Οι αναγνώστες ίσως αναρωτηθούν γιατί, μετά από ένα μήνα διακοπής, διαλέγω να μιλήσω για τον πόλεμο – ένα θέμα που δεν είναι τόσο τραβηχτικό, ή που μοιάζει μακρινό από την καθημερινότητά μας. Αισθάνομαι λοιπόν την ανάγκη να δικαιολογήσω αυτήν την επιλογή.
Ο βασικός λόγος είναι ότι ο πόλεμος είναι παρών, αποτελεί μια βασική επιλογή, και φυσικά επηρεάζει όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής: την οικονομία, την πολιτική, την πληροφόρηση, τις ελευθερίες και τα δικαιώματα. Δεύτερον, επειδή ο πόλεμος δίνει έναν άλλο ρυθμό και αλλάζει όλες τις προτεραιότητες, τροποποιεί την «ατζέντα», και δεν είναι μόνο αποτρόπαιες εικόνες που διαδίδουν σκόρπια, ασύνδετα και χωρίς κάποια ανάλυση τα ΜΜΕ. Τρίτον, επειδή, όπως είπε ένας αναλυτής, «στους λίγους μήνες που μας χωρίζουν από τις αμερικανικές εκλογές, πρέπει να χυθεί νέο αίμα στην Ουκρανία»*. Είναι επομένως ένα άκρως επίκαιρο θέμα, στο οποίο θα υπάρξουν (ήδη υπάρχουν) σημαντικές εξελίξεις. Τέταρτον, επειδή η χώρα μας έχει μια όχι μικρή εμπλοκή και στα δύο ανοικτά μέτωπα, στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Πέμπτος λόγος, και ίσως κυριότερος με βάση την οπτική που αντιμετωπίζω το θέμα, είναι η κραυγαλέα έλλειψη μιας πολύπλευρης μαζικής κίνησης υπέρ της ειρήνης, για το σταμάτημα του πολέμου.
Τέλος, επιλέγω αυτό το θέμα επειδή η απώθηση του πολέμου, όπως αυτή συμβαίνει σε δύο επίπεδα, στην πολιτική σκηνή της χώρας απουσιάζει εντελώς από κάθε συζήτηση και ανάλυση, από κάθε παρουσία των κομμάτων και της δράσης τους. Η χώρα έχει ταχθεί με τη σωστή πλευρά της ιστορίας, έχει κηρύξει εχθρό τη Ρωσία και τον Πούτιν: αυτή είναι όλη η αλήθεια, δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο. Τα ΜΜΕ αφιερώνουν κάθε μέρα ένα 15λεπτο με ομιλίες αυτοδιαφήμισης του Μητσοτάκη, μετά το υπόλοιπο περιλαμβάνει τα των ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, κι ακολουθούν κάποια ειδεχθή εγκλήματα και πράξεις βίας. Προς το τέλος θα υπάρξουν ορισμένα πλάνα από Ουκρανία και Παλαιστίνη σε στιλ «καλά είμαστε εδώ»…
Η αλήθεια είναι πως η πληροφόρησή μας για ό,τι γίνεται στους δύο ενεργούς (διεθνείς) πολέμους είναι ελλιπέστατη, κατευθυνόμενη, λογοκριμένη, εντελώς μονόπλευρη. Δεν μπορεί κανείς να βγάλει ένα συμπέρασμα ασφαλές, ή να κατανοήσει τη σημασία κινήσεων, δηλώσεων, συσχετισμών κ.λπ.
