και τέλος οι Ευρωπαίοι διαφωτιστές με προεξάρχοντες τους Ρουσσώ, Μοντεσκιέ και Βολταίρο.
Είναι εμφανές, φρονώ, ότι η ανατροπή μιας υπερ-αντιδραστικής επί 400 χρόνια κατάστασης και η ανάδειξη ενός νέου αξιακού, εθνικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και πολιτικού μοντέλου αποτελούσε ένα τιτάνιο έργο που έπρεπε όμως από κάπου να ξεκινήσει.
Έχοντας πάντα ως βάση της τον Δημοκρατικό Πατριωτισμό, η δημοκρατία του Ρήγα είχε ως κεντρικούς άξονές της την φιλοπατρία και την δημοκρατική διακυβέρνηση, ενώ σταθερές πηγές άντλησης εμπειρίας, παραδείγματος και έμπνευσης αποτελούσαν η αρχαία Ελληνική Δημοκρατία, οι μεγάλοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί, η διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας και τα Γαλλικά Συντάγματα του 1793 και 1795 και τέλος οι Ευρωπαίοι διαφωτιστές με προεξάρχοντες τους Ρουσσώ, Μοντεσκιέ και Βολταίρο
Και ο Ρήγας όχι μόνο το ξεκίνησε αλλά και άφησε βαθύ το αποτύπωμά του στην αφετηριακή σύλληψη για μια σύγχρονη δημοκρατική ελληνική πολιτεία. Ο Ρήγας έθεσε σε εφαρμογή ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα ιδεολογικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής αναδιάταξης του υπόδουλου Έθνους, μέσω πιλοτικών παρεμβάσεων σε όλες τις παραπάνω σφαίρες.
Ας τις δούμε πιο συγκεκριμένα:
Αφετηριακό σημείο στην όλη του συλλογιστική είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης στοιχειώδους γνωσιολογικού υποβάθρου για κάθε Έλληνα πολίτη. «Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη», τονίζει εμφαντικά στο 22ο άρθρο της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, συμπληρώνοντάς το όμως με το διαχρονικό «συλλογάται καλά, όποιος συλλογάται ελεύθερα».
Με βάση τα παραπάνω, δίνει ξεχωριστή σημασία στο να γνωρίζουν καλά οι πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας την γεωγραφία και ιστορία του τόπου τους, να έχουν ανοιχτό μυαλό στα πορίσματα της επιστήμης και τέλος να έχουν ανοιχτούς ορίζοντες, πράγμα που τους προσφέρει και η γνώση ξένων γλωσσών. (Ο ίδιος μιλούσε πέντε γλώσσες).
Απτά παραδείγματα εφαρμογής από πλευράς του είναι:
Στον ιστορικό-γεωγραφικό τομέα με τους Χάρτες του, την Μεγάλη Χάρτα – αστείρευτη πηγή πατριδογνωσίας και γνώσης, αλλά και ξεχωριστού μόχθου χαρτογραφική εργασία και θαυμαστή αναστύλωση και σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, που αποτύπωνε με τον πιο εύγλωττο τρόπο την πραγματικότητα της ιστορικής συνέχειας του ελληνικού έθνους, την χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τον βαθύ συμβολισμό της, ως και τις ιστορικά φορτισμένες μεταφράσεις του Νέου Ανάχαρση και των Ολυμπίων.
Στις επιστήμες με το Φυσικής Απάνθισμα, ένα υποδειγματικό για την εποχή του σύγχρονο επιστημονικό εγχειρίδιο, με ανοιχτό μέτωπο σε κάθε μορφή δεισιδαιμονίας ή απόκρυψης της αλήθειας.
Στην σφαίρα του πολιτισμού με την προώθηση της λογοτεχνικής, θεατρικής και μουσικής παιδείας, και την προσπάθεια έκδοσης αντίστοιχων έργων της εποχής του, όπως, τουλάχιστον, αυτό αποτυπώνεται στο Σχολείον των ντελικάτων εραστών, κ.λπ.
Το παραπάνω αναγκαίο γνωσιολογικό υπόβαθρο για τον σύγχρονο πολίτη, για να μπορέσει να βλαστήσει χρειαζόταν, κατά τον Ρήγα, το απαραίτητο γόνιμο έδαφος. Κι αυτό ήταν, πάντα κατά τον ίδιο, ανεξάρτητη πατρίδα, δημοκρατική πολιτεία, δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο, διάκριση εξουσιών και δημοκρατική κουλτούρα και αγωγή. Ο Ρήγας θέτει τα θεμέλια και στον τομέα αυτό με την έκδοση της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως και της [Δημοκρατικής Κατηχήσεως].
Όσον αφορά το θεμελιακό ερώτημα ποιος θα τα εφαρμόσει αυτά και ποιος θα τα υπερασπιστεί, ο Ρήγας δίνει σαφή και συγκεκριμένη απάντηση.
Ο ίδιος ο λαός και οι ένοπλες δυνάμεις του. Γι’ αυτό όχι μόνο κυκλοφορεί τον Θούριο και την Νέα Πολιτική Διοίκηση, αλλά και μεταφράζει το Εγκόλπιον [Στρατιωτικόν] του στρατάρχη Κεβενχύλλερ, επισημαίνοντας στις ήδη μαχόμενες δυνάμεις του έθνους τους κλέφτες και αρματολούς τον στρατηγικό στόχο της στρατιωτικής αναβάθμισης του αγώνα.
* Το κείμενο είναι απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Λουκά Αξελού «Ρήγας Βελεστινλής – Ο πατέρας της ελληνικής ανεξαρτησίας»
