Η παρούσα κρίση πανδημίας καταρρακώνει και διασύρει έμπρακτα ένα προς ένα τα διάφορα μυθεύματα και τις δοξασίες των νεοφιλελεύθερων, παλαιών και νέων, για τις «θαυματουργές» «αυτορυθμιστικές» δυνατότητες των αγορών, ειδικά μάλιστα στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης. Οι πολέμιοι με λόγια και έργα του κράτους, με την έννοια του δημοσίου, σήμερα απαιτούν περισσότερη κρατική παρέμβαση για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Χρειάστηκε μια πανδημία για να αποδείξει το αυτονόητο για πολλούς, ότι ο βασιλιάς των αγορών, της παγκοσμιοποίησης και του χρήματος είναι τελείως γυμνός.
Ο πρώτος τομέας στον οποίο έγινε αισθητή η ανάγκη άμεσης παρέμβασης-ενίσχυσης της παρουσίας του δημοσίου ήταν ο τομέας της Υγείας. Ακολούθησε ο πλήρης αποσυντονισμός των αγορών (προϊόντων υπηρεσιών, χρήματος και κεφαλαίων) και της παραγωγής και χρειάστηκαν πολλά πλέον τρισεκατομμύρια μέχρι τώρα εκ μέρους του «κακού» έως χθες δημοσίου για να υπάρξει ένας στοιχειώδης έλεγχος της κατάστασης ώστε να μην μετατραπούν εν μία νυκτί οι αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες σε «ζούγκλες». Όμως τα προβλήματα δεν τελειώνουν εδώ μαζί με όλα όσα βιώνουμε όλοι μας ως έγκλειστοι.
Οι διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν
Η αρχικά υγειονομική, στη συνέχεια και οικονομική κρίση διαμορφώνει συνθήκες για τη μετεξέλιξή της και σε παγκόσμια διατροφική κρίση, όπως λέγεται με κομψούς όρους. Πρακτικά πρόκειται για απειλή παγκόσμιας πείνας και επειδή σε τέτοιες συνθήκες τα τρόφιμα δεν θα επαρκούν θα την «πληρώσουν» την επισιτιστική κρίση πρώτοι οι μόνιμα υποσιτιζόμενοι του τρίτου κόσμου και στη συνέχεια οι πλέον αδύνατοι εντός του δυτικού κόσμου.
Αρχές Απρίλη με μία κοινή τους παρέμβαση ο ΟΗΕ για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία (FAO), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για την σταδιακή μεγέθυνση ποσοτικά και εξάπλωση γεωγραφικά, λόγω των εκτάκτων συνθηκών, των προβλημάτων επισιτιστικής επάρκειας των πληθυσμών.
Τα φαινόμενα είναι ήδη άκρως ανησυχητικά καθώς οι συνθήκες ποικίλων περιορισμών που επιβάλλονται παγκόσμια στην προσπάθεια ελέγχου εξάπλωσης της πανδημίας δημιουργούν μεγάλες στρεβλώσεις στην παραγωγή και το εμπόριο των τροφίμων. Οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και εδώ αρχίζουν να υπολειτουργούν με πολλαπλές αρνητικές συνέπειες. Τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα είναι πολλά και οι κίνδυνοι η κατάσταση να γίνει πολύ χειρότερη είναι άμεσα ορατοί.
«Σε γενικές γραμμές βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα σοκ στην τροφοδοσία, όπως μία ξηρασία, ή ένα σοκ στη ζήτηση, όπως μία ύφεση. Όμως εδώ τα έχουμε και τα δύο ταυτόχρονα. Και μάλιστα και τα δύο ταυτόχρονα και σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι κάτι πραγματικά, πολύ, μα πολύ, καινοφανές», ανέφερε ο Αρίφ Χουσάιν, οικονομολόγος από το Παγκόσμιο Διατροφικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ.
Τα πρώτα προβλήματα
Σε πολλές περιοχές του κόσμου λόγω των περιορισμών στην κίνηση δεν υπάρχουν τα αναγκαία εργατικά χέρια για να μαζευτεί η παραγωγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εργάτες γης σε περιοχές συνόρων. Στη Γαλλία το πρόβλημα αρχίζει να παίρνει διαστάσεις. Στην Ελλάδα μόνο για την Ημαθία αναζητούνται 7.000 εργάτες γης για τη συγκομιδή των ροδάκινων. Ήδη σε συνεργασία των κυβερνήσεων Ελλάδας-Αλβανίας εξετάζονται μέτρα για άνοιγμα των συνόρων προκειμένου να έρθουν στην Ελλάδα τα αναγκαία εργατικά χέρια.
Το μαζικό κλείσιμο καταστημάτων και ολόκληρων τομέων της οικονομίας (τουρισμός) έχουν σαν συνέπεια μέρος της παραγωγής, που δεν μπορεί σε αυτές τις συνθήκες να βρει άμεσα διέξοδο εναλλακτικής διάθεσης, να καταλήγει στις «χωματερές». Χαρακτηριστικό παράδειγμα χιλιάδες τόνοι κηπευτικών στην Κρήτη που προορίζονταν για τον τουριστικό τομέα ή και για εξαγωγές καταλήγουν να θάβονται.