Είναι αφέλεια ο αγώνας για την ειρήνη και το σταμάτημα του πολέμου;
Το ερώτημα είναι νόμιμο. Επειδή σχεδόν όλη η ανθρώπινη ιστορία διαπερνιέται από πολέμους: δίκαιους, άδικους, παράλογους, παγκόσμιους τον τελευταίο αιώνα. Επειδή δεν διαφαίνεται να είναι κοντινό το μέλλον όπου τα «παλιοσίδερα του πολέμου» θα μπουν οριστικά στα μουσεία της ιστορίας. Επειδή και ο πόλεμος αλλάζει μορφή, διεξάγεται διαφορετικά, υπηρετεί μια βαθύτερη αναδιάρθρωση της οικονομίας (και την επιταχύνει), μοντελοποιεί τις κοινωνίες σε μια έκτακτη κατάσταση, ξεπερνά σκουριασμένες πλευρές, κινητοποιεί δυνατότητες που δεν φαίνονταν. Στον 20ό αιώνα –και από ό,τι φαίνεται και στον 21ο– ο πόλεμος αποτελεί μια φυσιολογική εκβολή για την αντιμετώπιση μιας κρίσης που δεν μπορεί να «λυθεί» χωρίς μεγάλη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων (μαζί και ανθρώπων σε μεγάλη κλίμακα).
Η εξήγηση αυτή είναι γενική και αληθινή. Χρειάζεται όμως ένας προσδιορισμός της παρούσας φάσης πολέμων. Παλιότερα ανερχόμενες δυνάμεις που ήταν αποκλεισμένες από τις παγκόσμιες αγορές ή ταπεινωμένες από παλιότερους πολέμους (π.χ. η Γερμανία) επέλεγαν τον πόλεμο ως μέσο για μια νέα «μοιρασιά», για να αποκτήσουν μια νέα (αν μπορούν και ηγεμονική) θέση στο παγκόσμιο στερέωμα. Οι δύο τωρινοί πόλεμοι εντάσσονται σε ένα άλλο μοτίβο: η αποβιομηχανοποιημένη σε μεγάλο βαθμό και τελείως χρηματιστικοποιημένη Δύση βλέπει την κρίση να βαθαίνει, και επίσης νοιώθει έντονα ότι η κυριαρχία της απειλείται από την ανάδυση νέων ισχυρών κέντρων (Κίνα, Ρωσία, Ινδία κ.λπ.). Η επιλογή του πολέμου στην παρούσα φάση γίνεται από τη Δύση για να εμποδίσει την ανάδυση μιας νέας παγκόσμιας τάξης, για να μπει ένα φρένο στην ιστορική αποδρομή που έχει ήδη ξεκινήσει. Η Δύση επομένως είναι ο κύριος εμπρηστής των πολέμων και της κλιμάκωσής τους. Φυσικά αυτό το γεγονός πρέπει να συγκαλυφθεί τελείως, και να ριχτούν όλες οι ευθύνες στην Ευρασιατική πλευρά, στον Πούτιν, την Κίνα, το Ιράν κ.ο.κ. Γι’ αυτό έχει στηθεί ένα τεράστιο μιντιακό πλέγμα παραπληροφόρησης και κατασκευής του «εχθρού» που απειλεί τη Δύση, η οποία είναι συνώνυμο της ανθρωπότητας.
Το να γίνει η Ευρώπη ξανά θέατρο ενός παγκόσμιου πολέμου, υποκινούμενου από τις ΗΠΑ, ή ολόκληρη η Μέση Ανατολή να ανατιναχθεί από τον προβοκατόρικο ρόλο των Ισραήλ-ΗΠΑ, είναι γεγονότα που θα προκαλέσουν μια μεγάλη πολιτική κινητοποίηση
Η εμπλοκή όμως σε πολέμους με διάρκεια μεγάλη, με κλιμακώσεις που δεν ξέρουμε έως πού μπορούν να φθάσουν, με συμμετοχή ήδη πολλών χωρών σε αυτούς, με τεράστιο κίνδυνο χρησιμοποίησης πυρηνικών όπλων ή μεγάλων πυρηνικών ατυχημάτων, δημιουργεί ένα εντελώς επισφαλές περιβάλλον για ολόκληρο τον πλανήτη και τη ζωή σε αυτόν. Ο πόλεμος που διεξάγεται μοιάζει να μην μπορεί να χαθεί από καμία από τις δύο πλευρές, και ταυτόχρονα φαίνεται πως ειδικά στην Ουκρανία η νίκη της Ρωσίας θα είναι η φυσιολογική κατάληξη (εκτός κι αν η κλιμάκωση οδηγήσει σε άλλα δεδομένα). Η συγκράτηση (και ορισμένα όρια που υπολογίζουν) φαίνεται να διαπερνά και τις δύο πλευρές. Γι’ αυτό μοιάζει με έναν «περίεργο» πόλεμο.
Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν είχε πει πως «η ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί με το ζόρι. Μπορεί να επιτευχθεί μόνο με κατανόηση». Η πρώτη πρόταση μοιάζει λογική. Η δεύτερη θέλει «αποκρυπτογράφηση». Ένας έξυπνος άνθρωπος τι ήθελε να πει με τη φράση ότι «η ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με κατανόηση»; Πότε συνέβη κάτι τέτοιο; Να τον καταχωρίσουμε κι αυτόν στην κατηγορία των αφελών; Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε αυτήν την εκδοχή. Αλλά όταν ο άλλος «αφελής», ο Πικάσο, ζωγράφιζε ένα περιστέρι ειρήνης με μια θαυμαστή μονοκοντυλιά, τι ήθελε να πει, πώς φαντάζονταν την ειρήνη και την επίτευξή της; Νομίζω ότι με τον τρόπο τους τόνιζαν μια πραγματική και βαθύτερη και εντελώς αληθινή πλευρά, που μπορεί να γίνει και ρεαλιστική.
Χωρίς μεγάλες αναλύσεις, η διασύνδεση του πολέμου με την οικονομία, όπως και με τη γεωπολιτική και την ισχύ, είναι εντελώς κατανοητές πλευρές. Υπάρχει όμως μια άλλη πλευρά που δεν προβάλλεται: ο πόλεμος διασυνδέεται και με την πολιτική κινητοποίηση. Η πολιτική (όχι ως τέχνασμα ή σύνθημα) είναι παρούσα και μέσα στον πόλεμο, στα μετόπισθεν, στις χώρες όλες, σε παγκόσμιο επίπεδο. Για παράδειγμα, υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης των πυρηνικών όπλων, αλλά υπάρχει και τεράστια πολιτική άρνηση από τους λαούς όλου του κόσμου απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το να γίνει η Ευρώπη ξανά θέατρο ενός παγκόσμιου πολέμου, υποκινούμενου από τις ΗΠΑ, ή ολόκληρη η Μέση Ανατολή να ανατιναχθεί από τον προβοκατόρικο ρόλο των Ισραήλ-ΗΠΑ, είναι γεγονότα που θα προκαλέσουν μια μεγάλη πολιτική κινητοποίηση. Αυτή τη δύναμη της πολιτικής κινητοποίησης υπέρ της ειρήνης νομίζω ότι είχαν στο νου τους ο Αϊνστάιν και ο Πικάσο, όταν ο πρώτος χρησιμοποιούσε τον όρο «κατανόηση» και ο άλλος το περιστέρι.
Η Ελλάδα, αντί να είναι παράγοντας ειρήνης, εντάσσεται στη φιλοπόλεμη παράταξη…
Η χώρα μας είναι μπλεγμένη και στους δύο πολέμους. Χωρίς πολλά-πολλά, στην πρώτη περίπτωση, την ουκρανική, είναι αποκαλυπτική η δήλωση ότι τάσσεται με τη «σωστή πλευρά της Ιστορίας». Φιλοξένησε στην Βουλή ουκρανικές αρχές, έγιναν επισκέψεις πρωθυπουργού και ΥΠΕΞ στην Ουκρανία, στάλθηκε μεγάλος αριθμός πυρομαχικών και οπλικών συστημάτων αφαιρώντας τα από κρίσιμες θέσεις (αποστρατιωτικοποίηση νησιών), η Αλεξανδρούπολη αναδεικνύεται σε κρίσιμο κόμβο για ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στον ανεφοδιασμό της Ουκρανίας. Στη δεύτερη περίπτωση, με το αναμάσημα του σλόγκαν «το Ισραήλ έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα» η επίσημη Ελλάδα πήρε κατευθείαν θέση υπέρ του, και όλες οι υποδομές (π.χ. αεροδρόμιο Ελευσίνας και βάσεις, όπως στη Σούδα) είναι σε υπερδραστηριότητα για τον στρατιωτικό ανεφοδιασμό του Ισραήλ (μέχρι και χιλιάδες φιάλες αίμα έφυγαν για εκεί).
