Η διεθνής μορφή του Νέλσον Μαντέλα στις δύο δεκαετίες μετά την πτώση του Απαρτχάιντ, ενέχει κάτι διφορούμενο, δύο διαφορετικά σημαινόμενα.
Για τους πολλούς συμβολίζει τον αποφασισμένο μαύρο αγωνιστή που θυσιάζοντας τη ζωή του κατορθώνει να φτάσει σε ένα αποτέλεσμα. Αυτή είναι και η κύρια πλευρά της ζωής του. Το διεθνές κατεστημένο, αντίθετα, τον επευφημεί κι αυτό ως σύμβολο της ελευθερίας θέλοντας, όμως, στην πραγματικότητα να τον επευφημήσει ως παράδειγμα συμβιβασμού. Είναι βέβαιο πως αν ο Μαντέλα επέλεγε λιγότερο συμβιβαστικό δρόμο με το πρώην καθεστώς του Απαρτχάιντ στα χρόνια γύρω από το 1990, η εικόνα του σήμερα θα ήταν διαφιλονικούμενη, και δεν θα απολάμβανε της προβολής των διεθνών ΜΜΕ. Το ισχυρότατο κίνημα των μαύρων για ανατροπή στη Ν. Αφρική ήταν τότε από τα μαχητικότερα στον κόσμο.
Ο συμβιβασμός εκείνος που επέτρεψε στο καθεστώς του Απαρτχάιντ να μετεξελιχθεί ομαλά στη σημερινή Ν. Αφρική των τεράστιων ανισοτήτων, χωρίς κοινωνική ανατροπή και χωρίς απονομή δικαιοσύνης, πραγματοποιήθηκε στα ιδιαίτερα χρόνια του Γκορμπατσόφ: Οι συμβιβασμοί ήταν τότε της μόδας και πολλοί «έδιναν τα χέρια». Μα αν λέγονται αυτά είναι για να επισημανθεί το αντίθετο: ότι ο Μαντέλα δεν είναι Γκορμπατσόφ. Ο θάνατός του συγκινεί όλο τον κόσμο, όσο λίγοι τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. «Ο αρχαίος Κινέζος συγγραφέας Σζούμα Τσιεν έλεγε πως “αν και όλοι πεθαίνουμε μια μέρα, ο θάνατος μπορεί να είναι βαρύτερος από το όρος Τάι ή ελαφρύτερος από ένα φτερό”», σημείωνε παλιότερα ο Μάο Τσετούνγκ.
Ο Μαντέλα φυλακίστηκε έχοντας πρωτοστατήσει μαζί με άλλους συντρόφους του στη στροφή του κινήματος των μαύρων προς ένα (ένοπλο) κίνημα ανατροπής του καθεστώτος της Ν. Αφρικής. «Έρχεται μια στιγμή στη ζωή ενός έθνους όπου υπάρχουν δυο επιλογές: υποταγή ή πάλη. Αυτή η στιγμή έχει έρθει για τη Ν. Αφρική. Δεν θα υποταχτούμε και δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αντεπιτεθούμε για να υπερασπιστούμε το λαό μας, το μέλλον μας και την ελευθερία μας». Κράτησε αυτή του την επιλογή ψηλά μέχρι και την ημέρα που αποφυλακίστηκε. «Όμως είμαι πολύ αισιόδοξος -ακόμα και πίσω από τους τοίχους της φυλακής μπορώ να δω τα βαριά σύννεφα και το γαλάζιο ουρανό μέχρι τον ορίζοντα- ότι, όσο εσφαλμένοι κι αν υπήρξαν οι υπολογισμοί μας κι όσες δυσκολίες κι αν μας περιμένουν ακόμα, στη ζωή μου θα ξαναβγώ έξω στη λιακάδα και θα περπατήσω με σταθερό βήμα, καθώς η αποφυλάκισή μας θα έρθει μέσω της ισχύος, της οργάνωσης και της αποφασιστικότητας του λαού μας».
Ο Μαντέλα ξαναβγήκε έξω στη λιακάδα και περπάτησε με σταθερό βήμα, περήφανος, χωρίς να έχει σκύψει το κεφάλι ούτε μια στιγμή και έχοντας ανατρέψει το Απαρτχάιντ. Η δύναμη αυτής της εικόνας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου υπερβαίνει κάθε «εσφαλμένο υπολογισμό» και κάθε ολιγωρία. Αυτό, με τη σειρά του, δεν ακυρώνει το γεγονός της ματαίωσης της πολυπόθητης ευρύτερης κοινωνικής ανατροπής και απονομής δικαιοσύνης για την οποία είχαν δώσει τη ζωή τους δεκάδες χιλιάδες μαύροι αγωνιστές στη Νότια Αφρική, αγωνιζόμενοι μαζί με τον Νέλσον Μαντέλα.
Γιώργος Τσίπρας
