Νορμπέρτο Μπόμπιο (1909-2004) Ισότης εν ελευθερία. Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός
Κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να διαφοροποιηθεί από τους άλλους σύμφωνα με τον δικό του εγγενή νόμο, που είναι, η ελευθερία του και άρα να αποτιμηθεί κατά τρόπο αναλογούντα στη διαφοροποίησή του…
Εκείνο όμως που συνιστά το ιδιάζον χαρακτηριστικό του ανθρώπου και ταυτόχρονα του δίνει τη δυνατότητα διαφοροποίησης του από τα άλλα όντα και τους άλλους ανθρώπους, είναι η ελευθερία. Δικαιοσύνη δεν είναι, λοιπόν απλώς ισότης – αφηρημένο κριτήριο – αλλά ισότητα αναφερόμενη στην ελευθερία – συγκρινόμενο κριτήριο. Δεν είναι, δηλαδή απλώς και μόνο ισότητα αλλά ισότης εν ελευθερία, ή καλύτερα και ειδικότερα, ίσες δυνατότητες από μέρους κάθε ανθρώπου χρήσης της ελευθερίας του.
Εδραιώνοντας λοιπόν με αυτό τον τρόπο ως θεμέλιο αποτίμησης της δικαιοσύνης την ελευθερία, το πρόβλημα της δικαιοσύνης μετατίθεται: περνούμε από μία αντίληψη της δικαιοσύνης ως αφηρημένης ισότητος σε μια αντίληψη της δικαιοσύνης ως ισότητος εν ελευθερία, δηλαδή ως ισότητος στην ελεύθερη έκφραση της προσωπικότητάς μου.
Με το κριτήριο αυτό δικαιοσύνη δεν σημαίνει, ότι εγώ είμαι ίσος με σένα αλλά ότι εγώ είμαι ίσος με σένα στη δυνατότητα να κάνω να λειτουργήσει η προσωπικότητά μου. Έτσι η αφηρημένη ισότης γίνεται συγκεκριμένη εν τη ελευθερία.
Νορμπέρτο Μπόμπιο, Αυτοβιογραφία,
εκδ. «Εκκρεμές», Αθήνα 1999.
