Στο εντυπωσιακά ατμοσφαιρικό νεονουάρ «Μαύρη Φάλαινα», του 39χρονου Ισπανού Πάμπλο Ερνάντο, η πληρωμένη νεαρή δολοφόνος Ίνγκριντ (Ίνγκριντ Γκαρσία-Τζόνσον) εκτελεί τον υπεύθυνο του λιμανιού σε μια βασκική πόλη, αλλάζοντας τις υπάρχουσες ισορροπίες των γκάνγκστερ που λυμαίνονται τον έλεγχο. Ο 70χρονος βετεράνος λαθρέμπορος Μελβίλ (Ραμόν Μπαρέα) διεκδικεί τη θέση, επιχειρώντας να βγάλει από τη μέση τον παλιό αντίπαλό του Αμπασόλο. Εντυπωσιασμένος από τους επιδέξιους χειρισμούς της Ίνγκριντ, την προσεγγίζει με εκβιαστικές διαθέσεις, θεωρώντας την υπαίτια για τη ζημιά που του προκάλεσε, αγνοώντας ωστόσο πως αυτή έχει αποδεχτεί συμβόλαιο και της δικής του εκτέλεσης.
Αθόρυβη και αποτελεσματική ψυχρή εκτελέστρια, με σταθερό χέρι και καθαρό στόχο, η Ίνγκριντ εμφανίζεται λες και προέρχεται από άλλο κόσμο. Με απόλυτη ψυχραιμία και υπολογισμένες κινήσεις, φροντίζει να μην αφήσει ίχνη, μαζεύοντας τον κάλυκα και αφαιρώντας τη σφαίρα, από το θύμα. Η απέριττη μονοχρωματικά μαύρη ενδυματολογική στυλιστική, με μακρύ συνθετικό αδιάβροχο, στενό δερμάτινο παντελόνι, ογκώδεις αρβύλες, λατέξ γάντια και εφαρμοστό σκουφάκι κολύμβησης, συμπληρώνει το ξεχωριστό παρουσιαστικό της, αδύνατη, με πάλλευκο δέρμα που τονίζει η μαυριδερή αμφίεση, σκούρα μάτια και κοντά ξανθά μαλλιά με αφέλειες, αλά Ζαν ντ’ Αρκ. Ένα ανδρόγυνο λουκ που παραπέμπει και στη φιγούρα του «εξωγήινου» Ντέιβιντ Μπόουι, στον «Άνθρωπο που έπεσε στη Γη» (1976/Νίκολας Ρεγκ). Με ζηλευτή σωματική και πνευματική αυτοκυριαρχία, η Ίνγκριντ απεικονίζεται να κολυμπάει στην πισίνα, ενώ μελετάει τα αρχιτεκτονικά σχέδια των κτιρίων, όπου πρόκειται να εισχωρήσει αθέατη. Ωστόσο η αλλόκοτη χειρονομία της να συλλέγει σε κιβώτιο το πολύτιμο λευκό υγρό που στάζει από το μέτωπό της, τη στιγμή που αιμορραγεί με μαύρο αίμα, αλλά και μια δερματική ιδιαιτερότητα που αποκαλύπτεται στο ντους, αφήνουν υπόνοιες για την απόκοσμη υπόστασή της. Εξάλλου, ο χαρακτηρισμός της ως «ξένης», λόγω ξενικής προφοράς -στον δύτη δηλώνει Νορβηγή- την κατηγοριοποιεί στους εκτός κοινότητας, παράλληλα με την έμφυλη διαφοροποίησή της ως γυναίκα-δολοφόνο, δίχως θηλυκότητα, σ’ ένα ανδροκρατούμενο υπόκοσμο.
Ωστόσο, η Ίνγκριντ στοιχειώνεται από τρομαχτικά οράματα-αναμνήσεις, που επανέρχονται ως φλασμπάκ, κάποια μυστηριώδη σκοτεινά οπτικά μοτίβα, για την επαφή της με ένα αλλόκοτο πλάσμα, σε ερημικό σεληνιακό τοπίο, εκτός τόπου και χρόνου, μεταξύ άγνωστου πλανήτη ή τόπου στα βάθη των ωκεανών.
