Το 1989 η συμφωνία της Ταΐφ σηματοδότησε το τέλος του πολύχρονου και αιματηρού λιβανέζικου εμφύλιου πολέμου – και ταυτόχρονα την εγκαθίδρυση ενός νέου πολιτικού συστήματος με λεπτότατες ισορροπίες και μόνιμο μοίρασμα των θεσμικών ρόλων του κράτους σε συγκεκριμένες πολιτικοθρησκευτικές οικογένειες. Έκτοτε την προεδρία έχει πάντοτε ένας μαρωνίτης χριστιανός, την πρωθυπουργία ένας σουνίτης και την προεδρία της βουλής ένας σιίτης – ενώ και στη βουλή υπάρχει ορισμένος αριθμός εδρών για κάθε θρησκευτική κοινότητα: 43 μαρωνίτες, 20 ορθόδοξοι και 1 ευαγγελιστής (σύνολο 64 χριστιανοί), 27 σουνίτες, 27 σιίτες, 8 δρούζοι και 2 αλεβίτες (σύνολο 64 μουσουλμάνοι). Αυτό το εύθραυστο σύστημα υποχρεώνει σε περίεργες συνεργασίες και αμοιβαίες ανοχές, που συντέλεσαν στην ανάδυση ενός πολιτικού κόσμου ιδιαίτερα ευεπίφορου στη διαφθορά και την εξαγορά τόσο από ξένες δυνάμεις όσο και από πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ο πολιτικός και επιχειρηματικός κόσμος τροφοδοτούν ο ένας τον άλλον με «προσωπικότητες», κι ότι οι περισσότεροι πολιτικοί –με μοναδική εξαίρεση αυτούς της Χεζμπολά και της Αριστεράς– είναι εκατομμυριούχοι.
Η χρόνια διαφθορά έχτισε λοιπόν περιουσίες, αλλά και καλλιέργησε μια βαθιά δυσαρέσκεια στους κόλπους των λαϊκών τάξεων για το πολιτικό προσωπικό της χώρας. Η δυσαρέσκεια αυτή παραμένει υπόγεια, ιδίως σε περιόδους εμφανούς εξωτερικής απειλής (κυρίως από το Ισραήλ), αλλά βγαίνει στην επιφάνεια σε εποχές σχετικής έστω ηρεμίας. Έτσι πριν δύο εβδομάδες μια σειρά νέοι φόροι, που άλλοτε θα περνούσαν απλά με υπόκωφη γκρίνια, πυροδότησαν μια αυθόρμητη μαζική διαμαρτυρία σε όλη τη χώρα – περιλαμβανομένου του νότιου Λιβάνου, που είναι το προπύργιο της Χεζμπολά. Τεράστιες διαδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν άνθρωποι από όλες οι πολιτικοθρησκευτικές κοινότητες απαίτησαν τον τερματισμό της διαφθοράς και την τιμωρία των πιο εξώφθαλμα διεφθαρμένων πολιτικών. Οι δυνάμεις της λιβανέζικης Αντίστασης, με πρώτη τη Χεζμπολά, εξέφρασαν τις πρώτες μέρες την υποστήριξή τους στο αυθόρμητο κίνημα, στο οποίο εξάλλου συμμετείχε η κοινωνική βάση τους, που ανήκει στα φτωχότερα στρώματα.
Ξένες παρεμβάσεις εν μέσω δραματικών γεωπολιτικών εξελίξεων
Σύντομα όμως μια σειρά παράγοντες, οι οποίοι είχαν αρχικά «παγώσει» από μια ενωμένη κοινωνία που ανέμιζε λιβανέζικες σημαίες, είδαν μια μοναδική ευκαιρία να πετύχουν με ένα σμπάρο δύο τριγόνια: εάν κατάφερναν να βγάλουν από την ημερήσια διάταξη το αγκάθι της διαφθοράς και να το αντικαταστήσουν με στοχοποίηση της ενοχλητικής Χεζμπολά, θα έβγαιναν οι ίδιοι από το στόχαστρο, και ταυτόχρονα θα πετύχαιναν μια ανακατανομή των εύθραυστων ισορροπιών προς όφελος δικό τους και των ξένων πατρώνων τους. Έτσι ενεργοποιήθηκαν δυνάμεις προς αυτήν την κατεύθυνση, με τη στήριξη κέντρων άμεσα συνδεδεμένων με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, αποικία της οποίας ήταν ο Λίβανος – μεταξύ αυτών διάφορες «ΜΚΟ» που άρχισαν να ρίχνουν συνθήματα όχι ενάντια στη φτώχεια και τη διαφθορά, αλλά κατά της Χεζμπολά και του Ιράν… Τελικά η Χεζμπολά ζήτησε από τους υποστηρικτές της να αποσυρθούν από τις κινητοποιήσεις «που πλέον χειραγωγούνται από δυτικές πρεσβείες και άλλα ξένα κέντρα». Πράγματι, μέσα σε λίγες μέρες σταμάτησαν να διαδηλώνουν όχι μόνο οι υποστηρικτές της Χεζμπολά αλλά η πλειοψηφία των διαδηλωτών, συνειδητοποιώντας ότι χρησιμοποιούνται σε μια υπόθεση διαφορετική από αυτήν για την οποία βγήκαν στους δρόμους.
