Οι «κυρίαρχοι» του κόσμου, δηλαδή οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ με τα κράτη και τα δίκτυά τους, διαχειρίζονται με συγκεκριμένο τρόπο τη συστημική κρίση. Μια κρίση που αγκαλιάζει όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής και των σχέσεων φύσης, κοινωνίας, ανθρώπου. Ο τρόπος αυτός, αναδεικνύει ένα μίγμα άκρατου κυνισμού και πραγματισμού, το οποίο αναπαράγει όλα τα αδιέξοδα σε μεγαλύτερο και πιο διευρυμένο επίπεδο.
Κυνισμός και Covid-19
Ο σύγχρονος κυνισμός έχει, κατά κάποιον τρόπο, τις ρίζες του στην περίφημη ρήση της μακαρίτισσας Θάτσερ, η οποία υποστήριξε ότι «δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα». Αυτό ειπώθηκε στη μακρινή δεκαετία του 70 του περασμένου αιώνα. Ακολούθησαν από τότε μεγάλες επιδείξεις αλαζονείας, ωμότητας και ανοιχτής απέχθειας προς τους λαούς και τις κοινωνίες.
Ας απαριθμήσουμε μερικά χαρακτηριστικά. Ξέφρενο κυνηγητό του κέρδους ως μοναδικής αξίας. «Ανθρωπιστικοί» πόλεμοι και «εξαγωγή δημοκρατίας και αγοράς» σε όλο τον κόσμο. Χρηματιστηριακός πυρετός και μαφιόζικος καπιταλισμός, αρπαγές και σκάνδαλα. Δυαδικοποίηση των κοινωνιών και επέκταση του αποκλεισμού. Κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας και κάθε δημόσιου αγαθού. Ισοπέδωση χωρών και περιοχών με πολλαπλούς τρόπους. Στις στάχτες που άφησαν όλα αυτά, σε αυτά τα ερείπια, χτίστηκε ο σύγχρονος κυνισμός και η ψευδαίσθηση της ισχύος. Ο τρελός οδοστρωτήρας τέθηκε σε κίνηση, χωρίς οδηγό, για να φθάσουμε στα τωρινά.
Ένας κορωνοϊός, ένα παμπάλαιο είδος ιού, μπλοκάρει την καπιταλιστική μηχανή και θέτει τον πλανήτη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο κυνισμός τελευταίας εσοδείας πρωτοεμφανίζεται με την ανοιχτή υποστήριξη σε ορισμένες δυτικές χώρες της λύσης με το όνομα «ανοσία αγέλης». Γρήγορα φάνηκε πως οι αντιστάσεις που διαθέτουν οι κοινωνίες αυτές είναι ανεπαρκείς. Ο ιός δεν γνωρίζει σύνορα σε έναν κόσμο τόσο συνδεδεμένο και παγκοσμιοποιημένο. Ο κυνισμός είναι πάντα υπολογιστικός και εμφανίζεται ρεαλιστικός. Μετρά κέρδη και ζημίες από κάθε πράξη, αλλά με στενό τρόπο, μπορεί και απάνθρωπο. Μια πανδημία είναι, θα περάσει. Να πεθάνουν οι ασθενέστεροι, να καλυφθούν οι επιχειρήσεις, να μετριαστεί το πολιτικό κόστος. Αυτή είναι η «θεραπεία» που προσφέρεται. Τίποτα άλλο. Τα μέτρα, απλώς δικαιολογούν αυτήν την τριπλή επιλογή. Και το δάκτυλο είναι τεντωμένο και απειλητικό: Εσείς φταίτε που αρρωσταίνετε, που δεν προσέχατε, που δεν πήρατε μέτρα. Ποιος τα ισχυρίζεται αυτά; Μια κυβέρνηση που άνοιξε πανηγυρικά και χωρίς ελέγχους τα σύνορα στον τουρισμό, που δεν έκανε τίποτα για τη ενίσχυση του δημόσιου τομέα, τίποτα για κρίσιμους τομείς όπως παιδεία, συγκοινωνίες, βοήθεια στο σπίτι κ.λπ.
Ο κυνισμός είναι θρασύς, ωμός, στυγνός, αδιάφορος για την κατάσταση που βρίσκεται αυτός στον οποίο απευθύνεται. Δεν είναι απλά αναίσθητος και χοντρόπετσος, είναι επιθετικός, μισάνθρωπος και αντικοινωνικός. Φτάνει να είναι καλά οι ίδιοι και το σινάφι τους, φτάνει οι ευθύνες να μην τους ακουμπούν.
Ο δικός μας πολιτικός κόσμος δεν πρωτοπορεί, ξεπατικώνει ό,τι γίνεται στις «αναπτυγμένες» χώρες της Δύσης. Για παράδειγμα, από την πρώτη στιγμή προαναγγέλλει ότι θα παραγγείλει από αμερικάνικες και γερμανικές επιχειρήσεις τα εμβόλια, αγνοώντας εξαρχής κάθε άλλη λύση. Το δε ελληνικό δαιμόνιο (Αλβέρτος Μπουρλά, Pfizer) τσεπώνει 5,6 εκατομμύρια δολάρια σε μια μέρα πουλώντας μετοχές μετά την είδηση για το εμβόλιο.
Κυνισμός και γεωπολιτική
Κάθε χώρα νοιάζεται για τα δικά της συμφέροντα. Σωστό, αλλά ορισμένες δυνάμεις (μεγάλες ή μεσαίες) επιβάλλουν δια των όπλων και του τρόμου τα δικά τους επί άλλων ασθενέστερων. Καλά να πάθουν, θα πούνε μερικοί, ας πρόσεχαν. Άλλοι θα παρηγορηθούν ότι έτσι γίνονταν από την εποχή του Θουκυδίδη, προς τι η ενόχληση; Λησμονούν πολλά. Διαγράφουν πολλά κεφάλαια από την Ιστορία κάθε τόπου. Περιγράφουν όσα συμβαίνουν ως λακέδες των ισχυρών. Και όχι μόνο. Αποκαλύπτεται περίτρανα πως η διεθνής πολιτική, οι διακηρύξεις, οι αποφάσεις του ΟΗΕ κ.λπ. είναι ψιλά γράμματα.