Στο ενδεχόμενο μιας εξωγήινης ύπαρξης, συμβαίνουν διάφορα αλλόκοτα, όπως μια λάμπα που σβήνει, αποκαλύπτοντας όταν επανέλθει το φως μια υγρή κηλίδα στο πάτωμα, διασυνδέσεις με κάδρα που απεικονίζουν ρίζες, αλλά και πλάνα με μαύρη οθόνη, ως μετάβαση σε άλλη διάσταση. Το πλάνο όπου η μαυροντυμένη Ίνγκριντ στέκεται δίπλα από έναν ιδιαίτερο μορφολογικά βράχο, με την πλάτη στον φακό, μπροστά απ’ τη φουρτουνιασμένη θάλασσα, εκφράζει τη μοναξιά της, παραπέμποντας και στον πίνακα «Οδοιπόρος επάνω από τη θάλασσα της ομίχλης» (1818) του Γερμανού ρομαντικού ζωγράφου Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ.
Κέντρο βάρους του υγρού στοιχείου και της σχέσης των χαρακτήρων με τον κόσμο της θάλασσας αποτελεί το κουφάρι μιας μαύρης φάλαινας που ξεβράστηκε στην ακτή -συμβολική εικόνα φορτισμένη οικολογικές ανησυχίες- που αναστατώνει την Ίνγκριντ, ανακαλώντας και τις «Αρμονίες του Βερκμάιστερ» (2000/Μπέλα Ταρ), με αντίστοιχες φιλοσοφικές και υπαρξιακές προεκτάσεις.
Παρατηρώντας μέσα από κοντινά πλάνα τη νεκρή φάλαινα, που επηρέασε τον τίτλο της ταινίας, η Ίνγκριντ γνωρίζεται με έναν δύτη, τον μοναδικό άντρα που την προσεγγίζει φιλικά. Μέσω της κουβέντας τους αποκαλύπτεται ένας ολόκληρος μυθικός κόσμος γύρω από τη θάλασσα, για επαγγέλματα που χάθηκαν, ναυτικούς και τις ιστορίες τους. Ο πατέρας της Ίνγκριντ ήταν φαλαινοθήρας, όπως και ο προπάππος του δύτη, που είχε παππού ψαρά και πατέρα εργάτη στα ναυπηγεία, συμπληρώνοντας διπλή αναφορά για το όνομα Μελβίλ, που παραπέμπει τόσο στον σκηνοθέτη Ζαν-Πιερ Μελβίλ, του εμβληματικού νουάρ «Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο» (1967), όσο και στον Αμερικανό συγγραφέα του «Μόμπι Ντικ» (1851), Χέρμαν Μέλβιλ.
Παλαιάς κοπής λαθρέμπορος, ο Μελβίλ εξιστορεί στην Ίνγκριντ, σε έναν περίπατό τους με φόντο τη θάλασσα, πως γνώρισε «επικίνδυνα άτομα», δουλεύοντας από μικρός δίπλα στον λιμενεργάτη θείο του. Δίχως να αποσαφηνίζεται, ο Μελβίλ εμπορεύεται σπάνια ζώα για ιδιόρρυθμους πελάτες, που αναζητούν ελιξίρια αθανασίας, σε μια σχεδόν μεταφυσική συνθήκη. Και ακριβώς αυτή η μεταφυσική αναγέννηση της ύλης, συγκριτικά και με το υγρό στοιχείο της φιγούρας υποθαλάσσιου πλάσματος από άλλο πλανήτη, παραπέμπει και στον μυστηριώδη εξωγήινο Ωκεανό στο «Σολάρις» (1972/Αντρέι Ταρκόφσκι).
Η νεονουάρ αισθητική και η απόκοσμη ατμόσφαιρα της ταινίας ενισχύονται από προσεγμένη κινηματογράφηση. Αρχικά η ανετάριστη φιγούρα της Ίνγκριντ καδράρεται σε πρώτο πλάνο, συχνά μετωπικό και συμμετρικό, με φόντο τη βιομηχανική ζώνη του λιμανιού, μέσα από το παράθυρο πίσω της. Παιχνίδια πρώτου-δεύτερου πλάνου διανθίζονται μέσα από αντανακλάσεις, όταν ο Μελβίλ στο πίσω κάθισμα αυτοκινήτου με την Ίνγκριντ καθισμένη μπροστά του ανταλλάσσουν βλέμματα μέσα από τον καθρέφτη, τονίζοντας την αποστασιοποίηση της πρωταγωνίστριας.
Η απέριττη σκηνογραφική διάσταση του κόσμου της Ίνγκριντ, που διαμένει σε αδειανή αποθήκη-εργαστήρι, μονάχα με τα απαραίτητα και εργαλεία, υπογραμμίζουν την ιδιαιτερότητα της πρωταγωνίστριας, σαν από άλλο πλανήτη, συνταιριάζοντας στερεοτυπικές –για άρρενες εκτελεστές- εικόνες όταν συναρμολογεί το όπλο της.