Σε πολλές περιοχές του κόσμου λόγω των περιορισμών στην κίνηση δεν υπάρχουν τα αναγκαία εργατικά χέρια για να μαζευτεί η παραγωγή. Το κλείσιμο ολόκληρων τομέων της οικονομίας έχει σαν συνέπεια μέρος της παραγωγής να καταλήγει στις «χωματερές». Η αποδιοργάνωση των μεταφορών έχει σαν συνέπεια τις καθυστερήσεις ή ακόμα και ματαίωση στην παράδοση ευπαθών προϊόντων
Η αποδιοργάνωση των μεταφορών έχει σαν συνέπεια τις καθυστερήσεις ή ακόμα και ματαίωση στην παράδοση ευπαθών προϊόντων που καταστρέφονται ολικά ή μερικά μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους. Την ίδια στιγμή η δραστική μείωση των εξαγωγών πρώτων υλών από τις υπανάπτυκτες χώρες και η πτώση των σχετικών τιμών έχουν σαν συνέπεια μεγάλες δυσκολίες στο να αγοράσουν τα αναγκαία εισαγόμενα τρόφιμα, για την επιβίωση των κοινωνιών τους.
Η παραπάνω συνοπτική περιγραφή σημαίνει ότι ένα μέρος της παραγωγής ήδη καταστρέφεται άμεσα ή έμμεσα, οι τιμές πιέζονται και την ίδια στιγμή ένα μέρος του κόσμου, κύρια στην Υποσαχάρια Αφρική αλλά και αλλού στον «τρίτο» κόσμο, βλέπει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα επισιτισμού, την πείνα να μεγεθύνεται. Όσο επιμηκύνεται η κατάσταση υγειονομικής κρίσης και περιορίζονται οι οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες τόσο τα προβλήματα και στο διατροφικό τομέα θα οξύνονται και θα μεταφέρονται σταδιακά στον δυτικό κόσμο.
Κίνδυνοι και συνέπειες
Η μεταφορά του προβλήματος στον δυτικό κόσμο ενδεχόμενα θα «ανοίξει τον ασκό του Αιόλου». Το «έργο» το βλέπουμε εδώ και μερικές βδομάδες με τις κατασχέσεις στα σύνορα ενός κράτους υγειονομικού υλικού (π.χ. προστατευτικές μάσκες, αναπνευστήρες κ.λπ.) που προορίζεται για κάποιο άλλο κράτος και είναι ήδη πληρωμένο Η Γερμανία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ε.Ε. με τις κατασχέσεις, όπως και οι απαγορεύσεις Τραμπ αλλά και του Ερντογάν για εξαγωγές αντίστοιχων αγαθών από τις ΗΠΑ και την Τουρκία για προϊόντα που έχουν πληρωθεί εδώ και καιρό από το εξωτερικό. Θύματα αυτών των καταστάσεων, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα ήταν η πολύπαθη Ιταλία αλλά και η Ελλάδα. Οι καταστάσεις αυτές είναι ενδεικτικές για το τι μπορεί να συμβεί σε διεθνές επίπεδο σε συνθήκες επιδείνωσης της παγκόσμιας διατροφικής κρίσης.
Οι τρεις εκπρόσωποι των προαναφερθέντων διεθνών οργανισμών, όντας υποψιασμένοι, κρούουν και στον τομέα του διεθνούς εμπορίου τροφίμων τον κώδωνα του κινδύνου αναφέροντας με «κομψές» εκφράσεις ότι «οι αβεβαιότητες που συνδέονται με τη διαθεσιμότητα των τροφίμων μπορούν να προκαλέσουν ένα κύμα περιορισμών στις εξαγωγές», με αποτέλεσμα μια «έλλειψη στην παγκόσμια αγορά». Ήδη λειτουργώντας «προληπτικά» στο ενδεχόμενο διεθνούς έλλειψης τροφίμων μια σειρά χώρες αρχίζουν και επιβάλλουν απαγορεύσεις στις εξαγωγές τους. Η Καμπότζη και το Βιετνάμ σταμάτησαν τις εξαγωγές ρυζιού, το Καζακστάν τις εξαγωγές καλαμποκάλευρου, η Σερβία του ηλιελαίου, η Ταϊλάνδη των αυγών κ.α. Επίσης Ρωσία και Ουκρανία εξετάζουν το ενδεχόμενο περιορισμών στις εξαγωγές σιτηρών. Προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα έγινε πρόσφατα τηλεδιάσκεψη των υπουργών Γεωργίας του G-20 στην οποία συμφώνησαν ότι τα έκτακτα μέτρα που έχουν ληφθεί για την αντιμετώπιση της πανδημίας δεν θα πρέπει να διαταράξουν την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.
Η επί δεκαετίες κερδοσκοπία στα τρόφιμα και η άκρατη και άκριτη λειτουργία των αγορών οδήγησε μέχρι τώρα διαχρονικά εκατοντάδες εκατομμύρια κόσμου στην πείνα και το θάνατο. Σύμφωνα με τη UNICEF τα τελευταία χρόνια κάθε μέρα πεθαίνουν 15.000 παιδιά κάτω των 5 ετών από την πείνα! Σε έκθεση που παρουσιάστηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ πριν από μερικές μέρες καταγράφεται ότι ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα μπορεί να διπλασιαστεί, από 135 εκατομμύρια σε πάνω από 250 εκατομμύρια, λόγω των πολλαπλών συνεπειών από την πανδημία.
Σήμερα με την κρίση της πανδημίας φαίνεται και σε αυτό τον τομέα η αδυναμία της αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού να δώσουν έστω και στοιχειώδεις λύσεις, το αντίθετο επιδεινώνουν σταδιακά το πρόβλημα. Συνεπώς η κρίση της πανδημίας ανοίγει ένα ακόμα θέμα τόσο παγκόσμιας όσο και εθνικής εμβέλειας για την επόμενη μέρα. Το θέμα της διατροφικής αυτάρκειας με όρους, προϋποθέσεις και διαδικασίες για τις ανάγκες των λαών, για την επιβίωσή τους.