Η Ρωσία έχει ανακηρυχθεί σε εχθρό της χώρας, οι εκπρόσωποί της δεν καλούνται ούτε σε εκδηλώσεις για το 1821, και πρόσφατα διορίστηκε ένας πρώην στρατιωτικός ως διοικητής του Αγίου Όρους με αποστολή να το εκκαθαρίσει από τη ρωσική επιρροή. Και φυσικά ο ελληνισμός της Μαριούπολης έχει πλήρως εγκαταλειφθεί από το ελληνικό κράτος διότι έχει περάσει στη ρωσική διοίκηση.
Είναι αναγκαία μια πολύπλευρη δραστηριοποίηση με κεντρικό στόχο τον τερματισμό του πολέμου, την απαρχή διαπραγματεύσεων, την εμπέδωση ενός νέου διεθνούς δικαίου, και βεβαίως μιας συνθήκης ειρήνης στην Ευρώπη που να συμπεριλαμβάνει και τη Ρωσία
Θα μπορούσε η χώρα να κρατήσει διαφορετική στάση, αποφεύγοντας την άμεση εμπλοκή και μη ευθυγραμμιζόμενη σε όλα με το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Υπήρχαν δυνατότητες διαφοροποίησης και κρατήματος ορισμένων αποστάσεων. Μια ουδετερότητα της χώρας με ορισμένους όρους, και έλεγχο της χρήσης των βάσεων στη διάρκεια των πολέμων, θα είχε τη σημασία της.
Αλλά ακόμα και η Κύπρος βρίσκεται εμπλεκόμενη και πολύ πιο κοντά στη ζώνη πυρός. Θα παραθέσω απόσπασμα μιας ανακοίνωσης του ΑΚΕΛ (που δεν φημίζεται για ακραίες θέσεις, και μάλλον κινείται στις ράγες του ενδοτισμού) για να φανεί το τι γίνεται «κάτω» στο νησί: «Το εκρηκτικό πολεμικό κλίμα στην περιοχή εγκυμονεί τεράστιους και κυριολεκτικά θανάσιμους κινδύνους για την ασφάλεια όλων των κρατών και των λαών στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Ολόκληρη η γειτονιά μας απειλείται με μια γενικευμένη ανάφλεξη με ανυπολόγιστες και δραματικές συνέπειες. Σε αυτό το σκηνικό, η συνεχιζόμενη συγκέντρωση αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί μας, εντός κι εκτός βρετανικών βάσεων, εντείνει τους κινδύνους και τις ανησυχίες. Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη οφείλει να αναλογιστεί τους κινδύνους που δημιουργούνται για τη χώρα και τον λαό μας από τη συνεχιζόμενη συγκέντρωση ξένων στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί μας, στα πλαίσια των πολεμικών σχεδιασμών κι επιχειρήσεών τους»**.
Πολύπλευρη δράση για την ειρήνη, τον τερματισμό του πολέμου κι όχι την κλιμάκωσή του
Βασική άποψη που θέλω να υποστηρίξω είναι πως είναι αναγκαία μια πολύπλευρη δραστηριοποίηση με κεντρικό στόχο τον τερματισμό του πολέμου, την απαρχή διαπραγματεύσεων, την εμπέδωση ενός νέου διεθνούς δικαίου, και βεβαίως μιας συνθήκης ειρήνης στην Ευρώπη που να συμπεριλαμβάνει και τη Ρωσία, κι όχι να λειτουργήσει ενάντιά της. Αυτή η πολύπλευρη δράση μπορεί και είναι ρεαλιστικό και αναγκαίο να συμπεριλάβει απλούς ανθρώπους, φιλειρηνικούς, θρησκευόμενους, νέους, εργαζόμενους, κινήσεις γυναικών, καταναλωτών, πολίτες μεγάλης ηλικίας που γνωρίζουν τι σημαίνει ο πόλεμος κ.ο.κ. Και να βρεθούν μικρές και μεγάλες κινήσεις ή πρωτοβουλίες. Να ξεκινήσει μια πλατιά ζύμωση που να θέτει ζητήματα όπως το σταμάτημα της γενοκτονίας, την άμεση κατάπαυση του πυρός στο πόλεμο της Ουκρανίας, την άμεση απεμπλοκή της Ελλάδας από τους δύο πολέμους, το κλείσιμο των βάσεων σε περίοδο πολέμου, την υποστήριξη της ειρήνης και την αποτροπή μιας πυρηνικής καταστροφής, την άρση των κυρώσεων προς τη Ρωσία, την ανάπτυξη εμπορικών και οικονομικών σχέσεων αμοιβαία επωφελών, την απόκτηση σχέσεων με τον ελληνισμό της Μαριούπολης και γενικότερα της Αζοφικής κ.λπ.