Κίνητρο για την απόσυρση της Χεζμπολά δεν ήταν όμως μόνο η αλλαγή του χαρακτήρα των κινητοποιήσεων, αλλά ένας φόβος που στην πραγματικότητα την έκανε να τις αντιμετωπίζει επιφυλακτικά ήδη από την αρχή τους: ο κίνδυνος δηλαδή κατάρρευσης της εύθραυστης πολιτικής ισορροπίας που διασφαλίζει μέχρι σήμερα όπως-όπως την ύπαρξη του λιβανέζικου κράτους από την απειλή νέου εμφυλίου ή και ισραηλινής επίθεσης. Καθοριστικό ρόλο για τη στάση της Χεζμπολά έπαιξε φυσικά και η συνειδητοποίηση ότι τα όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό της χώρας δεν μπορούν να ειδωθούν ξεκομμένα από τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη γειτονιά, όπου οι διάφορες πρόσκαιρες συμμαχίες συγκλίνουν μεταξύ άλλων στην προσπάθεια περιορισμού του Ιράν και διάρρηξης του σιιτικού τόξου – με πρώτο υποψήφιο θύμα το μπλοκ της λιβανέζικης Αντίστασης. Είναι χαρακτηριστική από αυτήν την άποψη η πίεση που ασκούν στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. τόσο οι Ισραηλινοί όσο και οι Σαουδάραβες, να διακόψουν τις στρατιωτικές και οικονομικές σχέσεις τους με τον Λίβανο όσο στη διακυβέρνησή του συμμετέχει η Χεζμπολά…
Η διαπάλη μεταφέρεται από τους δρόμους στους διαδρόμους
Η παραίτηση τελικά του φιλοδυτικού σουνίτη πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι (κατ’ εντολή των Δυτικών, λένε «κύκλοι της Χεζμπολά», η οποία ακόμη δεν έχει τοποθετηθεί επίσημα) επιβεβαίωσε αυτούς τους φόβους, αφού ανοίγει νέο κύκλο πολιτικής αβεβαιότητας και θεσμικής αστάθειας. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που ο Χαρίρι παραιτείται κι έπειτα ξεπαραιτείται: το είχε κάνει και πρόπερσι κατά διαταγή των Σαουδαράβων, που ουσιαστικά τον κρατούσαν όμηρο. Τώρα κάθε δύναμη επιχειρεί να κερδίσει κάτι στο νέο παζάρι που ανοίγεται, οπότε… εισβάλλει στο κίνημα διαμαρτυρίας: π.χ. οι «σοσιαλιστές» Δρούζοι του Ουαλίντ Τζουμπλάντ, που ανήκουν στον ίδιο φιλοδυτικό και αντισυριακό συνασπισμό με τον Χαρίρι, έκλεισαν τον αυτοκινητόδρομο που οδηγεί στα σύνορα με τη Συρία, ζητώντας περισσότερα υπουργεία. Η τρίτη συνιστώσα αυτού του συνασπισμού, οι φιλοϊσραηλινοί πρώην Φαλαγγίτες, επίσης ζητούν τα διπλάσια υπουργεία (περιλαμβανομένου του Υπουργείου Άμυνας!) για να μην τινάξουν στον αέρα τη συγκυβέρνηση με το αντίπαλο πλειοψηφικό μπλοκ, που θεωρείται φιλοσυριακό και στο οποίο ανήκει και η Χεζμπολά.
