Οι παγκόσμιας κλίμακας ανακατατάξεις απαιτούν νέους προσδιορισμούς για να κατανοηθούν
του Σπύρου Παναγιώτου
Ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων παγκόσμιων αλλαγών. Οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία, δύο χώρες σταυροφόροι της ελευθερίας των αγορών, σήμερα βρίσκονται στη δίνη ενός μεγάλου, κοινωνικού και πολιτικού διχασμού, αναζητούν νέους προσανατολισμούς και επιχειρούν να διαμορφώσουν νέες συμμαχίες. Συγκρούονται οξύτατα με τον κόσμο και τις αξίες που δημιούργησαν και επέβαλαν παγκόσμια, εδώ και δεκαετίες.
Ο άλλοτε ενιαίος πόλος της παγκοσμιοποίησης σήμερα βρίσκεται βαθιά διχασμένος. Ο κόσμος χωρίς σύνορα, χωρίς κράτη-έθνη, ο κόσμος των αλληλεξαρτώμενων οικονομιών λαχανιάζει. Παλιές αντιθέσεις, με νέο σχήμα και μορφή, την ίδια όμως οξύτητα, αναπτύσσονται καθιστώντας ρευστό και απρόβλεπτο το μέλλον. Ο οικονομικός προστατευτισμός επιστρέφει απειλώντας με διάλυση παγκόσμιες συμφωνίες. Η ηγεμονία των αγορών αμφισβητείται από συστημικές δυνάμεις αφού πρώτα ξεθώριασε στις συνειδήσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν και ο καπιταλισμός – καζίνο διατηρεί την κυριαρχία του, η αμφισβήτησή του δυναμώνει και εξαπλώνεται στις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Το σύστημα εξαντλεί τις ψευδαισθήσεις που το τροφοδότησε για δεκαετίες.
Από τη μια πλευρά, στον πόλο της παγκοσμιοποίησης, συντάσσονται ο Σόρος, οι αγορές και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το καθεστώς Κλίντον, Ομπάμα, Μέρκελ, ΕΕ και ΚΚ Κίνας, τα μεγαλύτερα και ισχυρότερα ΜΜΕ του πλανήτη, η πλειοψηφία των πανεπιστημιακών και ινστιτούτων, το μεγαλύτερο τμήμα των ΜΚΟ, το μεγαλύτερο μέρος της «προοδευτικής διανόησης» και της συστημικής Αριστεράς στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Στον αντίποδα εκατοντάδες εκατομμυρίων απλών ανθρώπων, μικρομεσαία στρώματα και εργαζόμενοι που είδαν τη ζωή τους να καταστρέφεται, γύρισαν την πλάτη στους κυρίαρχους, έκλεισαν τα αυτιά στους εκφοβιστικούς εκβιασμούς, τιμώρησαν το πολιτικό κατεστημένο και την κομματοκρατία. Τα εκλογικά αποτελέσματα σε Αγγλία, ΗΠΑ και Ιταλία είναι ενδεικτικά.
Μια καθόλου τυχαία πορεία
Οι σχεδιασμοί και τα προτάγματα της παγκοσμιοποίησης δεν συγκίνησαν απλά και μόνο τις δυνάμεις της αγοράς, τις κυβερνήσεις και αντιδραστικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο. Ο θρίαμβος της νεοφιλελεύθερης ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης, στηρίχθηκε και στήριξε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν θα υπήρχε Νέα Τάξη Πραγμάτων χωρίς την γκορμπατσοφική «περεστρόικα και γκλασνόστ». Δεν θα είχαμε την παγκοσμιοποίηση, όπως τη γνωρίσαμε τις περασμένες δεκαετίες, χωρίς την πλήρη και τυπική παραδοχή της ανωτερότητάς της έναντι του υπαρκτού – κρατικού σοσιαλισμού. Και αυτή η παραδοχή έχει τις ρίζες της στη θεοποίηση του τεχνολογικού ντετερμινισμού, του οικονομισμού, στη θεοποίηση της θεωρίας ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η τεχνολογική επανάσταση αποτελούν ικανή συνθήκη για την επικράτηση του σοσιαλισμού.Αυτές οι θεωρίες συμπλήρωσαν τις υπαρκτές αδυναμίες και τις ελλείψεις και τελικά υπέσκαψαν τον ολόπλευρα χειραφετητικό χαρακτήρα του ιστορικού κινήματος του προηγούμενου αιώνα.