Πλάνο με κάθετο τράβελινγκ από ψηλά προς τα κάτω, σε παλιό βιομηχανικό κτίριο δίνει έμφαση στην αρχιτεκτονική αισθητική της ταινίας, ενώ η κινηματογράφηση ιδιαίτερου γωνιακού κτιρίου, σε συνδυασμό με την αυτοκινούμενη ηλεκτρική σκούπα-ρομπότ, στο σπίτι του δύτη, δημιουργούν αντίστοιχη ατμόσφαιρα με τη μελλοντολογική ταινία «Εγκλήματα του μέλλοντος» (2022/ Ντέιβιντ Κρόνεμπεργκ).
Ανετάριστα πλάνα νυχτερινών φωτισμών που αντανακλώνται σε σταγόνες βροχής σε τζάμια αυτοκινήτων δημιουργούν πειραματικό αποτέλεσμα μέσα από κοντινά πλάνα, σε μια ατμοσφαιρική ταινία γεμάτη συννεφιασμένους ουρανούς και περιορισμένη χρωματική παλέτα, σε γκρι-μπλε αποχρώσεις.
Πλάνα με απόλυτο σκοτάδι, που καταλήγουν σε μαύρη οθόνη, απ’ όπου συχνά ξεπροβάλλουν ή χάνονται οι φιγούρες, ενισχύουν τη μυστηριακή ατμόσφαιρα.
Η επιβραδυμένη εξαφάνιση της Ίνγκριντ στο σκοτάδι ανακαλεί την εξωγήινη οντότητα στο «Κάτω από το δέρμα» (2014/Τζόναθαν Γκλέιζερ). Στα οράματα, στο σεληνιακό τοπίο, ξεχωρίζουν ασημί και γκρι ποιότητες από το σκοτάδι, σε μια σχεδόν ασπρόμαυρη αντιμετώπιση μιας ταινίας με αρκετά κοντράστ, όταν μετά από μαύρη οθόνη ακολουθούν συχνά εικόνες σε λευκά περιβάλλοντα, ενώ η δέσμη φωτός του φακού της Ίνγκριντ αποκαλύπτει περίεργους πίνακες και γκραβούρες στο σπίτι του Μελβίλ, εντείνοντας τη μυστηριακή ατμόσφαιρα, με εξαίρεση τους θερμότερους φωτισμούς στο μπαρ, με σκηνές που παραπέμπουν και στο «Λεόν» (1994/Λυκ Μπεσσόν).
Η απουσία ήχου προσδίδει βαρύτητα στις εκτελέσεις, ανακαλώντας ξανά τον «Δολοφόνο με το αγγελικό πρόσωπο», ενώ δίνεται έμφαση στην ησυχία τόσο για να τονιστεί πόσο αθόρυβη είναι η Ίνγκριντ, όσο και για να υπογραμμιστεί ο τρόμος στις εμβόλιμες εικόνες του πλάσματος, στα οράματα ανάμεσα στις εκτελέσεις. Στον αντίποδα, στην άγρια αναμέτρηση της Ίνγκριντ με μπράβους, οι πυροβολισμοί ακούγονται εκτός κάδρου, για να αποκαλυφθεί στη συνέχεια ο τραυματισμός της, που επιχειρεί μόνη της να επουλώσει, όπως στο «Άλιεν: Προμηθέας» (2012/Ρίντλεϊ Σκοτ). Στην απόκοσμη ατμόσφαιρα αυτού του εντυπωσιακού νεονουάρ συνέβαλε και η διακριτική ηλεκτρονική πρωτότυπη μουσική της Ισπανίδας συνθέτριας, ντράμερ και πρωτοποριακής εικαστικού Ιζασκούν Γκονζάλεζ (RRUCCULLA), από το Μπιλμπάο.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
INFO
- Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διοργανώνει αφιέρωμα «Πάνος Χ. Κούτρας – Ο κόσμος ανάποδα» (18-21/9/2025). Περισσότερα: tainiothiki.gr
- Το 38ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου οργανώνει προφεστιβαλική εβδομάδα (18-24/9/2025) στους κινηματογράφους Ελληνίς και Εκράν. Περισσότερα: gr
- Η «Μπιενάλε της Γάζας» εγκαινιάζει στο «Λόφος Art Project» (Κυψέλη), την έκθεση «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια- Η Μπιενάλε της Γάζας, Το Ελληνικό Περίπτερο» (18/9-4/11/2025). Πληροφορίες: lofosartproject.com
