του Βασίλη Ξυδιά
Δεν μπορεί να ήταν τυχαίο. Κι αν δεν το είχαν σχεδιάσει θα πρέπει να ήταν μια απ’ αυτές τις συνωμοσίες του σύμπαντος. Την ίδια μέρα που ο Ομπάμα εκφωνούσε τον περί δημοκρατίας λόγο του στην Αθήνα, η Μέρκελ ανακοίνωνε στο Βερολίνο την πρόθεσή της να είναι και πάλι υποψήφια για την Καγκελαρία.
Έτσι όλοι καταλάβαμε πως ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ δεν ήρθε στην Ευρώπη απλώς για να κλείσει μερικές από τις απομένουσες τρύπες της αμερικανικής διπλωματίας. Ήρθε ως ηγέτης της διεθνούς ελίτ, αυτής που επί δεκαετίες οδηγεί το τιμόνι της παγκοσμιοποίησης, προκειμένου να αναπροσδιορίσει το νέο πλαίσιο της διεθνούς διακυβέρνησης μετά την αναπάντεχη επικράτηση του «αντισυστημικού» Τραμπ.
Δύο ήταν οι βασικές έγνοιες του. Πρώτα απ’ όλα να καταθέσει την ιδεολογική του κληρονομιά, αναπαλαιώνοντας τη φιλελεύθερη στρατηγική στο συμβολικό φόντο του Παρθενώνα, και δεύτερον, να χρίσει τη Μέρκελ διάδοχό του στη θέση του επικεφαλής του δυτικού κόσμου (1)
Όμως, παρά τον γενικευμένο ενθουσιασμό που η ομιλία του Ομπάμα προκάλεσε στην Ελλάδα, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η προσπάθειά του θα έχει τα αποτελέσματα που προσδοκά σε διεθνές επίπεδο. Δεν είναι τόσο η απειλή της «αντισυστημικής» νέας δεξιάς του Τραμπ, της Λεπέν και των λοιπών αντιφιλελεύθερων νεοδεξιών. Όλους αυτούς, δικαίως ή αδίκως, το σύστημα ελπίζει πως μπορεί να τους ενσωματώσει είτε με τους κλασικούς τρόπους, είτε ξεδοντιάζοντάς τους όπως ξεδόντιασε τον εξ αριστερών κίνδυνο του ΣΥΡΙΖΑ και των Podemos. Εξ ου και η θεσμική ψυχραιμία του Ομπάμα έναντι του Τραμπ. Ο πραγματικός κίνδυνος προέρχεται από τις αντιφάσεις της ίδιας της φιλελεύθερης στρατηγικής και της οδυνηρής πραγματικότητας που αυτή παράγει.
Παραβλέποντάς το αυτό –τι άλλο θα μπορούσε άλλωστε να κάνει– ο Ομπάμα θέλησε να δείξει στην ανθρωπότητα ότι πήρε το μάθημα από την ήττα της Κλίντον, και ότι η φιλελεύθερη παράταξη μπορεί να περάσει το κρας τεστ αν επιμείνει σε δύο κρίσιμες στρατηγικές προτεραιότητες.
Η πρώτη είναι η επίτευξη μιας «περιεκτικής», όπως τη χαρακτήρισε, οικονομίας (inclusive economy). Που σημαίνει πως ο Αμερικανός πρόεδρος ελπίζει ότι η εντεινόμενη κυριαρχία των αγορών και των μεγάλων πολυεθνικών, την οποία ο ίδιος προωθεί μέσω της TTIP και των λοιπών νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων», είναι δυνατόν να οδηγήσει στην αναδιανομή των οικονομικών οφελών προς όφελος των πληττόμενων σήμερα μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων. Κάτι σαν σαδομαζοχιστικός νεοκεϋνσιανισμός ή σαν τη «δίκαια ανάπτυξη» του ΣΥΡΙΖΑ.
Η δεύτερη προτεραιότητα, σύμφωνα πάντα με το ίδιο λεξιλόγιο, είναι η διαμόρφωση μιας «περιεκτικής πολιτικής και πολιτισμικής στρατηγικής». Τουτέστιν η εξομάλυνση με κάποιο τρόπο των τεκτονικών πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών εντάσεων που προκαλούν η υπερσυγκέντρωση της πολιτικής ισχύος σε λίγα και συγκρουόμενα μεταξύ τους υπερεθνικά κέντρα, καθώς και η ολοένα μεγαλύτερη ανάμειξη μεταναστευτικών και προσφυγικών πληθυσμών και η σώρευση κοινωνικών ανισοτήτων στην καρδιά πλέον του δυτικού κόσμου. Εννοείται πως όλα αυτά δεν είναι παρά ευσεβείς πόθοι· η ξαναζεσταμένη κεντροαριστερή ρητορική του Κλίντον και του Μπλερ περί «πολιτικής συμμετοχής» και «πολυπολιτισμικότητας», πασπαλισμένη με ολίγον από «Επιτάφιο» και κάτι από ελληνικό «φιλότιμο», μπας και έτσι δέσει το πράγμα στη μεταμοντέρνα του εκδοχή.
Το μόνο βάσιμο στοιχείο στην ιδεολογική κληρονομιά του Ομπάμα είναι η επιμονή στην «εξαγωγή της δημοκρατίας». Η εμμονή στη σκληρή γεωπολιτική σύγκρουση με τα «αντιδημοκρατικά καθεστώτα», με τελική αιχμή το στρίμωγμα της Ρωσίας είναι το κοινό νήμα που συνδέει τον 44ο πρόεδρο με τους τρεις προηγούμενους: τον πατέρα Τζ. Μπους, τον Μπ. Κλίντον και τον υιό Τζ. Μπους (2). Και είναι εδώ ακριβώς που ο Ομπάμα ελπίζει στη Μέρκελ και στη στρατηγική συνέχεια που η δική της παρουσία μπορεί να εξασφαλίσει στο φιλελεύθερο δυτικό στρατόπεδο.
Ίσως είναι και το μόνο σημείο που η φιλελεύθερη κληρονομιά του Ομπάμα μπορεί να ταυτιστεί αυθεντικά με το πρότυπο της αθηναϊκής δημοκρατίας: ο δημοκρατικός ιμπεριαλισμός. Δεν του είπαν όμως ότι αυτός ήταν που έφερε την Αθήνα στην καταστροφή.
1.Τα γράφει πολύ ωραία ο Κώστας Ράπτης στο άρθρο του «Αθήνα για την “κληρονομιά”, Βερολίνο για τη “σκυτάλη”» (Capital.gr, 16/11/2016).
2. Για να δει κανείς τη συνέχεια, αν όχι την ταυτότητα της κυρίαρχης πολιτικής σκέψης στις ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες, αξίζει να παραβάλει τον πρόσφατο λόγο του Μπ. Ομπάμα με τις ομιλίες προς το Κογκρέσο του πατέρα Τζ. Μπους για τη Νέα Παγκόσμια Τάξη μετά τον πόλεμο του Κόλπου (29/1/1991 και 6/3/1991), καθώς και τις ομιλίες περί Ελευθερίας του υιού Τζ. Μπους στην έναρξη και στο πέρας της Προεδρίας του (20/1/2001 και 28/1/2008).
