Τετάρτη 16 Ιουνίου. Το κατέβασμα στον Πειραιά, μια Οδύσσεια. Ο συνδυασμός καύσωνα – Ηλεκτρικού πραγματικά… σκότωνε. Περπατούσα στους έρημους δρόμους της Αγοράς σαν εικόνα-σύμβολο της κρίσης. Πήγαινα προς την οδό Φίλωνος. Εκεί, στο κτίριο του Παλαιού Ταχυδρομείου λειτουργεί η Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά. Σ’ αυτό το θαυμάσια ανακαινισμένο κτίριο γίνονταν τα εγκαίνια της αναδρομικής έκθεσης ζωγραφικής του Πάνου Ελευθερίου (έκλεισε τις πύλες της στις 26 Ιουνίου)…
Παράταιρες σκέψεις καθ’ οδόν. Η Φίλωνος, στην καρδιά της παλιάς «αμαρτωλής» Τρούμπας, είναι από μόνη της ένας μύθος… Αφήνω όμως τη ζέστη και τις άνομες ηδονές του παρελθόντος και μπαίνω στο χώρο της έκθεσης. Εκεί, ανάμεσα στους πίνακές του, βρίσκεται ο ζωγράφος. Στα 86 του χρόνια ακμαίος μου σφίγγει δυνατά το χέρι… Ποια δύσκολη και απίστευτη διαδρομή χρειάστηκε να γίνει από τα βουνά της Ρούμελης για να φτάσουμε ως εδώ! Μια εφηβεία που συνέπεσε με τον Πόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο. Η Ιστορία είναι παρούσα στην έκθεση. Πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Η επιλογή δεν είναι τυχαία. Οι πρώτες εικόνες που βλέπεις είναι Ελασίτες πάνω στα άλογα. «Οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι»… Μετά θρήνος για εκτελεσμένους, άνθρωποι που αναγκάζονται να εκκενώσουν τα σπίτια και τα χωριά τους. Στη διπλανή αίθουσα ένα ταξίδι στο μύθο. Εντελώς διαφορετική τεχνοτροπία. Λες και συνυπάρχουν δύο ξεχωριστοί ζωγράφοι. Οι εκπλήξεις έρχονται και στις επόμενες αίθουσες με τα τοπία, τις αγροτικές δουλειές, τη φύση Όλοι αυτοί οι πίνακες -που ανήκουν στον ζωγράφο- φανερώνουν ένα ανήσυχο πνεύμα που δεν βολεύεται, δεν επαναπαύεται. Ο ίδιος ο Πάνος Ελευθερίου σπανίως μιλάει για το έργο του. Ξεκινάς μια συζήτηση για τον πίνακα και αυτός σε πάει πίσω στους μαυροσκούφηδες του Άρη και στον αιχμάλωτο που ανέλαβε να περάσει μέσα από τις εχθρικές γραμμές… Κοιτάζεις τα τοπία του και εκείνος θυμάται μέρες κυνηγιού….
Ένας μοναχικός δρόμος
Δεν είναι ζωγράφος των σαλονιών και των δημοσίων σχέσεων. Δεν ανήκει σε κυκλώματα γκαλερί και «καλλιτεχνικά κινήματα»… Στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια, δουλεύοντας παράλληλα σκληρά, μάθαινε την τέχνη δίπλα σε ζωγράφους. Οι συνθήκες δεν του επέτρεψαν πιο συστηματικές σπουδές. Ήδη από τις αρχές του ΄60 σταδιακά αποτραβήχτηκε από τα εικαστικά δρώμενα της εποχής και άρχισε μια μοναχική πορεία που φτάνει έως τις μέρες μας. Εξαίρετος τοπιογράφος, με μια σχεδόν παγανιστική προσέγγιση του ελληνικού τοπίου, επέμεινε πάντα να διευρύνει τα όρια της θέασης και των τεχνικών του, μη σταματώντας ποτέ να πειραματίζεται πάνω στο τελάρο. Ξεχωριστή θέση στο γενικότερο έργο του καταλαμβάνουν οι αντιπολεμικοί του κύκλοι, προϊόντα των εμπειριών του από την Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση.
Εκεί οι επιρροές των εξπρεσιονιστών δασκάλων του βρήκαν το απόλυτο πεδίο έκφρασης. Σκοτεινά χρώματα και γκροτέσκες μορφές σε συνθέσεις που αποτυπώνουν το δέος, το φόβο αλλά και τη δύναμη για αντίσταση που βίωσε αυτή η γενιά.
Η διαφορά με άλλους ομοτέχνους του που εξιστόρησαν καλλιτεχνικά την εποχή τους είναι ότι ο Πάνος Ελευθερίου τόλμησε να αλλάξει θεαματικά τόσο θεματολογία όσο και τεχνοτροπία, χωρίς ποτέ να επαναπαυτεί στις δάφνες του ή να αρχίσει να επαναλαμβάνει τον εαυτό του.
Η διαρκής του αναζήτηση δεν έχει σταματήσει μέχρι σήμερα. Κι αυτό είναι πλάι στο έργο του ένα ακόμη πολύτιμο μήνυμα για όλους μας…