Κάτω από αυτούς κυρίως τους όρους οδηγηθήκαμε στην επικράτηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και στο «τέλος της ιστορίας». Χωρίς ιδεολογικούς και πολιτικούς αντιπάλους ξεχάσθηκε ο αγώνας «για έναν άλλο κόσμο», οδηγηθήκαμε στην αναζήτηση επιδιορθώσεων και διαχείρισης του υπαρκτού.
Η επίδραση αυτών των επιλογών είχε καταλυτική επίδραση στην παθητικοποίηση και τον αποπροσανατολισμό των εργαζομένων και της κοινωνίας συνολικά. Πλατιά κοινωνικά στρώματα αποδείχθηκαν πολιτικά και ηθικά στην κυρίαρχη αφήγηση.
Και σήμερα, στην απαρχή μιας νέας στροφής της παγκόσμιας πραγματικότητας, έχουμε ανάγκη από βαθύτερους προσδιορισμούς ικανούς να ερμηνεύσουν τις παγκόσμιες τάσεις και κυρίως να παράξουν πολιτική προς όφελος των λαών. Τα «παλιά εργαλεία», οι σκουριές και οι προλήψεις του παρελθόντος δεν αρκούν.
Μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα
Σήμερα δεκάδες, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων αντιλαμβάνονται την παγκοσμιοποίηση σαν το νεκροθάφτη των προσδοκιών τους. Ενώνουν, χωρίς να το συνειδητοποιούν, τη φωνή τους με τα δισεκατομμύρια των αποκλεισμένων στις πιο φτωχές γειτονιές του πλανήτη. Και αυτή τη διάχυτη, παγκόσμια λαϊκή οργή μπορεί να καρπώνονται συστημικές δυνάμεις, να τη μετατρέπουν σε οπαδούς ενός ανταγωνιστικού, αλλά το ίδιο αποκρουστικού, πολιτικού και οικονομικού σχεδίου με το κυρίαρχο.
Η απουσία της Αριστεράς από αυτές τις διεργασίες, ή καλύτερα η ενσωμάτωσή της, η μετατροπή της σε συμπληρωματική, προωθητική δύναμη της παγκοσμιοποίησης, είναι καταλυτική.
Δεν δικαιολογείται να υπάρχουν ίδια πυρά απέναντι στο σύστημα Ομπάμα – Κλίντον – Μέρκελ και πιο πρόσφατα Ξι Ζιπίνγκ, με διεργασίες που αφορούν πλατιά κοινωνικά στρώματα και αμφισβητούν το κυρίαρχο εφιαλτικό σχέδιο.
Με αυτή την έννοια ο Τραμπ δεν είναι χειρότερος από την Κλίντον ή τον Ομπάμα
Μπροστά στα μάτια μας ένας κλασικός τρόπος κατάταξης των πολιτικών δυνάμεων που ίσχυε παλιότερα πχ φασιστικές δυνάμεις – άκρα δεξιά – δεξιά – κεντροδεξιά – κέντρο – κεντροαριστερά – αριστερά – άκρα αριστερά, δεν ισχύει πλέον. Κι ούτε συνεπάγεται ότι το φυσιολογικό είναι η συσπείρωση κοντινών δυνάμεων στο σχήμα. Η κοινωνική πραγματικότητα έχει ανατινάξει αυτήν τη βαθμονόμηση.