Γεγονός είναι ότι οι κινητοποιήσεις έχουν απομαζικοποιηθεί αφού οι λαϊκές τάξεις, που πρωταγωνίστησαν τις πρώτες μέρες υπερβαίνοντας τις παραδοσιακές πολιτικές και θρησκευτικές γραμμές, βρέθηκαν ξαφνικά στο μέσο μιας διαφορετικής διαπάλης που νιώθουν ότι τις υπερβαίνει. Στο μεταξύ η ήδη ασθμαίνουσα οικονομία έχει δεχτεί ισχυρό πλήγμα, και οι τράπεζες παραμένουν κλειστές, ενώ μόλις προχθές ξανάνοιξαν τα σχολεία. Έτσι η αντιπαράθεση έχει μεταφερθεί πια στους διαδρόμους της πολιτικής εξουσίας, με τα παζάρια μεταξύ των διαφόρων κομμάτων και «συμβουλές» από ξένους παράγοντες. Μεταξύ αυτών ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, που δήλωσε ότι «οι Λιβανέζοι επιθυμούν το σχηματισμό μιας ικανής και αποτελεσματικής κυβέρνησης»… με επικεφαλής ποιους; Φυσικά τους εκλεκτούς του φιλοδυτικού μπλοκ ενάντια στους οποίους διαδήλωναν οι πολίτες!
Η Χεζμπολά, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε υπεύθυνη εθνική δύναμη που επιδιώκει την πολιτική σταθερότητα ως όρο επιβίωσης του Λιβάνου, υποφέρει από μια αντίφαση: αφενός δεν θέλει να ξεκοπεί από τις λαϊκές τάξεις που έχουν αγανακτήσει με τη διεφθαρμένη πολιτική και επιχειρηματική ελίτ, κι από την άλλη ιδρώνει για να κρατήσει ζωντανές τις ισορροπίες που θα αποτρέψουν την άμεση εισβολή των γεωπολιτικών συγκρούσεων και στο Λίβανο. Εξ ου και η αμφίσημη στάση της μπροστά στο κίνημα διαμαρτυρίας, το οποίο αρχικά χαιρέτισε και έπειτα κάλεσε σε αποστράτευση. Η κατάσταση αυτή επιβεβαιώνει ότι εξέλιπε οριστικά η εποχή του άσπρου-μαύρου, κι αυτό το καταλαβαίνουν, έστω ενστικτωδώς, και οι λαϊκές τάξεις. Υπάρχουν φορές που κεντρικές προτεραιότητες –στην προκειμένη περίπτωση η διαφύλαξη της ενότητας και κυριαρχίας ενός κράτους το οποίο αποτελεί βάση ενός ισχυρού κινήματος Αντίστασης– μπαίνουν πάνω από άλλα λαϊκά αιτήματα…
Πέντε λιβανέζικα στιγμιότυπα
Πριν δύο εβδομάδες ξεκίνησαν στον Λίβανο μαζικές διαμαρτυρίες ενάντια στη γενικευμένη διαφθορά, με αφορμή τις αυξήσεις σε φόρους. Χαρακτηρίζονταν από μια διαθρησκευτική και υπερκομματική λαϊκή ενότητα, με τη σημαία της «χώρας των κέδρων» να είναι το μοναδικό σύμβολο που κυριαρχούσε παντού. Η φωτογραφία, με το πλακάτ να γράφει «Αρκετά!», είναι από τη Σιδώνα (18/10).
Οι διαδηλωτές έβαλαν στο στόχαστρο τους διεφθαρμένους πολιτικούς, που απλώνονται σε όλο το πολιτικό και θρησκευτικό φάσμα: εδώ κρατούν πλακάτ με το σύνθημα «Φύγετε», στο οποίο απεικονίζονται ο χριστιανός πρόεδρος Μισέλ Αούν, ο σουνίτης πρωθυπουργός Σαάντ Χαρίρι και ο σιίτης πρόεδρος της βουλής Ναμπίχ Μπέρι. Η φωτογραφία είναι από την Μπα’άμπντα (20/10).
Οι μοναδικές πολιτικές δυνάμεις που κατά κοινή ομολογία αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα της διαφθοράς είναι η Χεζμπολά και η λιβανέζικη Αριστερά. Η κοινωνική βάση τους συμμετείχε αρχικά στον ξεσηκωμό, τον οποίο ο ηγέτης της Χεζμπολά Χασάν Νασράλα χαρακτήρισε δίκαιο. Εδώ οπαδοί του Λιβανέζικου Κ.Κ. καίνε αμερικάνικη σημαία στην πλατεία Ριάντ αλ-Σολ της Βηρυτού (21/10).
Μια μουσουλμάνα και μια χριστιανή, με τα πρόσωπά τους βαμμένα στα χρώματα της λιβανέζικης σημαίας και γραμμένη πάνω τους τη λέξη «Επανάσταση», κάνουν το σήμα της νίκης σε κεντρικό δρόμο της Τύρου (23/10). Τις επόμενες μέρες ο αυθόρμητος και ενωτικός χαρακτήρας των κινητοποιήσεων θάμπωσε, καθώς άρχισαν να παρεμβαίνουν εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες.
