Αυτόν τον δύσκολο καιρό πολλοί αναζήτησαν έμπνευση και κουράγιο σε φιγούρες του παρελθόντος. Στο ισπανικό κράτος ξαναθυμήθηκαν την ιστορία ενός ανθρώπου που μέχρι τώρα τον μελετούσαν κυρίως οι φοιτητές της Ιατρικής. Πρόκειται για τον καταλανικής καταγωγής δόκτορα Γιοάν Μπατίστα Πεσέτ Αλεσάντρε, που γεννήθηκε το 1886 στη Βαλένθια. Με την έρευνα, τις ιατρικές ανακαλύψεις και τη δράση του στην καταπολέμηση της ισπανικής γρίπης, του τύφου και άλλων μεταδοτικών ασθενειών, ο Πεσέτ αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους επιδημιολόγους της προπολεμικής Ευρώπης. Όμως δεν πρόλαβε να προσφέρει όλα όσα μπορούσε: επειδή αντιτάχθηκε στον πραξικοπηματία Φράνκο, συνελήφθη, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε το 1941… Έτσι, στα 55 μόλις χρόνια του, χάθηκε ένας από τους πιο αξιόλογους επιστήμονες της Ευρώπης σε θέματα καταπολέμησης των πανδημιών.
Ο πολέμιος των πανδημιών που εκτελέστηκε από τον Φράνκο
του Σαλβαδόρ Ενγουίξ*
Ο Γιοάν Μπατίστα Πεσέτ Αλεσάντρε υπήρξε από τους κορυφαίους ερευνητές στον τομέα της επιδημιολογίας και της ιολογίας. Ήταν πρωτοπόρος στην ανάπτυξη εμβολίων, όπως αυτό για την καταπολέμηση του πνευμονιόκοκκου, και ανακάλυψε τη θεραπεία της πυώδους μηνιγγίτιδας. «Πάλεψε» στην πρώτη γραμμή στο πεδίο των ερευνών για την ανίχνευση και τον περιορισμό των μολυσματικών ασθενειών από βακτήρια και ιούς. Τα άρθρα του σε αυτόν τον τομέα είναι πολύ επίκαιρα, σαν να επρόκειτο για εργασίες που αφορούν τη σημερινή πανδημία του κορωνοϊού…
Ήδη πτυχιούχος στα 22 του χρόνια στη Βαλένθια, ο Πεσέτ ήταν επιστήμονας με επιμονή και πάθος για το έργο του: συνήθιζε να αυτοαποκαλείται «άνθρωπος του εργαστηρίου». Μέλος μιας οικογένειας με μακρά παράδοση στον τομέα της ιατρικής, συμμετείχε ενεργά στην αντιμετώπιση των πανδημιών στην Ευρώπη, οι οποίες στις αρχές του 20ού αιώνα αποδεκάτιζαν συχνά τους πληθυσμούς εξαιτίας των ανεξέλεγκτων κρουσμάτων και των άθλιων συνθηκών υγιεινής στις πόλεις.
Το 1910, σε ηλικία μόλις 24 ετών, έγινε καθηγητής της Ιατρικής και Τοξικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης και τον επόμενο χρόνο ανέλαβε επικεφαλής του Βακτηριολογικού Εργαστηρίου της πόλης. Με ιδιαίτερη επιμονή επιδόθηκε στην αντιμετώπιση του τυφοειδούς πυρετού. Μεταξύ άλλων, μετέβη και στο Παρίσι για να μελετήσει το σχετικό εμβόλιο που είχε ανακαλύψει ο Γιασέντ Βενσάν. Κατά την επιστροφή του, επιδόθηκε στην επεξεργασία του εμβολίου και ξεκίνησε την πρώτη εκστρατεία εμβολιασμού σε ολόκληρη την Ανδαλουσία. Ο Βενσάν τον αποκαλούσε «απόστολο του εμβολιασμού».
Πρωτοπόρος της μάχιμης επιδημιολογίας
Τέσσερα χρόνια αργότερα διορίστηκε καθηγητής Νομικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια. Ο ρόλος του υπήρξε καθοριστικός στην καταπολέμηση των επιδημιών που ενέσκηψαν στις πόλεις Τσέστε (1916) και Τορέντ (1917). Η έρευνα του Πεσέτ κατέληξε στον εντοπισμό της αιτίας της επιδημίας, που ήταν η παρουσία κολιβάκιλων στην παροχή νερού της περιοχής. «Η επικύρωση της διάγνωσης του τυφοειδούς πυρετού οδήγησε στο συστηματικό και δωρεάν εμβολιασμό ολόκληρου του πληθυσμού της περιοχής», έγραψε η δόκτωρ Κάρμεν Μπαρόνα Βιλάρ. Αυτή η στρατηγική ενεργητικής δράσης στις εστίες μόλυνσης επαναλήφθηκε στο Μπουνιόλ το 1918, καθώς και στο Μπενιαρές και στην Ενγκέρα το 1920.