Όλες οι προηγούμενες μάχες που δόθηκαν ανέδειξαν ένα βαθύ ανακάτεμα πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων. Σε δημοψηφίσματα και εκλογές απρόβλεπτες συσπειρώσεις έκαναν την εκλογική ζυγαριά να γύρει σε βάρος όσων επικαλούνταν τη νομοτέλεια της οικονομικής καταστροφής της εργατικής τάξης και των μεσαίων στρωμάτων. Σε αυτές τις εκλογικές αναμετρήσεις συναντήθηκαν πρακτικά τμήματα της αριστεράς και της δεξιάς (δες δημοψήφισμα και εκλογές σε Ιταλία και Αγγλία, ΗΠΑ), με τη διάχυτη λαϊκή δυσαρέσκεια. Όλοι μαζί χαρακτηρίζονται «εθνολαϊκιστές» και στοχοποιούνται σαν ο μεγαλύτερος κίνδυνος της ανθρωπότητας.
Σε έναν κόσμο που οδηγείται σε βαθύ και απρόβλεπτων διαστάσεων ρήγμα απαιτούνται νέα εργαλεία για να τον ερμηνεύσουν ώστε να κάνουν δυνατό τον μετασχηματισμό του. Η γοργή απόρριψη της μεσαίας τάξης σε παγκόσμια κλίμακα, η συνάντησή της με τα πιο προλεταριακά, αποκλεισμένα από την εργασία, στρώματα ξεπερνά τα κυρίαρχα σχήματα και θεωρίες συμμαχιών που είναι αναγκαίες να αλλάξουν τη ροή των εξελίξεων. Αναγκάζει σε νέους προσδιορισμούς, στη συνάντηση περισσότερων προσεγγίσεων που θα παίρνουν υπόψη τους τα χαοτικά σωματίδια που αφήνουν πίσω τους οι καταρρέουσες ψευδαισθήσεις.
Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση
Σχεδιάζουν ένα εφιαλτικό μέλλον για την ανθρωπότητα
Σε άρθρο που πρωτοδημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Foreign Affairs, ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, περιγράφει τις θεμελιώδεις έννοιες και προϋποθέσεις της πρότασής του για την λεγόμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Οι απόψεις του αυτές αποτέλεσαν το κύριο ζήτημα των συζητήσεων στο Νταβός την περασμένη βδομάδα. Αποτελούν παράλληλα την προωθημένη απάντηση του πόλου της παγκοσμιοποίησης και των χρηματαγορών στην αμφισβήτηση – πρόκληση που σηματοδοτεί η εκλογή Τραμπ και κυρίως καθώς αυτή συναντιέται με ένα διαρκώς διευρυνόμενο κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας και οργής απέναντι στη μοντελοποίηση και απόρριψη εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από το κυρίαρχο σύστημα οικονομικών και πολιτικών σχέσεων.
Παρουσιάζουμε συνοπτικά (1) ορισμένες θεμελιώδεις προτάσεις της λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης εστιάζοντας στις τεράστιες εφιαλτικές προοπτικές που επαγγέλλεται για τους εργαζόμενους.
«Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας τεχνολογικής επανάστασης που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, και συνδεόμαστε ο ένας με τον άλλο. Από την πλευρά της κλίμακας, των σκοπών και των πεδίων εφαρμογής και της πολυπλοκότητας, αυτός ο μετασχηματισμός δεν θα μοιάζει με οτιδήποτε έχει ξαναζήσει η ανθρωπότητα. Δεν ξέρουμε ακόμη πώς ακριβώς θα εξελιχθεί, αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: η ανταπόκριση σε αυτήν θα πρέπει να είναι πλήρης και περιεκτική, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών της παγκόσμια πολιτείας, από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέχρι την ακαδημαϊκή κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών.
Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση χρησιμοποίησε τον ατμό για τον εκμηχανισμό της παραγωγής. Η δεύτερη χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια για να δημιουργήσει τη μαζική παραγωγή. Η τρίτη χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική και την τεχνολογία της πληροφορικής για την αυτοματοποίηση της παραγωγής. Τώρα μια τέταρτη βιομηχανική επανάσταση χτίζεται πάνω στα θεμέλια της τρίτης, της ψηφιακής επανάστασης, που έχει προκύψει από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από μια συγχώνευση των τεχνολογιών που ‘’θολώνει’’ τις γραμμές μεταξύ της φυσικής, της ψηφιακής και της βιολογικής σφαίρας».