Στις 24 Οκτωβρίου ο Νασράλα κατήγγειλε ότι «αντιδραστικές και ξένες δυνάμεις επιχειρούν να εκτρέψουν τις δίκαιες διαδηλώσεις ενάντια στη διαφθορά σε επιχείρηση υπονόμευσης της Αντίστασης» και κάλεσε τους υποστηρικτές της Χεζμπολά να αποχωρήσουν από τις κινητοποιήσεις. Εδώ διαδηλωτές ανοίγουν τους τελευταίους δρόμους που έμεναν μπλοκαρισμένοι (30/10).
Τι λέει το Λιβανέζικο Κ.Κ.
Το κομμουνιστικό κίνημα του Λιβάνου έχει μακρά ιστορία, αλλά τα τελευταία χρόνια η επιρροή του έχει μειωθεί, καθώς πολλά στελέχη αλλά και τμήμα της κοινωνικής βάσης της Αριστεράς σταδιακά εντάχθηκαν στη Χεζμπολά. Παρ’ όλα αυτά μια σειρά οργανώσεις, με σημαντικότερη το Λιβανέζικο Κ.Κ., συμμετείχαν –χωρίς κομματικά σύμβολα– στις λαϊκές διαδηλώσεις. Το Κ.Κ. τουλάχιστον μέχρι την Τετάρτη καλούσε σε συνέχιση των κινητοποιήσεων, διαφοροποιούμενο σαφώς από τη Χεζμπολά, με δύο κύρια αιτήματα: πρώτον την ανάκτηση του εθνικού πλούτου που έχει υπεξαιρέσει η ελίτ, και δεύτερον εκλογές με νέο σύστημα, χωρίς συγκεκριμένο αριθμό εδρών για κάθε θρησκευτική κοινότητα. Ήδη την Τρίτη το Λιβανέζικο Κ.Κ. τόνιζε ότι «η παραίτηση της κυβέρνησης αποδεικνύει ότι ο λιβανέζικος λαός μπορεί να επιβάλει τις επιλογές του όποτε το αποφασίσει», προτείνοντας δέκα μέτρα για την επιστροφή των κλεμμένων:
«1) Ανάκληση του τραπεζικού απορρήτου για όσους ενεπλάκησαν στις δημόσιες υποθέσεις μετά το 1990. 2) Ανάκληση της βουλευτικής και υπουργικής ασυλίας. 3) Δήμευση των περιουσιών όσων πολιτικών πλούτισαν παράνομα. 4) Επιστροφή στο κράτος των κερδών των τραπεζών από το χρηματοπιστωτικό παιχνίδι με δημόσια κεφάλαια. 5) Κατάσχεση των κεφαλαίων που παράνομα υπεξαιρέθηκαν από μεγαλομετόχους των ιδιωτικών τραπεζών κατά την ανακεφαλαιοποίησή τους με δημόσιο χρήμα. 6) Ανάκληση των ιδιωτικοποιήσεων θαλάσσιων και ποτάμιων εγκαταστάσεων. 7) Δημοσιοποίηση των φακέλων σχετικά με την υπεξαίρεση δημόσιου πλούτου από την ιδιωτικοποίηση τηλεπικοινωνιών κ.ά. υπηρεσιών. 8) Δημοσιοποίηση των στοιχείων για τη διαπλοκή πολιτικών με επιχειρηματικούς ομίλους εισαγωγής τροφίμων, καυσίμων, φαρμάκων κ.λπ. 9) Έρευνα για την απώλεια δημόσιων κεφαλαίων που προορίζονταν για ενίσχυση των προσφύγων. 10) Καταγραφή και δίωξη όσων επωφελήθηκαν από παράνομα ληφθέντα επιδοτούμενα δάνεια.»
Πρυτάνεις σε διατεταγμένη υπηρεσία;
Μετά τις πρώτες μέρες ενεργοποιήθηκαν μια σειρά «παράγοντες» ώστε οι κινητοποιήσεις να εγκαταλείψουν την αρχική στόχευσή τους ενάντια στη διαπλοκή διεφθαρμένων πολιτικών και επιχειρηματιών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Φάντλο Χούρι, πρύτανης του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού (AUB), και Σαλίμ Ντακάς, πρύτανης του γαλλόφωνου Πανεπιστημίου Σεν-Ζοζέφ (USJ), που τη δεύτερη εβδομάδα των διαδηλώσεων άρχισαν να μιλούν σε πλατείες βάζοντας στο στόχαστρο τη Χεζμπολά – η οποία καταγγέλλει ότι πίσω τους βρίσκονται οι πρεσβείες των ΗΠΑ και της Γαλλίας αντίστοιχα. Πολλοί φοιτητές που ανήκουν στο μπλοκ της Αντίστασης κατηγορούν εξάλλου τον Χούρι για διπλότητα, αφού απαγορεύει δια ροπάλου οποιαδήποτε πολιτική δραστηριότητα εντός του AUB.