Στις σημερινές συνθήκες χρειάζεται ψύχραιμο μάτι και καρδιά σφιχτή για να μετρήσεις τους πιθανούς φίλους και τους πολλούς εχθρούς. Χωρίς να παραλύσεις. Οικοδομώντας μάλιστα μια πρόταση, μια εναλλακτική, που θα είναι απαλλαγμένη από κυνισμό και πραγματισμό. Γίνεται κάτι τέτοιο;
Ένα πρόσφατο παράδειγμα: ο ακρωτηριασμός της Αρμενίας. Λίγο πριν τις αμερικανικές εκλογές, αρχίζουν οι εχθροπραξίες Αζέρων και Αρμενίων. Οι ΗΠΑ τάχα αδιαφορούν, η Τουρκία στο πλευρό των Αζέρων, όπως και το Ισραήλ. Η Ρωσία παρακολουθεί και έχοντας συμφέροντα και στις δύο χώρες, προσέχοντας την γειτονιά της και τη σχέση της με την Τουρκία, περιμένει τη στιγμή που θα μπορέσει να επιβάλλει μια εκεχειρία υπό τους όρους της. Διεθνές δίκαιο, ορθοδοξία, κοινή μοίρα κ.λπ. πήγαν περίπατο, οδηγόντας στον ακρωτηριασμό. Η Ρωσία ως σωτήρας και εγγυητής, ως δύναμη που επιχειρεί να κρατήσει την Τουρκία μακριά από τη Δύση. Οι Αρμένιοι πρέπει να το καταπιούν… Οι Γάλλοι, ως φίλοι των Αρμενίων, δεν έκαναν το παραμικρό. Η Ελλάδα σφύριζε αδιάφορα, αν και μάλλον καταλαβαίνει τι κάνουν τα τουρκικά drones. Δεν της έφτανε η επίδειξη στο Καστελλόριζο, ενημερώνεται για την ευρεία χρήση τους και τις πρόβες που κάνει ο τουρκικός στρατός.
200 χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 χωρίς να βγουν βασικά συμπεράσματα για το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων. 200 χρόνια μετά και ζητάμε την «προστασία» τους, ενώ γνωρίζουμε τον κυνισμό τους. Κι όπως ραγιάδικα τον αποδέχονται οι ελίτ της χώρας, τόσο τον εκφράζουν οι ίδιες σε βάρος των υποτελών υπηκόων τους. Η διάχυση του κυνισμού, της ισχύος και του εξουσιασμού.
Οι φίλοι και οι εχθροί μας
Σε αυτές τις συνθήκες χρειάζεται ψύχραιμο μάτι και καρδιά σφιχτή για να μετρήσεις τους πιθανούς φίλους και τους πολλούς εχθρούς. Χωρίς να παραλύσεις. Οικοδομώντας μάλιστα μια πρόταση, μια εναλλακτική, που θα είναι απαλλαγμένη από κυνισμό και πραγματισμό. Γίνεται κάτι τέτοιο;
Ο γερονεολαίος Εντγκάρ Μορέν, μιλώντας για την ελπίδα και το απίθανο που γίνεται πιθανό, περιγράφει τον χειμώνα του 1941, όταν τα χιτλερικά στρατεύματα, αήττητα, είχαν φτάσει στις πύλες της Μόσχας. Ο ένας μήνας καθυστέρηση που επέβαλε η βοήθεια προς τους Ιταλούς φασίστες στην επιχείρηση εναντίον της Ελλάδας (απρόσμενη τότε η νίκη των Ελλήνων) υποχρέωσε τον Χίτλερ να οδηγήσει μεραρχίες μέσα από τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Έχασε 4 εβδομάδες και κόλλησε στον χειμώνα έξω από τη Μόσχα. Ο Ζούκοφ κατόρθωσε να μεταφέρει στρατό από την Ανατολή (αφού εκτιμήθηκε ότι η Ιαπωνία δεν θα επιτεθεί στην Ρωσία) και να ακολουθήσει μια ευφυή στρατηγική που επέφερε την πρώτη ήττα του Χίτλερ, απωθώντας τον 200 χιλιόμετρα μακριά από τη Μόσχα. Το απίθανο είχε γίνει πιθανό, ο δρόμος για το Στάλινγκραντ άνοιξε, όπως και για την τελική ήττα του Άξονα.
Η ανθρωπότητα πέρασε από πολλά σταυροδρόμια και δυσκολίες. Θα νικήσει πάλι η ζωή, και για να γίνει αυτό χρειάζεται η φλόγα, το πάθος, το όραμα, τα μεγάλα ιδανικά. Ποτέ ο κυνισμός και ο πραγματισμός δεν έλυσαν μεγάλα προβλήματα. Ο κυνισμός στην εξουσία μοιάζει πανίσχυρος, αλλά δεν είναι. Διαβλέπει ίσως καλύτερα την αδυναμία του και νοιώθει τον φόβο από την αστάθεια και τα «απίθανα» που συμβαίνουν. Ίσως δεν απειλείται άμεσα αλλά φοβάται. Το απίθανο της ανατροπής του, μπορεί να γίνει πιθανότητα.
Το πρόβλημα σήμερα, με μια έννοια, είναι να μην μοιάσουμε με τους αντιπάλους μας. Αυτό θα ήταν πραγματική ήττα.