Ο Κλάους Σβαμπ υποστηρίζει ότι ήδη η τεχνητή νοημοσύνη έχει απλωθεί σε όλο τον κόσμο. «Σε ημερήσια βάση» λέει «οι ψηφιακές τεχνολογικές εφαρμογές αλληλεπιδρούν με το βιολογικό κόσμο». «Μηχανικοί, σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, συνδυάζουν τον υπολογιστικό σχεδιασμό με την προσθετική μηχανική, την επιστήμη των υλικών και τη βιολογία για να εξερευνήσουν συμβιωτικές σχέσεις μεταξύ μικροοργανισμών, του ανθρώπινου σώματος και των προϊόντων που καταναλώνουμε, ακόμα και των σπιτιών που κατοικούμε». Όλα αυτά θα επιταχυνθούν εκθετικά την εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, υποστηρίζει ο εισηγητής της, επισημαίνοντας ότι «Το εύρος των αλλαγών προαναγγέλλουν τον μετασχηματισμό της παραγωγής, της διαχείρισης και των συστημάτων διακυβέρνησης σε ολόκληρο τον κόσμο».
Για τους ιεροφάντες των νέων τεχνολογιών σημασία έχουν μόνο οι καταναλωτές. «Οι δυνατότητες δισεκατομμυρίων ανθρώπων που χρησιμοποιούν συσκευές υψηλής τεχνολογίας, με τεράστια επεξεργαστική ισχύ, χωρητικότητα αποθήκευσης και πρόσβασης στη γνώση θα είναι απεριόριστη. Και αυτές οι δυνατότητες θα πολλαπλασιαστούν με τις νέες ανακαλύψεις στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής, τα αυτόματα οχήματα, τις 3D εκτυπώσεις, τη νανοτεχνολογία, τη βιοτεχνολογία, την επιστήμη των υλικών και τους κβαντικούς υπολογιστές».
Για τα δισεκατομμύρια όσων έχουν απορριφθεί στο περιθώριο της κοινωνίας των δυο τρίτων δεν έχει να προτείνει κάτι ο Δρ. Σβαμπ. Το πάνω από το μισό του πληθυσμού της Γης που αδυνατεί να καλύψει στοιχειώδεις ανθρώπινες ανάγκες, το ένα τέταρτο του πλανήτη που δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, τα εκατομμύρια άνθρωποι που πεθαίνουν κάθε χρόνο καθώς δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό δεν έχουν θέση στους σχεδιασμούς όσων αποφασίζουν για το αύριο της ανθρωπότητας.
Υπάρχουν μόνο για να προκαλούν ανησυχίες. Σημειώνει ο Σβαμπ στο κείμενό του: «Την ίδια στιγμή η τέταρτη επανάσταση θα μπορούσε να αποφέρει αύξηση των ανισοτήτων, ιδίως δυνητικά να διαταράξουν τις αγορές εργασίας. Καθώς οι αυτοματισμοί υποκαθιστούν την εργασία σε όλη την οικονομία, η καθαρή αντικατάσταση εργαζομένων από μηχανές, μπορεί να επιδεινώσει το χάσμα μεταξύ της απόδοσης του κεφαλαίων και της απόδοσης από την εργασία. Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης δυνατό η αντικατάσταση εργαζομένων από την τεχνολογία να επιδράσει, συνολικά, σε μια καθαρή αύξηση των θέσεων ασφαλών εργασιών και των αμοιβών. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε σε αυτό το σημείο, ποιο σενάριο είναι πιθανό να προκύψει, και η ιστορία δείχνει ότι το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι συνδυασμός των δύο. Ωστόσο, είμαι πεπεισμένος για ένα πράγμα: ότι στο μέλλον το ταλέντο θα αντιπροσωπεύει, περισσότερο από ό,τι το κεφάλαιο, τον κρίσιμο παράγοντα της παραγωγής. Αυτό θα οδηγήσει σε μία αγορά εργασίας που ολοένα και περισσότερο θα χαρακτηρίζεται από “χαμηλών δεξιοτήτων – χαμηλής αμοιβής” και “υψηλών δεξιοτήτων – υψηλής αμοιβής” τμήματα, η οποία με τη σειρά του θα οδηγήσει σε αύξηση των κοινωνικών εντάσεων.