Ο Φελίπ Μαρτίνεθ Μονθόν, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου της Βαλένθια, στη βιογραφία του για τον Πεσέτ επισημαίνει ότι ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή του στην καταπολέμηση της επιδημίας της γρίπης του 1918 στην Ισπανία. Επιστημονικά άρθρα του Πεσέτ δημοσιεύθηκαν σε διακεκριμένα ιατρικά περιοδικά της εποχής, όπως το γαλλικό Bulletin de l’Académie Nationale de Médecine ή το γερμανικό Chemisches Zentralblatt. Αναφορές σε αυτά βρίσκουμε σε έργα όπως η Χημική Τοξικολογία του Λεόν Μπαρτ, καθηγητή στο Μπορντό, η αντίστοιχη πραγματεία του καθηγητή Ογιέρ ή η πραγματεία για τη νομική ιατρική των Ισπανών Λέτσα Μαρτίνεθ και Λέτσα Μάρθο.
Βουλευτής, πρύτανης… και «αντεθνικό στοιχείο»
Ο Πεσέτ ήταν παράλληλα και άνθρωπος με βαθιές πολιτικές πεποιθήσεις. Ήταν μέλος της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς, του κόμματος που ίδρυσε ο Μανουέλ Αθάνια, πρόεδρος της Ισπανικής Δημοκρατίας το 1936-1939. Ως πρόεδρος της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς στη Βαλένθια, ο Πεσέτ ήταν υποψήφιος του Λαϊκού Μετώπου στις εκλογές του 1936, οπότε εκλέχτηκε βουλευτής. Στα χρόνια της Δημοκρατίας και του Εμφυλίου διετέλεσε πρύτανης του Πανεπιστημίου της Βαλένθια. Εξακολούθησε το ανθρωπιστικό του έργο, παρέχοντας βοήθεια ακόμη και σε πολιτικούς αντιπάλους του, στους οποίους πρόσφερε ως άσυλο το ίδιο του το σπίτι: το γεγονός κατατέθηκε αργότερα στο στρατοδικείο του Φράνκο, δίχως να χρησιμεύσει σε τίποτα…
Μετά την ήττα των Δημοκρατικών στον Εμφύλιο ο δόκτωρ Πεσέτ, μαζί με πολλούς άλλους πανεπιστημιακούς και ερευνητές, απομακρύνθηκε από την έδρα του επειδή προκαλούσε «δημόσια απαρέσκεια […] όχι μόνο για τις ενέργειές του σε περιοχές που υπέφεραν από τη μαρξιστική κυριαρχία, αλλά και λόγω της επίμονης αντεθνικής και αντι-ισπανικής συμπεριφοράς του κατά την περίοδο που προηγείται του Ένδοξου Εθνικού Κινήματος». Λίγο αργότερα, τον Μάρτιο του 1940, παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο κατηγορούμενος για «συνέργεια σε στάση» έπειτα από καταγγελίες φαλαγγιτών γιατρών. Καταδικάστηκε σε θάνατο – με σύσταση ωστόσο για μετατροπή της ποινής του σε ποινή φυλάκισης τριάντα ετών και μίας ημέρας.
Δεύτερη δίκη και εκτέλεση
Δύο ημέρες μετά την έκδοση της «επιεικούς» απόφασης, ο διορισμένος από τον Φράνκο επίτροπος υγείας Χοσέ Ρόσα Μέκα –πρώην μέλος της μοναρχικής παράταξης και πρόεδρος της Ένωσης Οδοντιάτρων– απαίτησε νέα δίκη, αποστέλλοντας στον στρατιωτικό εισαγγελέα ένα κείμενο από διάλεξη του Πεσέτ του 1937. Σε αυτήν ο Πεσέτ επέκρινε το πραξικόπημα του 1936 ενάντια στη Β΄ Ισπανική Δημοκρατία, χαρακτηρίζοντάς το ως ανεπαρκή απάντηση από εκείνους που δεν εννοούσαν να αποδεχθούν ότι είχαν ηττηθεί σε δημοκρατικές εκλογές. Η νέα δίκη κατέληξε σε δεύτερη καταδίκη του Πεσέτ σε θάνατο – αυτή τη φορά όμως χωρίς σύσταση μετατροπής της ποινής.
Υπήρξε μια πλατιά εκστρατεία για απονομή χάριτος, στην οποία συμμετείχαν διάσημοι επιστήμονες από όλη την Ευρώπη. Ακόμη και ο αρχιεπίσκοπος της Βαλένθια ζήτησε να του δοθεί χάρη. Ωστόσο ο Φράνκο δεν μετέτρεψε τη θανατική ποινή, κάνοντας σαφές ότι επεδίωκε την εκτέλεση του Πεσέτ. Με αυτόν τον τρόπο, ο φρανκισμός εξόντωσε στις 24 Μαΐου 1941 ένα από πιο λαμπρά μυαλά, πρωτοπόρο στην επιδημιολογική έρευνα, καθηγητή με κύρος και καινοτόμες δράσεις σε θέματα δημόσιας υγείας. Οπωσδήποτε, αν δεν είχε εκτελεστεί, θα συνέχιζε την έρευνά του για τη θωράκιση της χώρας και των πολιτών έναντι μελλοντικών επιδημιών, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα…
* Ο Σαλβαδόρ Ενγουίξ είναι δημοσιογράφος και καθηγητής Πολιτικής Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια. Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην καθημερινή καταλανική εφημερίδα La Vanguardia (www.lavanguardia.com). Εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή, με μεσότιτλους της Σύνταξης.
Μετάφραση: Στέλλα Γιασουρίδου