Η «κατανόηση» και το «περιστέρι» μας θυμίζουν ότι η υπεράσπιση της ειρήνης και η κινητοποίηση των ανθρώπων για την επίτευξή της είναι πολύ κρίσιμος παράγοντας. Μέσα σε αυτήν την πολύπλευρη και πολυποίκιλη δράση μπορεί να πάρει μέρος κάθε πολίτης που επιθυμεί την ειρήνη και το σταμάτημα του πολέμου. Μέσα σε μια πλατιά φιλειρηνική κίνηση μπορεί να υπάρξει μια ζύμωση για τις αιτίες, για τους νέους τρόπους πολέμου, μια ζύμωση και δράση για την ελευθερία, την πληροφόρηση, την αλήθεια. Για παράδειγμα «καταναλώσαμε» Ολυμπιακούς αγώνες στο Παρίσι το καλοκαίρι μιλώντας για την τελετή έναρξης ή την Αλγερινή μποξέρ αθλήτρια. Δεν έγινε λόγος για την απουσία, τον αποκλεισμό της Ρωσίας από την Ολυμπιάδα, ούτε καν σκεφτήκαμε ότι κάποτε κηρύσσονταν εκεχειρία στη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων. Ακόμα, κάποτε μιλούσαμε για την εμπορευματοποίηση των Ολυμπιακών και το ντόπινγκ όλων των αθλητών ανεξαρτήτως του φύλου τους…
Όλοι μας μπορούμε να κάνουμε κάτι για την ειρήνη! Εφόσον αξιολογήσουμε τη σημασία που έχει, εφόσον δούμε και κατανοήσουμε ότι ο πολιτικός παράγοντας και κινητοποίηση (πολύπλευρη, πλατιά, μαζική, πολυεπίπεδη) μπορούν να αγκαλιάσουν και να εμπλέξουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από ένα φιλειρηνικό κίνημα, από μια πλατιά κίνηση υπέρ της ειρήνης. Η επίλυση του υπαρξιακού της προβλήματος περνά μέσα από την υποστήριξη της ειρήνης, της αποτροπής του πολέμου και της κλιμάκωσής του.
ΥΓ: Δεν παραβλέπω καθόλου τον παράγοντα Τουρκία και την απειλή που επισείει ενάντια στην κυριαρχία της Κύπρου και της Ελλάδας. Επισημαίνω όμως τη διαφοροποιημένη στάση της Τουρκίας στα θέματα του πολέμου, αν και μέλος του ΝΑΤΟ… Το κεντρικό θέμα του άρθρου είχε άλλη στόχευση. Αν η Ελλάδα μετατρεπόταν σε παράγοντα ειρήνης, θα μπορούσε πιο αποτελεσματικά να αντιμετωπίσει τον τουρκικό επεκτατισμό. Αλλά για αυτά, η ίδια η πραγματικότητα θα μας υποχρεώσει να επανέλθουμε.
* Τζιάκομο Μαρκέτι, «Η ψήφος των Γερμανών και το Ουκρανικό ζήτημα» (www.sinistrainrete.info, 30/8/2024).
** akel.org.cy/amerikanikes-dynameis (9/8/2024).