Στις αρχές αυτής της εβδομάδας το AUB, πιεζόμενο από τέτοιες συγκρίσεις, ανακοίνωσε ότι «δεν αναμειγνύεται στην πολιτική». Η ανακοίνωση, η οποία αντέφασκε καταφανώς με την πραγματικότητα, προκάλεσε οργή τόσο στους υποστηρικτές της Χεζμπολά όσο και σε όσους συνέχιζαν να διαδηλώνουν, διότι είχε προηγηθεί κοινή δήλωση των δύο πρυτάνεων που καλούσαν τον στρατό «να προστατεύσει τους διαδηλωτές μέχρι να βρεθεί μια λύση εθνικής σωτηρίας». Η καθημερινή εφημερίδα Αλ-Ακμπάρ αποκάλυψε τη Δευτέρα ότι οι δύο πρυτάνεις συνεδριάζουν κρυφά με τον Πιερ Ισά, εκπρόσωπο του μικρού φιλογαλλικού κόμματος Εθνικό Μπλοκ, καταγράφοντας τις «προσωπικότητες» που θα μπορούσαν να στελεχώσουν μια μελλοντική κυβέρνηση χωρίς τη συμμετοχή της Χεζμπολά, αποσπώντας έτσι την έγκριση της Δύσης…
Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται
Η σαουδαραβική εφημερίδα Αλ-Χαντάθ, που απηχεί τις απόψεις της σκοταδιστικής πετρομοναρχίας, δημοσίευσε αυτή την εβδομάδα μια φωτογραφία από τον Λίβανο όπου φαίνεται μια διαδηλώτρια να κρατά λιβανέζικη σημαία η οποία γράφει: «Ο Λίβανος, το Ιράκ και η Υεμένη είναι αραβικά εδάφη – Να φύγουν οι πράκτορες του Ιράν». Μια ματιά αρκεί για να διαπιστωθεί ότι πρόκειται για παραποίηση, και μάλιστα προχειροφτιαγμένη: τα συνθήματα έχουν προστεθεί εκ των υστέρων πάνω στη φωτογραφία με κάποιο πρόγραμμα επεξεργασίας. Δεν είναι ένα μεμονωμένο επεισόδιο: από την αρχή κιόλας των κινητοποιήσεων, τα σαουδαραβικά ΜΜΕ πρωταγωνιστούν σε μια διεθνή προπαγανδιστική καμπάνια που εμφανίζει έναν λαϊκό ξεσηκωμό όχι ενάντια στη φτώχεια και τη διαφθορά, αλλά κατά της Χεζμπολά.
Με τον ίδιο «ενθουσιασμό» συμμετέχουν στην καμπάνια αυτή και τα ισραηλινά ΜΜΕ – και από τέτοιου είδους… αξιόπιστες πηγές παίρνουν τη σκυτάλη τα μεγάλα δυτικά ειδησεογραφικά πρακτορεία για να διαδώσουν στην υφήλιο τις κατασκευασμένες «ειδήσεις» τους. Με ακριβή μετάφραση αυτών των άρθρων τροφοδοτούνται φυσικά και τα ελληνικά ΜΜΕ, που μας «πληροφορούσαν» π.χ. την Τετάρτη ότι η Χεζμπολά επιτέθηκε σε πλατεία την οποία χρησιμοποιούσαν ως βάση οι διαδηλωτές. Δεν χρειαζόταν να έχουν επιτόπου ανταποκριτές για να διασταυρώσουν τι πραγματικά συνέβη: θα αρκούσε μια περιδιάβαση στα λιβανέζικα ΜΜΕ. Αυτά, περιλαμβανομένων των εχθρικών στη Χεζμπολά, καταγράφουν ότι την επίθεση πραγματοποίησαν πολιτοφύλακες της Αμάλ. Πόσο μάλλον που η συγκεκριμένη πλατεία κυριαρχούσαν υποστηρικτές του Λιβανέζικου Κ.Κ., με το οποίο η Χεζμπολά διατηρεί στενές σχέσεις. Όλα θυσία στο βωμό της άνωθεν εντεταλμένης «ενημέρωσης»…