(…). Η τεχνολογία είναι επομένως ένας από τους κύριους λόγους που εξηγεί γιατί τα εισοδήματα έχουν λιμνάσει ή ακόμη και μειωθεί για την πλειονότητα του πληθυσμού στις χώρες υψηλού εισοδήματος…. Αυτό βοηθά να εξηγήσει γιατί τόσοι πολλοί εργαζόμενοι είναι απογοητευμένοι και έντρομοι ότι το δικό τους πραγματικό εισόδημα και των παιδιών τους θα συνεχίσει να λιμνάζει. Βοηθά επίσης να εξηγήσει γιατί η μεσαία τάξη σε όλο τον κόσμο βιώνει, ολοένα και περισσότερο, μια διάχυτη αίσθηση δυσαρέσκειας και αδικίας»
Οι φόβοι των ιθυνόντων της παγκοσμιοποίησης δεν τροποποιούν τους σχεδιασμούς τους: η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έρχεται να βαθύνει το ρήγμα της κοινωνικής αδικίας και προβλέπει τεράστιους μηχανισμούς ελέγχου και πειθάρχησης της κοινωνικής συμπεριφοράς.
Άλλωστε η ωμή καταστολή και ο πόλεμος παραμένουν πάντα στην επικαιρότητα, σαν διαχρονικές αξίες της βαρβαρότητας που λέγεται καπιταλισμός, παρά τις μεταμφιέσεις του.
Η Κίνα βασικός πυλώνας της παγκοσμιοποίησης
Ο πρόεδρος Ξι Ζιπίνγκ στο Νταβός
Η παρουσία του Κινέζου προέδρου Ξι Ζιπίνγκ στο Νταβός δεν ήταν απλά μια προσπάθεια ανάδειξής του σε θεωρητικό της παγκοσμιοποίησης, αλλά κυρίως της ανάδειξης της Κίνας σε πυλώνα της ελεύθερης αγοράς και των μεταρρυθμίσεων που την προάγουν.
Καταδίκασε τον προστατευτισμό που επαγγέλλεται ο Τραμπ σαν προσπάθεια «να κρύβεται κανείς σε ένα σκοτεινό δωμάτιο». «Είτε μας αρέσει είτε όχι, η παγκόσμια οικονομία είναι ένας μεγάλος ωκεανός από τον οποίο δεν μπορείς να γλιτώσεις. Κάθε προσπάθεια να περιορίσεις την κίνηση του κεφαλαίου, της τεχνολογίας, των προϊόντων, της βιομηχανίας και των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων… είναι πρακτικά αδύνατη. Έρχεται σε αντίθεση με την ιστορική εξέλιξη », σημείωσε χαρακτηριστικά. Υποστήριξε ότι πολλά από τα προβλήματα που συγκλονίζουν το κόσμο (πόλεμος, προσφυγικές ροές) δεν είναι γέννημα της παγκοσμιοποίησης (από τι προκαλούνται βέβαια δεν είπε…) και περιγράφοντας τα επιτεύγματα της Κίνας στην παγκόσμια αγορά απαίτησε για τη χώρα ιδιαίτερο διεθνή ρόλο εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις. Επικαλούμενος το δεδομένο ότι το 80% της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας οφείλεται στις αναπτυσσόμενες χώρες σημείωσε με έμφαση «Το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο έχει αλλάξει ριζικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης δεν έχει αγκαλιάσει τις νέες αλλαγές και ως εκ τούτου, είναι ανεπαρκές όσον αφορά την εκπροσώπηση και τη συμμετοχικότητα »
Η παγκόσμια κρίση μετατρέπεται σε ευκαιρία για τη Κίνα που αναζητά ρόλο και μερίδιο με όχημα και καύσιμη ύλη τα εκατομμύρια φτωχών πολιτών της.
Ο πόλος της παγκοσμιοποίησης παίρνει τα όπλα του
Ο βαθύς διχασμός των πολιτικών και οικονομικών ιθυνόντων του σύγχρονου κόσμου και η οξύτατη αντιπαράθεσή τους παίρνει πρωτοφανέρωτες διαστάσεις. Τα λόγια δεν κρύβονται, οι απειλές και οι κατηγορίες της μιας πλευράς απέναντι στην άλλη δεν αφήνουν περιθώρια παρανόησης. Το χάσμα στο Δυτικό κόσμο είναι τόσο βαθύ που ανατρέπει τις μέχρι σήμερα γνωστές ισορροπίες και συμμαχίες, ανατρέπει τους παραδοσιακούς τρόπους που γινόταν πολιτική. Νέες ισορροπίες επιζητούνται και νέες συμμαχίες παίρνουν τη θέση των παλιών, καθώς όλοι περιμένουν να φανεί αν οι διακηρύξεις Τραμπ θα σημάνουν, και σε πιο βαθμό, παγκόσμιες ανακατατάξεις.
Τζορτζ Σόρος
Δεν έκρυψε τα λόγια του σε βάρος του Ντόναλντ Τραμπ, ο «εκπρόσωπος» των αγορών Τζορτζ Σόρος, χαρακτηρίζοντας τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ «απατεώνα και εν δυνάμει δικτάτορα που θα αποτύχει». Και πρόσθεσε: «Προσωπικά είμαι πεπεισμένος ότι θα αποτύχει. Και όχι επειδή άνθρωποι σαν εμένα θέλουν να αποτύχει, αλλά επειδή οι απόψεις που τον καθοδηγούν είναι μεταξύ τους αντιφατικές». Κατέληξε επισημαίνοντας:
«Ευτυχώς οι αμερικανικοί θεσμοί είναι αρκετά ισχυροί ώστε να αποτρέψουν αυτό το σενάριο …». Με την ίδια οξύτητα στράφηκε κατά της Βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι. «Είναι μάλλον απίθανο να παραμείνει η πρωθυπουργός Μέι στην εξουσία» είπε ο Σόρος, προσθέτοντας ότι έχει ένα διχασμένο υπουργικό συμβούλιο. Εκτίμησε ότι το «διαζύγιο» θα διαρκέσει πολύ καθώς οι Βρετανοί αρνούνται να παραδεχτούν τις οικονομικές επιπτώσεις του Brexit.
Πιερ Μοσκοβισί
Για «ροκ» καταστάσεις στις σχέσεις της ΕΕ με τις ΗΠΑ έκανε λόγο ο Γάλλος επίτροπος για Νομισματικές Υποθέσεις Πιερ Μοσκοβισί. Απαντώντας στην πρόβλεψη Τραμπ ότι και άλλες χώρες της ΕΕ θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της Αγγλίας: «Η Ευρώπη δεν πρέπει να είναι αφελής και θα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιδράσει», δήλωσε ο Π. Μοσκοβισί συμπληρώνοντας αντίστοιχη δήλωση της καγκελαρίου Μέρκελ ότι «Η Ευρώπη κρατάει στα χέρια της το πεπρωμένο της».
Φρανκ-Βάλτερ Στάινμαϊερ
Με την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ ο «παλαιός κόσμος του 20ού αιώνα τελείωσε μια για πάντα», τόνισε ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας και υποψήφιος για την προεδρία Φρανκ-Βάλτερ Στάινμαϊερ, προσθέτοντας ότι ο κόσμος πρέπει να προετοιμαστεί για μια «ταραγμένη περίοδο».
Βόλφγκανγκ Σόιμπλε
Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε προειδοποίησε τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ «Όποιος θέλει ανάπτυξη –και πιστεύω πως αυτή η κυβέρνηση Τραμπ θα είναι μια κυβέρνηση φιλική προς την ανάπτυξη– πρέπει να είναι υπέρ των ανοικτών αγορών», «Ο προστατευτισμός μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα, όμως είναι πάντα βλαβερός μακροπρόθεσμα», πρόσθεσε.
Διαβάστε επίσης: Το ρήγμα στην υπερδύναμη
